WATU wengi wanashakia mambo wanasoma na kusikia katika vyombo vya kutangaza habari. Kwa mufano, kulingana na uchunguzi uliofanywa katika inchi ya Amerika mwaka wa 2012, watu waliulizwa “ikiwa waliamini kabisa” kwamba habari za magazeti, televisheni, na redio zilikuwa bila makosa, za haki, na kamili. Watu 6 juu ya 10 walijibu kwamba “hawaamini sana” vyombo vya kutangaza habari ao “hawaviamini kabisa.” Je, watu wana haki ya kukosa kuamini vyombo vya kutangaza habari?

Watangazaji wengi wa habari na mashirika ya kutangaza habari ambayo wanatumikia wameahidi kwamba watatoa habari za kweli na zenye kujenga. Lakini, kuna sababu ya kuhangaikia jambo hilo. Fikiria mambo haya yanayofuata:

• MATAJIRI WANAOTEGEMEZA VYOMBO VYA KUTANGAZA HABARI. Mashirika madogo lakini yenye nguvu sana yana vyombo vya maana vya kutangaza habari. Vyombo vya mashirika hayo vina uvutano mukubwa juu ya habari zinazotangazwa, namna zinavyotangazwa, na namna zilivyo za maana. Kwa sababu mashirika mengi yanaundwa ili kutafuta faida, vyombo vya kutangaza habari vinatoa matangazo ili kutafuta faida. Habari ambazo zinaweza kuzuia mwenye shirika fulani la habari asipate faida zinaweza kukosa kutangazwa.

• SERIKALI. Habari nyingi ambazo tunapata kupitia vyombo vya habari zinahusu watu na mambo ya serikali. Serikali zinataka kuwasadikisha watu ili waunge mukono mipango yao na viongozi wao. Na kwa sababu vyombo vya kutangaza habari vina lazima ya kupata habari kutoka kwa serikali, wakati fulani watangazaji wa habari na watu wa serikali wanaungana mukono.

•  MATANGAZO. Katika inchi nyingi, vyombo vya kutangaza habari vinapaswa kupata feza ili kuendelea kufanya kazi, na feza nyingi zinatokana na matangazo. Katika inchi ya Amerika, mashirika ya kuandika majarida yanapata kati ya 50 na 60 juu ya 100 ya feza zao kutokana na matangazo, mashirika ya kuandika magazeti yanapata 80 juu ya 100, na mashirika ya televisheni ya biashara na redio yanapata 100 juu ya 100. Inaeleweka kwa nini mashirika yanayotangaza biashara hayapendi kutegemeza programu zinazofanya biashara yao na namna yao ya kusimamia mambo ionekane kuwa mbaya. Ikiwa mashirika hayo hayapendezwi na namna chombo fulani cha kutangaza habari kinafanya kazi, yanaweza kuenda kutangazia biashara yao mahali pengine. Kwa kujua hilo, wachapishaji wanaweza kuondoa habari zinazoweza kufanya watu wawe na maoni yasiyofaa juu ya mashirika yenye kuwategemeza na feza.

• UDANGANYIFU. Si watangazaji wote wa habari walio waaminifu. Watangazaji fulani wa habari wanaunda habari. Kwa mufano, miaka michache iliyopita, mutangazaji mumoja wa habari katika muji wa Okinawa, Japani, alipenda kuhakikisha namna watu wanaoogelea chini ya bahari wanavyoharibu matumbawe ao majiwe laini katika bahari yanayotokana na mukusanyo wa wanyama wadogo ndani ya bahari. Kwa kuwa hakupata jiwe laini lolote lenye kuharibiwa, aliharibu majiwe laini fulani yeye mwenyewe na kisha akayakamata picha. Picha zinaweza pia kutumiwa vibaya ili kudanganya watu. Ufundi wa kubadilisha picha umekuwa na matokeo mazuri sana, na ni vigumu kuvumbua kuwa picha fulani zimebadilishwa na kutumiwa vibaya.

• NAMNA HABARI INAVYOELEZWA. Hata ikiwa habari ni za kweli kabisa, namna zinavyoelezwa inategemea uamuzi wa mutangazaji wa habari. Ni mambo gani yataelezwa katika habari fulani, na ni mambo gani yataachwa? Kwa mufano, kikundi cha muchezo wa kabumbu kinaweza kushindwa kwa goli mbili. Hiyo ni habari ya hakika. Lakini sababu iliyofanya kikundi hicho kishindwe muchezo ni jambo ambalo mutangazaji wa habari anaweza kueleza katika njia mbalimbali.

