Go na content

Go na table of contents

Fa fu kweki pikin na ini wan grontapu pe sma e du san den wani

Fa fu kweki pikin na ini wan grontapu pe sma e du san den wani

Fa fu kweki pikin na ini wan grontapu pe sma e du san den wani

OITI yu si fa wan pikin e begi en papa noso mama fu bai wan spesrutu preisani gi en, aladi den no wani bai a sani dati gi en? Noso oiti yu si taki wan pikin wani lon prei, ma en papa noso mama e taigi en, „tan leti dyaso”? Yu kan si taki na ini den sortu situwâsi disi, a papa noso a mama wani du san bun gi a pikin fu den. Ma toku a de so, taki nofo tron a papa noso a mama e meki a pikin du san a wani te fu kaba, noso den e gi en san a wani. Fu di a pikin e tan dwengi, meki te fu kaba a papa noso a mama e taki iya, aladi a ben taki nôno fosi.

Soleki fa a sori, dan furu papa nanga mama e denki taki te den e gi den pikin fu den pikinmoro ala san den wani, dan den na bun papa nanga mama. Fu eksempre, na ini Amerkankondre, sma ben poti wan tu aksi gi 750 pikin fu 12 te go miti 17 yari. Di den aksi den pikin disi san den e du te den papa noso mama no wani gi den primisi fu du wan sani, dan pikinmoro 60 procent fu den piki taki den e tan aksi fu kisi primisi. Sowan 55 procent fu den pikin disi ben taki dati te den e du disi, dan nofo tron den e kisi san den wani. Kande den papa nanga mama fu den pikin disi feni taki te den e gi den pikin fu den primisi fu du san den wani, dan den e sori taki den lobi den pikin fu den. Ma a sani dati tru?

Luku a koni odo disi di skrifi na ini Bijbel: „Te wan sma e pori a futuboi fu en sensi en yongu yari, dan te a kon moro owru a sa tron wan sma di no abi tangi” (Odo 29:21). A no de fu taki dati wan pikin a no wan futuboi. Ma a de krin fu si taki na odo disi abi fu du nanga a kweki fu pikin, a no so? Te papa nanga mama e pori den pikin fu den, fu di den e gi den ala san den wani, dan den pikin disi kan gro kon tron bigisma di „no abi tangi”, iya, den sa de muilek sma, tranga-ede sma, èn den no sa abi warderi.

Na a tra sei, Bijbel e gi papa nanga mama a rai disi: „Leri wan boi fu waka na tapu a yoisti pasi” (Odo 22:6). Papa nanga mama di koni e teki a rai disi. Den e poti krinkrin wet di no hebi tumusi gi den pikin, èn den e sorgu taki den pikin e hori densrefi na den wet disi. Den papa nanga mama disi sabi taki te den e meki den pikin du ala san den wani, dan dati no wani taki ete dati den lobi den pikin. Èn den no e meki den pikin fu den du san den wani, soso fu di den e dwengi, noso fu di den e kisi atibron. Na presi fu dati, den e agri nanga den koni wortu fu Yesus di ben taki: „Ma te unu taki Iya, dan meki a tan Iya; te unu taki Nôno, dan meki a tan Nôno” (Mateyus 5:37). Ma san a wani taki fu kweki pikin bun? Luku wan agersitori di e tyari dati soifri kon na krin.

„Leki peiri na ini na anu”

A fasi fa Bijbel e agersi a frantwortu di papa nanga mama abi fu di den e kweki pikin, e sori krin taki wan pikin abi a tiri fu en papa nanga mama fanowdu. Psalm 127:4, 5 e taki: „Leki peiri na ini na anu fu wan tranga man, na so den manpikin fu wan yongu papa de. Koloku fu a kánkan man di furu en peirikokro nanga den.” Sobun, Bijbel e agersi pikin nanga peiri, èn a e agersi papa noso mama nanga tranga fetiman. Wan man di e sutu peiri sabi taki en peiri no sa doro a marki te a no e meki muiti fu sutu den bun. Na so a de tu taki lobi-ati papa nanga mama e frustan taki den musu meki muiti fu kweki den pikin fu den bun, efu den wani taki sani waka bun nanga den pikin dati. Den wani taki den pikin fu den musu doro wan „marki”. Dati wani taki dati den pikin musu tron bigisma di de koloku èn di man tyari frantwortu. Den wani taki den pikin fu den musu teki bun bosroiti, den musu de konisma di no e kon na ini problema makriki, èn den musu doro bun marki na ini den libi. Ma awansi papa nanga mama wani den sani disi, toku dati no nofo ete.

