Sunđeri — jednostavni a zadivljujući

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ AUSTRALIJE

DA LI biste voleli da za kupanje koristite ostatke neke životinje? Naravno da to ne zvuči nimalo privlačno. Pa ipak, prirodni sunđer za kupanje je zapravo vlaknasti skelet stvorenja koje je poznato upravo pod tim nazivom.

„Sunđeri su najstariji i najniži ogranak životinjskog carstva“, navodi National Geographic News. Ova izjava je podstakla neke da počnu da teoretišu o tome kako je u davnoj prošlosti sunđer bio preteča životinja i ljudi u lancu evolucije. U saopštenju za štampu jedne kompanije koja se bavi proizvodnjom naučnopopularnog materijala čak je rečeno da je sunđer „životinjska Eva“ — „predak svih nas“.

Šta je nauka otkrila o sunđerima? Da li su oni samo jednostavna bića ili pružaju dokaz da su stvoreni na zadivljujuć način?

Bez srca i mozga, al’ ne mari

Sunđeri možda izgledaju kao biljke, ali Aristotel i Plinije Stariji bili su u pravu kada su ih svrstali među životinje. Stručnjaci procenjuju da u jezerima, morima i okeanima živi najmanje 15 000 vrsta, a postoje u neverovatnim kombinacijama boja i oblika. Neki sunđeri mogu podsećati na duge i tanke prste, široko bure, tepih, finu lepezu ili čak na nežnu kristalnu vazu. Neki su manji od zrna pirinča, a drugi viši i od čoveka. Naučnici smatraju da ima sunđera starih i po nekoliko stotina godina.

„Sunđeri se razlikuju od drugih životinja po građi, funkcionisanju i razvijanju“, navodi Encyclopædia Britannica. Kako to? Za razliku od drugih životinja, sunđeri nemaju unutrašnje organe. Kako žive bez srca, mozga i nervnog sistema? Sićušne ćelije unutar sunđera obavljaju mnoge funkcije koje su neophodne za život. Posebne ćelije imaju ulogu da hvataju hranu, prenose hranljive sastojke ili da uklanjaju otpatke. Druge stvaraju komponente potrebne za skelet ili omotač. U slučaju potrebe, neke ćelije čak mogu promeniti svoju ulogu.

Sunđeri su jedinstveni na više načina. Ako biste propustili živi sunđer kroz sito, ćelije bi se ponovo sakupile i formirale novi sunđer. Ukoliko biste samleli dva sunđera zajedno, ćelije bi se postepeno razdvojile i oformile obe prvobitne jedinke. „Nijedna druga biljka ili životinja ne može se vratiti u život na takav način“, zapaža National Geographic News.

Sunđeri su takođe veoma prilagodljivi u pogledu razmnožavanja. Neke vrste spremaju i šalju ćelijske „svemirske brodove“ kako bi naselile druga mesta. Tokom putovanja njihove funkcije su usporene, da bi se nakon prizemljenja ti došljaci probudili i izašli iz svog „broda“ kako bi oformili novi sunđer. Druge vrste se razmnožavaju polnim putem, tako što prema potrebi pojedini sunđeri menjaju ulogu mužjaka i ženke. Neki sunđeri polažu jaja. „Što pomnije ispitujemo čak i najjednostavnije organizme, to vidimo veću složenost“, zadivljeno piše paleontolog Pol Moris.

Morski usisivači

Sunđeri imaju „jedinstven način ishrane među životinjama“, piše zoolog Alen Kolins. Sićušne pore na površini tela vode do pravog lavirinta tunela i komora  u sunđeru. Milioni sićušnih hoanocita, takozvanih ćelija sa kragnom, pokrivaju zidove tih lavirinata. Svaka ćelija pruža jedno vlakno nalik na bič, koje se pomera napred-nazad. „Poput veslača na rimskoj galiji, [te ćelije] stalno usmeravaju mlaz vode do drugih ćelija sunđera koje imaju ulogu da sakupljaju hranljive čestice iz vode“, objašnjava antropolog Ben Harder. Ispumpavajući svakog sata vodu zapremine čak deset puta veće od svog tela, sunđer izdvaja hranljive materije,  toksične hemikalije i oko 90 posto bakterija koje postoje u vodi. On čak može regulisati ili promeniti smer ispumpavanja da bi se prilagodio promeni struja ili da bi izbacio unutrašnji talog. „Sunđeri su... najefikasniji morski usisivači“, navodi dr Džon Huper.

