1, 2. Kumbi ŵanthu angusintha wuli kutuliya m’nyengu yaku Nowa, nanga Abramu wanguvwa wuli?

ABRAMU wawonanga sonju yo wenga pafupi ndi msumba wa Uru. * Ŵanthu achitanga viwawa ndipu josi nalu linguti tololu. Pa nyengu iyi, asembi a chiuta wa mwezi aperekanga so sembi. Sonu ŵanaŵaniyani kuti muwona Abramu yo walereska kumphepeti ndi kupukusa mutu chifukwa cha vinthu viheni vo waŵona. Wachiyenda kuwere kwawu, watenere kuti waŵanaŵana mo kusopa ngoza kwasapaliya m’charu cha Uru. Kusopa kwaboza uku kungwambiya m’nyengu yaku Nowa ndipu sonu kungusapaliya m’charu chosi!

² Nowa wati wafwa, pangujumpha vyaka viŵi ndipu wawangaku Abramu. Zandi wati wamala, Nowa wangutuwa m’chingaraŵa ndi banja laki ndipu iyu wangupereka sembi kwaku Yehova Chiuta. Ivi vinguchitiska kuti Yehova wapangi chiŵingavuwa. (Chiy. 8:20; 9:12-14) Pa nyengu iyi, ŵanthu wosi asopanga Yehova pe. Kweni mgonezu wa nambala 10 kutuliya paku Nowa wati wasapaliya pacharu, ŵanthu amanavi ŵaka ndiwu alutirizganga kusopa Yehova. Ŵanthu anandi asopanga angoza. Ndipu chinanga mbawiski aku Abramu a Tera nawu asopanga angoza, akhumba so apanganga angoza.—Yos. 24:2.

3. Kumbi Abramu wenga ndi jalidu nili, nanga isi tingasambiranji kwaku iyu?

³ Abramu wapambananga ukongwa ndi ŵanthu anyaki wosi chifukwa chakuti iyu wenga ndi chivwanu chakukho mwaku Chiuta. Ndichu chifukwa chaki pavuli paki, wakutumika Paulo wanguzimudana kuti ndi “wiskewu waku wosi ŵakuvwana.” (Ŵerengani Ŵaroma 4:11.) Tiyeni  tiwoni vo vingovya Abramu kuti waje munthu wachivwanu chakukho. Ndipu nasi tikhoza kusambira vo tingachita kuti tije ndi chivwanu chakukho.

4, 5. Kumbi Abramu wawoneka kuti wangusambira kwaku yani vakukwaskana ndi Yehova, nanga nchifukwa wuli tiŵanaŵana viyo?

⁴ Kumbi Abramu wangusambira wuli vakukwaskana ndi Yehova Chiuta? Tiziŵa kuti m’nyengu iyi, Yehova wenga ndi ateŵeti ŵaki akugomezgeka pacharu chapasi. Yumoza waku yiwu wenga Shemu. Chinanga kuti iyu wenga wakwamba cha pa ŵana atatu aku Nowa, kweni kanandi iyu ndiyu watamba kuzumbulika. Akhumba ivi venga viyo chifukwa chakuti Shemu wenga munthu wachivwanu chakukho. * Zandi wati wakapu, zuŵa linyaki Nowa wangukamba kuti Yehova ndi “Chiuta waku Shemu.” (Chiy. 9:26, NW.) Shemu wayanjanga Yehova kweniso kusopa kwauneneska.

⁵ Kumbi Abramu wamuziŵanga Shemu? Vikhoza kuchitika kuti wamuziŵanga. Ŵanaŵaniyani mo Abramu weche mwana wangukondwe kuziŵa kuti we ndi ambuyaki wo aja ndi umoyu kwa vyaka vakujumpha 400. Shemu wanguwona vinthu viheni vo vachitikanga pacharu Zandi wechendazi, wanguwona so Zandi mukuru yo wangupeya vinthu viheni pacharu, kuyandana kwa mitundu yakwamba ya ŵanthu pacharu chapasi kweniso chigaruka chaku Nimurode pa Sonju wa Babele. Shemu wenga munthu wakugomezgeka ndipu wangugarukaku cha, mwakuti pa nyengu yo Yehova watimbanyizganga chineneru cha ŵanthu wo azenganga sonju, Shemu ndi banja laki angukwaskika cha, mwakuti angulutirizga kulongoro chineneru cho ŵanthu aŵereŵetanga pakwamba kweniso chenicho Nowa waŵereŵetanga. Abramu nayu wenga m’banja laku Shemu. Ivi ndivu vinguchitiska kuti Abramu wamutumbikengi ukongwa Shemu. Chakukondweska ukongwa nchakuti Shemu wangujaliyapu limoza ndi Abramu kwa vyaka vinandi. Abramu watenere kuti wangusambira vinandi vakukwaskana ndi Yehova kwaku Shemu.