San wan sma musu du fu meki wan peiri doro en marki? A musu sreka a peiri heri bun, a musu sorgu taki a peiri e tan bun, èn a musu sutu en go na a marki nanga ala en krakti. Na so a de tu taki papa nanga mama musu gi den pikin fu den bun leri, den musu sorgu taki ogri no e miti den, èn den musu leri den san na a yoisti fasi fa den musu tyari densrefi. Te papa nanga mama e du dati, dan sani sa waka bun nanga den pikin fu den te den kon bigi. Meki wi go luku den dri sani disi wán fru wán, fu kon sabi fa wi musu kweki wi pikin.

Sreka a peiri heri bun

Na ini Bijbel ten, den peiri fu den man di ben e sutu peiri ben sreka heri bun. A tiki fu a peiri di ben meki fu wan lekti udu kande, ben musu koti nanga anu èn a no ben musu kron srefisrefi. Na ede fu a peiri ben musu srapu. Sma ben e fasi fowru frei na a bakasei fu a tiki, so taki a ben kan go langalanga na a marki.

Papa nanga mama wani taki den pikin fu den musu de leki den peiri disi di no kron. Iya, den pikin musu de opregti èn den musu tyari densrefi na wan bun fasi. Fu dati ede, papa nanga mama di koni, no e tapu den ai gi den swakifasi fu den pikin fu den, ma den e yepi den na wan lobi-ati fasi fu kenki den fasi disi. Ibri pikin sa musu kisi a yepi disi doronomo, fu di, „donfasi tai na a ati fu wan boi” (Odo 22:15). Fu dati ede, Bijbel e gi papa nanga mama a rai fu frumane den pikin fu den (Efeisesma 6:4). Fu tru, te papa nanga mama e frumane den pikin fu den, dan den pikin disi sa kisi wan yoisti denki fu sani, èn den sa kon abi moi fasi.

Dati meki den wortu na Odo 13:24 no e fruwondru wi. Drape skrifi: „A sma di e kibri en tiki no lobi en manpikin, ma a sma di lobi en manpikin e suku fu gi en trangaleri.” Na ini a tekst disi a tiki fu trangaleri e prenki wan fasi fa sma e gi pikin trangaleri, awinsi sortu fasi na dati. Papa nanga mama e gi den pikin fu den trangaleri na wan lobi-ati fasi, fu di den no wani taki den pikin e tan meki fowtu di kan tyari furu takru bakapisi kon gi den te den kon bigi. A no de fu taki, dati te papa nanga mama no e gi den pikin fu den a trangaleri disi, dan dati e sori taki den no lobi den pikin fu den. Ma te den e du dati, dan na so den e sori taki den lobi den.

Wan papa noso wan mama di lobi den pikin fu en e yepi den tu fu kon frustan fu san ede a poti spesrutu wet gi den. Sobun, te papa nanga mama e gi den pikin trangaleri, dan dati no wani taki nomo dati den e poti wet gi den, noso taki den e strafu den. San moro prenspari, na taki den e yepi den pikin fu den fu kon frustan fu san ede den e poti wet gi den. Bijbel e taki: „Wan koni manpikin e hori ensrefi na a wet.”—Odo 28:7.

Soleki fa wi ben taki, dan wan man di e sutu peiri e fasi frei na a peiri. Den frei disi ben e meki taki a peiri ben e go langalanga na a marki, baka te sma ben sutu en. Na so a de tu taki, te pikin e kisi den leri fu Bijbel di komoto fu a Sma di seti na osofamiri libi, dan srefi baka te den gowe libi oso, den no sa frigiti den leri dati. Den sa tan kisi wini fu den leri disi den heri libi langa (Efeisesma 3:14, 15). Ma fa papa nanga mama kan sorgu taki den leri disi trutru abi krakti tapu na ati fu den pikin fu den?