Stalan protok hrane i vode kroz sunđer čini ga idealnim staništem za račiće, krabe i druga sićušna stvorenja. Jedan je imao 17 128 stanara. Brojne bakterije, alge i gljivice sarađuju sa sunđerima, to jest žive u simbiozi s njima. Bakterije mogu sačinjavati i do 50 posto težine sunđera u vodi.

Naučnici su otkrili da sunđeri i njihovi stanari mogu igrati veoma značajnu ulogu u proizvodnji novih lekova. Neki smatraju da lekovi koji se od njih spravljaju mogu pomoći u borbi protiv side, raka, malarije i drugih bolesti. O jednom jedinjenju koje se nalazi u sunđeru, istraživač Širli Pomponi kaže: „Molekuli koji se nalaze u prirodi daleko su zanimljiviji od onih koji se mogu napraviti pomoću kompjutera.“

Kristalne kreacije

Za razliku od mekog i vlaknastog sunđera za kupanje, mnogi sunđeri su grubi i kruti. Oni sadrže milione sićušnih kristala zvanih spikule. Kada se spikule posmatraju pod mikroskopom, njihova lepota i raznolikost zadivljuju. Međusobno povezane na razne načine, one mogu formirati složen skelet, zaštitni oklop, pa čak i užad dužine tri metra i debljine jednog centimetra. Jedan sunđer mesožder koristi mreže za hvatanje plena koje su nalik čičak-traci.

Venerina korpica za cveće koja živi u dubokom moru od spikula pravi složene staklene rešetke zadivljujuće lepote. Ta izuzetno čista vlakna od silicijum-dioksida veoma podsećaju na optičke kablove. „Ova biološka optička vlakna su neverovatno čvrsta“, objašnjava jedan naučnik. „Možete ih vezati u čvor i jako zategnuti, ali ona za razliku od veštačkih vlakana neće pući.“ Naučnici još uvek ne mogu odgonetnuti kako ta vlakna složene građe nastaju u morskoj vodi pri niskim temperaturama. „U ovom slučaju, relativno jednostavan organizam ima rešenje za veoma složen problem integrisane optike i dizajna materijala“, kaže Čeri Mari iz Laboratorije Bel.

Proizvod slučajnosti ili deo stvarstva?

Nakon proučavanja mnogih zadivljujućih bioloških odlika sunđera, dr Huper zapaža: „’Jednostavni sunđer‘ je zapravo veoma složena [životinja], koja se ni dan-danas ne poznaje u potpunosti.“ Zato je na mestu pitanje: Kako je i zašto nastalo to složeno biće? Da li je posredi slučajnost? Ili su sunđeri živi dokaz postojanja mudrog Tvorca?

Iako neki odbijaju da uzmu u obzir postojanje Stvoritelja, mnogi će se složiti sa drevnim psalmistom, koji je rekao: ’Mnogo li je dela tvojih, Jehova! sva si ih ti mudro uredio. Puna je zemlja... životinja malih i velikih‘ (Psalam 104:24, 25).

[Dijagram/​Slike na 23. strani]

Tipična građa sunđera. Uvećana slika ćelija za pumpanje vode

[Slika na 24. strani]

Spikule sunđera

[Slika na 24. strani]

Venerina korpica za cveće

[Izvori slika na 23. strani]

Morski konjić: Rudie H Kuiter; 3 umetnute fotografije desno: Dr. John Hooper, Queensland Museum

[Izvori slika na 24. strani]

Gore: Eye of Science/Photo Researchers, Inc.; dole: Kim Taylor / Warren Photographic