6. (a) Kumbi Abramu wangulongo wuli kuti wakumbukanga vo wangusambira vakukwaskana ndi Zandi yo wanguchitika kuvuli? (b) Kumbi Abramu ndi Sarai ajanga wuli?

⁶ Nyengu zosi Abramu wakumbukanga vo wangusambira vakukwaskana ndi Zandi yo wanguchitika kuvuli. Iyu wangwesesa kwenda ndi  Chiuta nge po Nowa wanguchitiya. Ndichu chifukwa chaki wangukana kusopa angoza nge po ŵanthu anandi a ku Uru achitiyanga, akhumba so kusazgapu abali ŵaki chayiwu. Ndipu Abramu wanguzisaniya munthukazi wamampha ukongwa. Iyu wangutorana ndi Sarai, munthukazi wakutowa kweniso yo wenga ndi chivwanu chakukho mwaku Yehova. * Chinanga kuti Abramu ndi Sarai ŵengavi mwana, yiwu akondwanga kuteŵete Yehova limoza. Yiwu angulera so Loti, yo wenga mwana wa chipondi cha mku waku Abramu.

7. Kumbi ŵanthu wo alondo Yesu atenere kwezga Abramu m’nthowa wuli?

⁷ Abramu wangulekapu cha kusopa Yehova ndi kwamba kusopa angoza a ku Uru. Iyu ndi Sarai angwesesa kuchita vinthu mwakupambana ndi ŵanthu wo asopanga angoza m’chigaŵa chawu. Asani nasi tikhumba kuja ndi chivwanu chakukho, titenere kwezga Abramu ndi muwolu waki. Nasi tiyesesengi kuchita vinthu vakupambana ndi vo ŵanthu anandi achita. Yesu wangukamba kuti ŵanthu wo atimulondo aŵengi “ŵa charu cha” ndipu pachifukwa ichi charu chiŵatinkhengi. (Ŵerengani Yohane 15:19.) Asani musuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuti abali ŵinu pamwenga ŵanthu a m’chigaŵa chinu atikutinkhani chifukwa chakuti mwasankha kuteŵete Yehova, mungadandawulanga cha chifukwa mwe mwija cha. Ndikwesa mutezga chakuwoniyapu chamampha chaku Abramu ndi Sarai wo anguteŵete Chiuta mwakugomezgeka.

8, 9. (a) Kumbi ndi vinthu vambula kuluwika nivi vo vingumuchitikiya Abramu? (b) Kumbi Yehova wangumukambiyanji Abramu?

⁸ Zuŵa linyaki Abramu vingumuchitikiya vinthu vambula kuluwika pa umoyu waki. Iyu wangulonde uthenga wakutuliya kwaku Yehova Chiuta. Bayibolo likamba vosi cha vakukwaskana ndi mo wangulondere uthenga wo, kweni likamba ŵaka kuti “Chiuta yo waunkhankhu,” wangumuwoneke. (Ŵerengani Machitidu 7:2, 3.) Akhumba Chiuta wangutuma mungelu kuti wakamulongo ŵaka kamanavi Abramu unkhankhu waku Chiuta, Wakuwusa chilengedu chosi. Tikhoza kuwona mo Abramu wangukondwe wati wawona mphambanu ya pakati paku Chiuta wamoyu yo iyu wamusopanga ndi angoza wo ŵanthu a m’nyengu yaki asopanga.

⁹ Kumbi Yehova wangumukambiyanji Abramu? Iyu wanguti: “Tuwaku ku charu chaku, ndi kwa abali ŵaku, ndipu zanga m’charu cho ndikulongongi.” Yehova wangumukambiya cha charu cho wakhumbanga kumupaska, kweni wangumukambiya ŵaka kuti wamulongongi. Kweni chakwamba, Abramu wakhumbikanga kuleka charu chaki ndi abali ŵaki. Kali ku Middle East, munthu wathembanga ukongwa abali ŵaki. Asani munthu waleka abali ŵaki ndi kuluta kutali kwaku yija, amuwonanga nge  kuti wachita chinthu chiheni ukongwa; anyaki awonanga kuti kuchita viyo mbuheni ukulu kuruska nyifwa.