Luku sortu rai Gado ben gi den Israelsma di ben de papa nanga mama na ini a ten fu Moses. A ben taki: „Den sani di mi e taigi unu tide, musu de na ini un ati. Un musu leri un pikin den sani disi ibri tron baka, so taki den no frigiti den” (Deuteronomium 6:6, 7). Sobun, papa nanga mama musu du tu sani. A fosi sani, na taki den musu studeri Gado Wortu èn den musu fiti den sani di den e leri na ini den eigi libi. Fu taki en leti, den musu kon lobi den wet fu Gado (Psalm 119:97). Te den du dati, dan den sa man du a di fu tu sani di a tekst e taki. Den sa man „leri” den pikin den wet fu Gado „ibri tron baka”, so taki den no frigiti den. Disi wani taki dati den musu gi den pikin fu den bun leri, èn den musu taki ibri tron baka nanga den fu den sani dati, so taki den pikin e kon frustan krin o prenspari den wet fu Gado de.

A de krin fu si taki srefi na ini a ten disi a bun fu leri den pikin fu wi Bijbel gronprakseri, èn fu gi den trangaleri na wan lobi-ati fasi te den meki seryusu fowtu. Disi na tumusi prenspari fasi fa papa nanga mama kan sreka den warti „peiri” disi, so taki sani e waka bun nanga den te den e kon bigi.

Sorgu taki a peiri e tan bun

Meki wi luku na agersitori na Psalm 127:4, 5 baka. Memre taki a man di e sutu peiri e „furu en peirikokro” nanga den peiri fu en. Baka te a ben sreka den peiri fu en, dan a ben musu sorgu taki den peiri ben e tan bun. Fu dati ede, a ben e tyari den peiri fu en na ini wan peirikokro, pe den no ben o broko makriki. A moi fu si taki na ini wan profeititori, Bijbel e kari a Mesias wan srapu peiri di en Tata „ kibri . . . na ini en eigi peirikokro” (Yesaya 49:2). Yehovah Gado, a moro lobi-ati Tata, trutru kibri en lobi Manpikin, Yesus, gi ala ogri di ben kan pasa nanga en, teleki a reti ten ben doro taki a Mesias ben musu dede soleki fa Bijbel ben taki. Srefi baka di a dede, Gado kibri en Manpikin so taki a no tan na ini a grebi fu ala ten, ma a gi en wan opobaka go na hemel fu libi fu têgo.

Na so a de tu taki papa nanga mama di trutru lobi den pikin fu den, e du ala san den man fu kibri den pikin gi den ogri di kan pasa nanga den na ini a takru grontapu disi. Kande papa nanga mama no e meki den pikin teki prati na spesrutu sani di kan meki taki ogri miti den. Fu eksempre, papa nanga mama di koni e si a gronprakseri disi leki seryusu rai: „Takru kompe e pori bun gwenti” (1 Korentesma 15:33). Te papa nanga mama e sorgu taki den pikin fu den no abi demakandra nanga sma di no e lespeki den markitiki fu Bijbel, dan dati sa yepi yonguwan fu no meki seryusu fowtu di kan abi leki bakapisi srefi taki den lasi den libi.

A no ala ten pikin sa warderi en te papa nanga mama e pruberi fu kibri den gi ogri. Fu taki en leti, den sa kisi atibron son leisi, fu di nofo tron papa nanga mama sa musu taki nôno fu man kibri den pikin fu den gi ogri di kan pasa nanga den. Wan lespeki skrifiman di skrifi difrenti buku di e leri sma fa fu kweki pikin e taki: „A tru taki a no ala ten pikin e sori wantewante taki den de nanga tangi, èn kande den no sa taigi yu tangi wantewante. Ma toku, yonguwan trutru wani taki den papa nanga mama e kibri den gi ogri, èn taki den e kweki den na wan fasi di e gi den a dyaranti taki sani sa waka bun nanga den. A fasi fa wi leki papa nanga mama kan du dati, na te wi e si a frantwortu di wi abi leki wan seryusu sani, èn te wi e yepi den pikin fu wi fu si taki den no kan tyari densrefi na iniwan fasi fa den wani.”

Iya, wan prenspari fasi fa papa nanga mama e sori taki den lobi den pikin fu den, na te den e kibri den gi iniwan sani di kan bruya den èn di kan pori a konsensi fu den, èn te den e yepi den pikin fu no du sani di sa meki taki Gado no feni den bun moro. Te den e gro kon bigi, dan kande den sa kon frustan fu san ede yu ben e poti wet gi den, èn den sa warderi yu, fu di yu sorgu na wan lobi-ati fasi taki ogri no miti den.

