KA MARCH 1961, baepolli ba ile ba fumana lintho tse fetang 400 tse neng li phuthetsoe ka moseme ’me li patiloe lefarung, tseo boholo ba tsona li neng li entsoe ka koporo. Har’a lintho tseo, ho ne ho e-na le meqhaka ea mefuta-futa, mare a borena, lithulusi, likoto le libetsa tse ling. Sena se thahasellisa babali ba Bibele kaha Genese 4:22 e re Tubale-kaine e ne e le “setei sa mofuta o mong le o mong oa sesebelisoa sa koporo le tšepe.”

Batho ba bangata ba ntse ba ipotsa hore na matlotlo ao a tsoa hokae. Leha ho le joalo, ho fumanoa ha matlotlo ao ho bontša hore ho tloha khale linaheng tse hlahang ka Bibeleng batho ba ne ba rafa koporo, ba e qhibilihisa ’me ba etsa lintho tse ling ka eona.

Ha Baiseraele ba le mothating oa ho kena Lefatšeng le Tšepisitsoeng, Moshe o ile a re ho bona: “Lithabeng tsa [naha eo] le tla rafa koporo.” (Deuteronoma 8:7-9) Ha baepolli ba lintho tsa khale ba fihla Iseraele le Jordane, ba ile ba fumana libaka tse ’maloa tsa boholo-holo e leng merafo le libaka tsa ho qhibilihisa lirafshoa, tse kang Feinan, Timna le Khirbat en-Nahas. Libaka tseo li senola eng?

Sebaka sa Feinan le sa Timna se na le mekoti e mengata e sa tebang, moo basebetsi ba merafo ba neng ba rafa koporo bonyane nako e fetang lilemo tse 2 000. Esita le kajeno, motho ea etelang libaka tseo a ka fumana majoe a ’mala o motala a hasaneng hohle a nang le likaroloana tsa koporo. Basebetsi ba merafong ba mehleng ea boholo-holo ba ne ba sebetsa ka thata hore ba thuhe lejoe le ka holimo ka lichesele le lithulusi tse ling e le hore ba rafe koporo. Ha ba sa fumane koporo ka tsela eo, ba ne ba sebelisa lithulusi tsa tšepe ho cheka ho ea tlaase, e le hore ba bule likotopo le mekoti e meholo. Bukeng ea Bibele ea Jobo, re bala ka tlaleho e joalo e buang ka merafo. (Jobo 28:2-11) Ka sebele oo e ne e le mosebetsi o boima, ho tloha lekholong la boraro la lilemo ho isa ho la bohlano C.E., ’muso oa Roma o ne o ahlolela linokoane tse kotsi hammoho le batšoaruoa ba bang ho ea sebetsa merafong ea koporo ea Feinan.

Ho na le litutulu tse khōlō tsa manya a tšepe Khirbat en-Nahas (e bolelang “Lithako Tsa Koporo”), e leng se bontšang hore ho ne ho e-na le merafo e meholo ea ho qhibilihisa koporo moo. Litsebi li lumela hore tšepe e neng e tlisoa moo, ke e neng e tsoa merafong e haufi le sebaka seo, e kang Feinan le Timna. E le hore ho ntšoe koporo lejoeng, ho ne  ho sebelisoa liphaephe ho butsoela mollo ka lihora tse robeli ho isa ho tse leshome e le hore o tuke ka matla ’me mocheso oa oona o fihle ho likhato tse ka bang 1 200 tsa Celsius. Hangata majoe a lik’hilograma tse hlano a ne a ntša k’hilograma e le ’ngoe ea koporo e neng e ka sebelisetsoa ho etsa lintho tse fapa-fapaneng.