10. Nchifukwa wuli Abramu ndi Sarai akhumbikanga kujipereka kuti asiyi nyumba yawu ku Uru?

¹⁰ Kwenga kujipereka kukulu ukongwa kuti Abramu wasiyi chalu chaki. Charu cha Uru chiwoneka kuti chenga chakukhupuka ukongwa. (Wonani bokosi lakuti, “ Msumba wo Abramu ndi Sarai Angusiya.”) Vinthu vo vikufukulika pa mahami nga Uru vilongo kuti ŵanthu wo ajanga kweniko ŵenga akukhupuka, anyaki ajanga ndi nyumba za vipinda vinandi kuti ajengemu yiwu ndi banja lawu kweniso anchitu ŵawu. Visimi, vimbuzi ndi nkhandu zakutayaku vimalala venga vambula kusowa m’msumba wa Uru. Kumbukani so kuti Abramu ndi Sarai ŵenga ŵaraŵara chifukwa Abramu wenga ndi vyaka va m’ma 70 ndipu Sarai va m’ma 60. Abramu wakhumbanga kuti Sarai wajengi mwakukondwa ndipu wamuphweriyanga nge mo munthurumi wamampha weyosi wachitiya ndi muwolu waki. Ŵanaŵaniyani ŵaka mo akambiskiyananga vakukwaskana ndi nchitu yo Yehova wanguŵapaska ndipuso mafumbu ngo ajifumbanga ngakukwaskana ndi masuzgu ngo atingi akumanengi nangu kuti afiski uteŵeti uwu. Abramu watenere kuti wangukondwa so ukongwa kuwona kuti Sarai wazomera kuchita nayu uteŵeti uwu. Mwakuyanana ndi Abramu, Sarai nayu wenga wakunozgeka kusiya vinthu vamampha vosi va kwawu.

11, 12. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo Abramu ndi banja laki anguchita ŵechendasoki? (b) Konkhoskani vo vinguchitika zuŵa lakusoke lati lafika.

¹¹ Abramu ndi Sarai ŵenga ndi nchitu yikulu yakuti achiti ŵati azomera vo Yehova wanguŵakambiya. Yiwu akhumbikanga kupanganya katundu wakuti aluti nayu. Akhumbikanga kusankha vinthu vakuti apingi achiluta kumalu ngachilendu ndi vakuti asiyi. Akhumbikanga so kuŵanaŵaniya vakukwaskana ndi umoyu wa banja lawu, anchitu ŵawu ndipuso mo angaphwere awiski aku Abramu a Tera. Angusankha kuti aluti nawu ndipu anguŵaphwere mpaka po angufwiya. Bayibolo likonkhoska kuti Tera ndiyu wanguto banja laki ndi kutuwa m’charu cha Uru chifukwa wanguzomerezga ndi mtima wosi. Ivi vilongo kuti Tera wanguleka kusopa angoza. Loti mwana wa mku waku Abramu nayu wanguluta nawu.—Chiy. 11:31.

¹² Pakumaliya paki, zuŵa lakusoke lingukwana. Ŵanaŵaniyani kuti muwona wumba wa ŵanthu ndi nyama pabwalu pa mpanda wa msumba wa Uru. Yiwu akweza katundu wawu pangamila ndi mbunda, mskambu wa nyama zinyaki nawu wawunjikana pamoza, ndipu banja losi ndi anchitu viyo awoneka kuti anozgeka kwambapu ulendu uwu. * Akhumba wosi masu ngenga kwaku Abramu kuti waŵakambiyi kuti akengi. Pakumaliya, wosi angusoka ndi kuwusiliya limu msumba wa Uru.

13. Kumbi ateŵeti aku Yehova anandi mazuŵa nganu alongo wuli kuti mbakujipereka nge Abramu ndi Sarai?

 ¹³ Mazuŵa nganu, ateŵeti aku Yehova anandi asamiya kuvigaŵa ko kukhumbika apharazgi a Ufumu anandi. Anyaki asambira chineneru chinyaki kuti apharazgiyengi ŵanthu anandi. Anyaki atesa so kupharazga mwakugwiriskiya nchitu nthowa zo ŵechendazigwiriskiyepu nchitu kali pamwenga zo awona kuti zakusuzga. Vosi ivi vikhumba kuti munthu wasinthi vinthu vinyaki pa umoyu waki. Yehova wawonga ukongwa asani ateŵeti ŵaki atijipereka viyo, ndipu alongo kuti atezga Abramu ndi Sarai. Tiziŵa kuti asani tingalongo chivwanu chaviyo, Yehova watitumbikengi ukongwa. Iyu watondeka cha kutumbika ateŵeti ŵaki wo ŵe ndi chivwanu. (Ŵah. 6:10; 11:6) Kumbi wangumutumbika Abramu?