Sutu a peiri go na a marki

Luku taki Psalm 127:4, 5 e agersi a papa nanga „wan tranga man”. Disi wani taki dati na wan papa wawan kan kweki pikin bun? Kwetikweti. Fu taki en leti, a gronprakseri disi abi fu du nanga papa èn nanga mama. A abi fu du tu nanga papa noso mama di no abi wan trowpatna (Odo 1:8). Den wortu „tranga man” e sori taki bun furu krakti ben de fanowdu fu sutu wan peiri komoto fu wan bo. Na ini Bijbel ten, sma ben e weri kopro gi den bo son leisi. Èn Bijbel e taki tu dati wan srudati ben e „span a bo”. Kande a ben e trapu na tapu a bo nanga en futu, so taki a ben kan hari en fu span a titei (Yeremia 50:14, 29). A de krin taki wan sma di ben wani sutu den peiri disi go na a marki, ben musu abi furu krakti, èn a ben musu du furu muiti fu man hari a titei fu span a bo!

Na so a de tu taki papa nanga mama musu du tranga muiti fu kweki den pikin fu den. Neleki fa wan peiri no o man doro a marki efu wan sma no sutu en, na so den pikin no o man gro kon tron bun sma efu papa nanga mama no yepi den. Ma a sari taki son papa nanga mama no wani meki muiti fu kweki den pikin fu den na a yoisti fasi. Den no wani tyari a frantwortu fu den, èn fu dati ede den e meki telefisi, skoro, nanga den speri fu den pikin fu den, leri den pikin san bun èn san no bun, fa den musu tyari densrefi, èn sani di abi fu du nanga seks. Den e gi den pikin disi ala sani di den wani. Èn te a hebi gi den fu taki nôno, dan den de gaw fu taki iya. Nofo tron den e du disi fu di den feni taki den no wani hati den firi fu den pikin. Fu taki en leti, na fu di den papa nanga mama disi e gi pasi taki den pikin fu den e du ala san den wani, meki a libi fu den pikin disi e pori fu ala ten.

A no makriki fu kweki pikin. A no de fu taki dati a e teki furu muiti fu du a wroko disi nanga wi heri ati èn nanga a yepi fu Gado Wortu. Ma toku wi sa kisi tumusi moi blesi. Wan tijdschrift ben skrifi: „Ondrusuku . . . sori taki son pikin abi papa nanga mama di kweki den na wan lobi-ati fasi èn di e si a frantwortu fu den leki wan seryusu sani. Aladi den papa nanga mama disi e sorgu gi den pikin fu den, toku den no e meki den pikin du iniwan sani di den wani. Den pikin disi e leri bun na skoro, den man libi bun nanga tra sma, èn den e denki bun fu densrefi. Nofo tron, den pikin disi de moro koloku leki den pikin di abi papa nanga mama di e meki den du ala san den wani, noso di no e sori nowan switifasi gi den. (Parents)”

Ma wan moro bigi blesi de. Na a bigin fu na artikel disi wi ben poti prakseri na a fosi pisi fu Odo 22:6, pe skrifi: „Leri wan boi fu waka na tapu a yoisti pasi.” Ma a sani di a tekst disi e taki moro fara e gi wi prisiri. A tekst e taki: „Srefi te a kon bigi a no sa komoto na tapu a pasi.” Na odo disi e gi wi a dyaranti taki ala ten sani sa go bun? A no abi fu de so. Den pikin fu yu abi a grani fu bosroiti gi densrefi san den o du nanga den libi, èn na dati den o du te den kon bigi. Ma toku a tekst disi e gi papa nanga mama wan moi dyaranti. Sortu dyaranti na dati?

Te yu e kweki den pikin fu yu nanga yepi fu den rai fu Bijbel, dan dati na a moro bun fasi fa yu kan sorgu taki sani e waka bun nanga den. Iya, yu sa si taki den pikin fu yu sa gro kon tron bigisma di de koloku èn di man tyari den frantwortu fu den (Odo 23:24). Fu dati ede, gi den warti „peiri” disi bun leri, sorgu taki ogri no e miti den, èn du tranga muiti fu kweki den na a yoisti fasi. Noiti yu sa firi sari taki yu du disi.

[Prenki na tapu bladzijde 13]

Te papa nanga mama e gi den pikin fu den ala san den wani, dan dati wani taki dati den lobi den?

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Papa nanga mama di lobi den pikin fu den e meki den kon frustan fu san ede den e poti son wet gi den

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Papa nanga mama di trutru lobi den pikin fu den e kibri den gi den ogri di kan miti den na ini a takru grontapu disi

[Prenki na tapu bladzijde 16]

A no makriki fu kweki pikin, ma den blesi moi srefisrefi