• KUONDOA MAELEZO FULANI. Wanapopanga mawazo ili kuunda habari yenye kusadikisha, mara nyingi watangazaji wa habari wanaondoa maelezo fulani ambayo yanaweza kuwavuruga wasomaji ao wasikilizaji. Hilo linafanya habari fulani zitiliwe chumvi na zingine zipunguzwe uzito. Kwa sababu watangazaji wa habari za televisheni na wale wenye kuripoti habari kutoka mbali wanalazimika wakati fulani kueleza habari ndefu kwa dakika moja ao zaidi, maelezo ya maana yanaweza kuachwa.

•  KUSHINDANA. Katika miaka ya hivi karibuni, vituo vya televisheni viliongezeka. Kwa hiyo, wakati ambao watu walitumia kutazama kituo kimoja tu ulipunguka. Ili kufanya watazamaji waendelee kupendezwa, vituo vya kutangaza habari vililazimika kutolea watazamaji jambo fulani la pekee ao la kuburudisha. Kitabu kimoja kilitoa maelezo juu ya jambo hilo kwa kusema hivi: “Habari [za televisheni] zinaonyesha mara nyingi picha ambazo zimechaguliwa ili kuumiza oa kusisimua, na habari zinafupishwa ili kuvutia uangalifu wa watazamaji unaoendelea kupunguka.” (Media Bias)

• MAKOSA. Kwa sababu wao ni wanadamu, watangazaji wa habari wanafanya pia makosa. Neno lenye kutamkwa vibaya, mukato wenye kuwekwa mahali pasipofaa, kosa la sarufi, mambo hayo yote yanaweza kubadilisha maana ya musemwa. Labda habari fulani hazikuchunguzwa kwa uangalifu. Mutangazaji wa habari anaweza pia kukosea kwa vyepesi anapoandika namba, anapojikaza sana kutimiza wakati, anaweza kwa vyepesi kuandika 10 000 kuliko kuandika 100 000.

• KUWAZIA​-WAZIA MAMBO YASIYO YA KWELI. Kueleza habari bila makosa si jambo jepesi kama watu fulani wanavyoweza kufikiri. Mambo yanayoonekana kuwa ya hakika leo, yanaweza kuonyeshwa kuwa ya uongo kesho. Kwa mufano, zamani watu waliamini kuwa jua na sayari zake vinazunguka dunia. Leo tunajua kuwa dunia inazunguka jua.

Ijapokuwa ni jambo la hekima kutoamini kila habari tunayosoma ao kuona katika vyombo vya kutangaza habari, hilo halimaanishe kuwa hakuna habari tunayoweza kuamini. Siri ni kuwa muangalifu, na wakati uleule ukiwa na maoni mazuri.

Biblia inasema hivi: “Je, sikio halipimi maneno kama kaakaa linavyoonja chakula?” (Ayubu 12:11) Ona mashauri fulani ambayo yatatusaidia kupima maneno tunayosikia na kusoma:

• MWENYE KUTOA HABARI: Je, habari inatoka kwa shirika ao mutu fulani mwenye kuaminika na mwenye kuijua vizuri? Programu ao kitabu hiki kinazungumuzia mambo mazito ao ni mambo yenye kusisimua tu? Ni nani anayetoa feza ili kutegemeza chombo hiki cha kutangaza habari?

• MAHALI HABARI ILITOKA: Kuna jambo linaloonyesha kuwa walifanya uchunguzi kwa uangalifu? Habari inategemea nafasi moja tu? Nafasi habari ilitoka ni yenye kutegemeka, ya kweli, na yenye kutegemea mambo ya hakika? Habari ni zenye usawaziko, ao zilichaguliwa ili kueleza tu maoni ya watu wamoja?

• KUSUDI LA KUTANGAZA HABARI: Ujiulize: ‘Kusudi la kwanza la habari hii ni kujulisha jambo fulani ao ni kufurahisha watu? Habari hii inafanya matangazo ya kuuzisha ao kuunga mukono jambo fulani?’

• SAUTI INAYOTUMIWA: Wakati habari inaelezwa kwa sauti ya hasira, ya chuki, ao ya kuchambua​-chambua, hilo linaonyesha kuwa kuna jambo linaloviziwa wala si mazungumuzo ya kusaidia watu wafikiri.

• UPATANO: Je, habari hizi zinapatana na habari ao ripoti zingine? Ikiwa habari zinapingana, uwe muangalifu!

• WAKATI UNAOFAA: Je, habari hii ni ya hivi karibuni ili ikubaliwe? Jambo fulani ambalo lilikuwa la kweli kumepita miaka 20 linaweza kuwa si la kweli leo. Kwa upande mwengine, ikiwa jambo linalozungumuziwa ni habari inayoenea sasa, linaweza kukosa habari nyingi za maana.

Kwa hiyo, je, unaweza kuamini vyombo vya kutangaza habari? Shauri nzuri linapatikana katika maneno yenye hekima ya Sulemani, aliyeandika hivi: ‘Mutu asiye na uzoefu anaamini kila neno, lakini mutu mwerevu anazifikiria hatua zake.’​—Methali 14:15.