14, 15. Kumbi banja laku Abramu lingwenda wuli kutuwa ku Uru kufika ku Harani?

¹⁴ Kamana ndi kamana gulu ili lingwamba kuwuziŵiriya ulendu uwu. Ŵanaŵaniyani kuti muwona Abramu ndi Sarai wo nyengu yinyaki atendaku pasi ndipu nyengu yinyaki akwera ngamila pamwenga mbunda. Yiwu achikambiskana, kuvwika so timabelu to amangiliya ku ngamila ndi mbunda. Chinanga mbanthu ambula kuziŵiriya kwenda maulendu ngaviyo nawu angwamba kuziŵiriya kamana ndi kamana kumanga ndi kupasuwa misasa kweniso kovya Tera yo wenga wakukota kuti wajengi umamphaumampha pangamila pamwenga pambunda. Yiwu alazgiyanga chakunkhondi ndipu ayendanga m’mphepeti mwa Msinji wa Efrate. Angulutirizga mbwenu kwenda ulendu uwu.

 ¹⁵ Ŵati ayenda mtunda wa makilomita pafufupi 960, angusaniya tinyumba takazingiliya ta ku Harani, msumba wakutchuka wo wenga panthowa ya mphatukanu yakutuwa kuvuma kuya kuzambwi. Ŵati afika ku Harani angujaku kwa kanyengu. Akhumba anguma dankha chifukwa chakuti Tera wanguvuka ukongwa.

16, 17. (a) Kumbi Abramu wanguchiskika ndi phanganu nili? (b) Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Abramu pa nyengu yo wajanga ku Harani?

¹⁶ Tera wati wafika vyaka 205 wangufwa. (Chiy. 11:32) Abramu wangupembuzgika Yehova wati wakambiskana so nayu. Wangumukumbuska ulongozgi wo wangumupaska weche ku Uru ndipuso wangumulayizga vinthu vinyaki. Chiuta wangulayizga Abramu kuti wazamuja “mtundu ukulu,” ndipu mabanja ngosi pacharu chapasi ngazamutumbikika chifukwa chaku iyu. (Ŵerengani Chiyambo 12:2, 3.) Phanganu ili lingumuchiska ukongwa Abramu kuti walutirizgi ulendu.

¹⁷ Pa nyengu iyi, ŵenga ndi vinthu vinandi vakuti apanganyi chifukwa Yehova wangumuwovya kuti wasaniyi katundu munandi po wajanga ku Harani. Bayibolo lizumbuwa “usambasi wawu wosi weniwo ŵangusambasa, ndi ŵanthu wo ŵanguŵa nawu mu Harani.” (Chiy. 12:5) Kuti waje mtundu, Abramu wakhumbikanga katundu ndi ŵanthu anchitu. Ndi nyengu zosi cha po Yehova watovya ateŵeti ŵaki kuti akhupuki kweni watiŵapaska vinthu vosi vakukhumbika pa umoyu kuti afiski khumbu laki. Chifukwa chakuti Chiuta wangumuwovya, Abramu wangulutirizga ulendu wakuluta kumalu ngachilendu.

18. (a) Kumbi ndi zuŵanji po Abramu wangwambukiya Msinji wa Efrate? (b) Kumbi ndi vakuchitika vinyaki nivi vo vinguzichitika pa zuŵa la Nisani 14? (Wonani bokosi lakuti, “ Zuŵa Lakuzirwa Ukongwa M’mbiri ya Bayibolo.”)

