Kona-ba Jesus no kriminozu naʼin-rua neʼebé prega iha ai-riin, Bíblia hatete: “Ema judeu sira husu Pilatos atu halo tohar ema sira-neʼe nia ain no hasai tiha sira-nia mate-isin.”—João 19:31.

Ema judeu nia ukun-fuan hatete katak, kuandu kriminozu ida hetan kastigu-mate hodi prega ba ai-riin, “labele husik ninia mate-isin iha ai-riin ba kalan tomak”. (Deuteronômio [Ulangan] 21:22, 23) Ema judeu mós halo tuir ukun-fuan neʼe maski ema Roma mak fó kastigu-mate ba ema. Sira hatohar kriminozu sira-nia ain hodi halo sira mate lalais liu. Ema judeu husu Pilatos atu halo nuneʼe, atubele hakoi mate-isin sira antes loron Sábadu komesa, bainhira loro-matan monu. Tanba iha loron Sábadu, ema judeu sira la bele kaer serbisu.

Kuandu ema hetan kastigu-mate hanesan neʼe, ema prega nia ba ai-riin hodi tau pregu ba ninia ain no liman. Depois sira hiʼit saʼe ai-riin neʼe, ema neʼe sente moras tebes tanba nia isin nia todan hotu iha nia liman no ain. Atubele dada iis, ema neʼe presiza halo nia ain titi-riik, hodi nuneʼe mak nia bele halo loos nia isin. Maibé se ninia ain tohar, nia la bele halo nia ain titi-riik. Nia sei mate lalais deʼit tanba la bele dada iis.

David uza tali liki (ka tali dulas) hodi oho jigante Golias. David aprende atu uza ida-neʼe bainhira nia sei kiʼik no serbisu nuʼudar bibi-atan.—1 Samuel 17:40-50.

Iha ema Ejitu no ema Asíria nia arte husi tempu Bíblia nian, bele haree dezeñu kona-ba tali liki neʼe. Buat neʼe iha hena neʼebé halo husi animál nia kulit, no tali rua kesi iha hena neʼe nia sorin-sorin. Iha hena neʼe nia laran ema tau fatuk neʼebé kabuar no kabeer. Fatuk neʼe boot hanesan sabraka no todan maizumenus grama 250. Iha tempu Bíblia nian, ema hiʼit tali liki ba leten hodi dulas makaʼas, depois husik tali sorin ida hodi fatuk bele semo. Fatuk neʼe semo makaʼas no bele kona loos buat neʼebé ema hakarak.

Sientista sira neʼebé keʼe rai hetan tali liki barak neʼebé ema uza iha funu iha tempu antigu. Funu-naʼin sira neʼebé iha esperiénsia barak bele tuda fatuk sira lalais hanesan komboiu neʼebé halai makaʼas. Maski matenek-naʼin sira dehan katak hana rama mak semo dook liu, maibé tuda fatuk hanesan neʼe mós bele oho ema.—Juízes (Hakim-Hakim) 20:16.