Ha Baiseraele ba ne ba le Thabeng ea Sinai, Jehova Molimo o ile a ba laela ka ho toba hore ba sebelise koporo ha ba haha tabernakele ’me hamorao ho ile ha sebelisoa mokhoa o tšoanang ha ho hahoa tempele e Jerusalema. (Exoda, khaolo ea 27) E ka ’na eaba Baiseraele ba ne ba tseba mosebetsi oa ho etsa lintho tsa tšepe pele ba ea Egepeta kapa mohlomong ba ithutile oona ha ba le moo. Nakong eo ba seng ba tsoile Egepeta, ba ile ba khona ho etsa namane e entsoeng ka masale a khauta a qhibilihisitsoeng. Ba ile ba boela ba etsa lintho tse ngata tsa koporo tse neng li lokela ho sebelisoa tabernakeleng—tse kang likotlolo tse khōlō, lipitsa, lipane, likharafu le lifereko.—Exoda 32:4.

Hamorao ha Baiseraele ba ntse ba le lefeelleng, mohlomong pel’a Punon (eo e ka ’nang eaba ke Feinan mehleng ena), e leng sebaka se nang le koporo e ngata haholo, ba ile ba tletleba ka manna le metsi. Jehova o ile a ba otla ka hore a romele linoha tse chefo ’me ba bangata ba ile ba shoa. Ka mor’a hore Baiseraele ba bake, Moshe o ile a ba buella ho Jehova eaba O laela Moshe hore a etse noha ea koporo ’me a e fanyehe thupeng. Tlaleho eo e re: “E ne e re ha noha e lomme motho ’me a talima noha ea koporo, joale o ne a tsoela pele a phela.”—Numere 21:4-10; 33:43.

Morena Solomone o ile a sebelisa koporo e ngata ha a ne a etsa lisebelisoa tsa tempele e Jerusalema. Boholo ba koporo eo bo ile ba haptjoa ke ntate oa hae, Davida ka mor’a hore a hlōle Basyria. (1 Likronike 18:6-8) “Leoatle le entsoeng ka ho qhibilihisoa” la koporo, e leng sekotlolo se seholo seo baprista ba neng ba hlapela ho sona, le ne le ka tšela lilithara tse 66 000 tsa metsi ’me e ka ’na eaba boima ba lona e ne e le lithane tse 30. (1 Marena 7:23-26, 44-46) Hape ho ne ho e-na le litšiea tse khōlō tse peli tsa koporo monyakong oa tempele. Bophahamo ba tsona e ne e le limithara tse 8 ’me lihlooho tsa litšiea tsena li ne li le bolelele ba limithara tse 2,2. Li ne li bulehile ka hare, botenya ba tsona e le lisenthimithara tse 7,5, bophara ba tsona e le limithara tse 1,7. (1 Marena 7:15, 16; 2 Likronike 4:17) Hoa hlolla ho nahana hore na ho sebelisitsoe koporo e ngata hakae ho etsa lintho tsena feela.

Batho ba mehleng ea Bibele le bona ba ne ba sebelisa koporo haholo letsatsi le letsatsi. Ka mohlala, Bibele e bua ka libetsa, litlamo, mamati le liletsa tsa ’mino tsa koporo. (1 Samuele 17:5, 6; 2 Marena 25:7; 1 Likronike 15:19; Pesaleme ea 107:16) Jesu o ile a bua ka chelete ea “koporo” bakeng sa lipache ’me moapostola Pauluse o ile a bua ka “Alexandere setei sa koporo.”—Matheu 10:9; 2 Timothea 4:14.

Baepolli le bo-rahistori ba ntse ba eme lihlooho hore na koporo e ngata hakaale e neng e le teng mehleng ea Bibele e ne e tsoa hokae le hore na matlotlo a Nahal Mishmar a ne a tsoa hokae. Leha ho le joalo, joalokaha litlaleho tsa Bibele li bolela, ’nete ke hore naha eo Baiseraele ba neng ba e ruile ka sebele e ne e le ‘naha e ntle eo lithabeng tsa eona ba neng ba tla rafa koporo.’—Deuteronoma 8:7-9.