¹⁸ Ŵati ayenda kwa mazuŵa nganandiku, angufika pa Karchemishi po ŵanthu a pa ulendu ayambukiyanga Msinji wa Efrate. Akhumba pamalu yanga ndipu panguchitikiya chinthu chapade ukongwa m’mbiri ya vo Chiuta waja wachichitiya ŵanthu Ŵaki. Mu 1943 B.C.E., Abramu ndi wosi wo wenga nawu pa ulendu, anguyambuka msinji pa zuŵa la 14 la mwezi wo kunthazi unguzidanika kuti Nisani. (Chit. 12:40-43) Chakumwera, ndiku kwenga charu cho Yehova wangulayizga kuti walongongi Abramu. Pa zuŵa ili, phanganu lo Chiuta wangulayizga Abramu lingwamba kugwira nchitu.

19. Kumbi Yehova wanguzumbuwanji mu layizgu lo wangulayizga Abramu, nanga kumbi layizgu ili litenere kuti lingumukumbuskanji Abramu?

¹⁹ Abramu wangusamiya chakumwera ndipu  gulu losi linguma pafupi ndi chimiti chikulu cha ku More kufupi ndi Shekemu. Ŵati afika yapa, Yehova wangukambiskana so ndi Abramu. Sonu pa nyengu iyi, Chiuta wangulayizga Abramu kuti mbewu pamwenga mphapu yaki ndiyu yazamupaskika charu cho ŵengamu. Kumbi pa nyengu iyi Abramu wangukumbuka uchimi wo Yehova wangukamba m’munda wa Edene wo unguzumbuwa “mphapu,” pamwenga mbewu yo yazamutaska mtundu wa ŵanthu? (Chiy. 3:15; 12:7) Tiziŵa umampha cha. Akhumba wangwamba kuwamu kuti iyu nayu wafiskengeku chilatu chikulu chaku Yehova.

20. Kumbi Abramu wangulongo wuli kuti wawonganga vitumbiku vo Yehova wangumupaska?

²⁰ Abramu wanguwonga ukongwa vitumbiku vo Yehova wangumupaska. Wachiyendayenda m’charu ichi, Abramu wanguma pafupi ndi chimiti chikulu cha ku More ndi kuzenge Yehova jocheru, pavuli paki wanguchizenga linyaki pafupi ndi Beteli. Iyu wachitanga vinthu mwakutcheŵa chifukwa pa nyengu iyi ndipu Akanani ŵeche kuja m’charu ichi. Wanguromba kwaku Yehova ndipu watenere kuti wawonganga Chiuta waki kutuliya pasi pamtima wachiŵanaŵaniya vo wanozge mphapu yaki kunthazi. Watenere so kuti wapharazgiyanga Akanani wo wajanga nawu pafupi. (Ŵerengani Chiyambo 12:7, 8.) Chinanga kuti Abramu wakumananga ndi masuzgu nganandi pa umoyu waki, iyu waŵanaŵaniyanga vinthu vamampha vo wangusiya kwawu ku Uru cha. Iyu wakhazganga kufiskika kwa malayizgu ngaku Yehova. Lemba la Ŵahebere 11:10 likamba kuti Abramu, “Walereziyanga msumba wo wakuŵa ndi viŵanja, waku weniwo mzengi ndi chata ndi Chiuta.”

21. Kumbi vo isi tiziŵa vakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta vipambana wuli ndi vo Abramu waziŵanga? Kumbi imwi mukhumba kulutirizga kuchitanji?

²¹ Ateŵeti aku Yehova a mazuŵa nganu aziŵa vinandi vakukwaskana ndi msumba wo Abramu walerezgiyanga pamwenga kuti Ufumu waku Chiuta kuluska mo iyu wawuziŵiyanga. Isi tiziŵa kuti Ufumu uwu uwusa kuchanya kweniso kuti pambula kuswera yapa utuzgengepu mgonezu wunu wa vinthu, ndipu tiziŵa so kuti yo wawusa Ufumu uwu ndi Yesu Khristu, Mbewu yo Abramu wangulayizgika. Tazamukondwa ukongwa kuwona Abrahamu asani waziyuskika. Pa nyengu iyi ndipu Abrahamu wazamuvwisa mo layizgu laku Yehova lingufiskikiya. Kumbi namwi mukhumba kuziwona kufiskika kwa malayizgu ngosi ngaku Yehova? Asani ndi viyo, lutirizgani kuchita vo Abramu wanguchita. Jani ndi mtima wakujipereka kweniso wakuvwiya ndipuso mumuwongengi Yehova chifukwa cha uteŵeti wewosi wo wangakupaskani. Asani mutezga chivwanu chaku Abramu, “wiskewu waku wosi ŵakuvwana,” ndikwesa namwi wajengi wiskemwi.