1-3. Kumbi kuteŵete Yehova ndi “mtima wosi” kung’anamuwanji? Konkhosani.

CHIFUKWA chakuti ndisi akubuda, kanandi tinangisa. Chinanga kuti ve viyo, tiwonga kuti Yehova wachita nasi vinthu “mwakukoliyana ndi maubudi ngidu” cha. Iyu wachita viyo asani te ndi mtima wakulapa, titimupempha mwakujiyuyuwa kweniso asani te ndi chivwanu kuti watigowokiyengi kuziya mu sembi yaku Yesu. (Sumu 103:10) Kuti Yehova wazomerezengi kusopa kwidu zuŵa lelosi, tikhumbika “kumuteŵete ndi mtima wosi” nge mo Davidi wangukambiya Solomoni. (1 Mik. 28:9) Kumbi tingachita wuli venivi pakuti tikuwa ndi ubudi?

² Kuti tivwisi nkhani yeniyi, tiyeruzgiyi vo Fumu Asa ndi Fumu Amaziya yinguchita. Mafumu yanga ngo ngalamuliyanga Yuda, nganguchita vinthu vamampha pa masu paku Yehova kweni Asa wanguchita venivi ndi mtima wosi. (2 Mik. 15:16, 17; 25:1, 2; Nthanthi 17:3) Mafumu ngenanga ngenga ngakubuda ndipu nganangisanga. Chinanga kuti venga viyo, Asa wanguleka cha kulondo nthowa zaku Chiuta chifukwa wangujipereka ndi mtima wosi. (1 Mik. 28:9) Mwakupambana ndi Asa, Amaziya wangujipereka ndi mtima wosi cha kwaku Yehova. Iyu wati wathereska arwani aku Chiuta, wanguto achiuta  ŵawu wachiwere ko wajanga ndipu wangwamba kuŵasopa.—2 Mik. 25:11-16.

³ Kuteŵete Chiuta ndi mtima wosi, kung’anamuwa kujipereka mpaka muyaya. M’Bayibolu mazu ngakuti “mtima,” kanandi ngamiya wunthu wa mukati. Wunthu wenuwu umiya vo munthu wakhumba, waŵanaŵana, jalidu, mo wawone vinthu, zeru zaki, vo vitimuchitisa kuchita chinthu chinyaki ndipuso vilatu vo wenavu. Mwaviyo, munthu yo wateŵete Yehova ndi mtima wosi, watimuteŵete mwambula chinyengu. Iyu wasopa Yehova mwadangu ŵaka cha. Nanga isi? Chinanga kuti ndisi ŵanthu akubuda, asani tilutiriza kujipereka kwaku Chiuta kwambula chinyengu, ndikuti titimuteŵete ndi mtima wosi.—2 Mik. 19:9.

4. Kumbi tikambisanengenji?

⁴ Kuti tiziŵi cho kuteŵete Chiuta ndi mtima wosi kung’anamuwa, tiyeni tikambisani vo Fumu Asa kweniso mafumu nganyaki nga Yuda ngo nganguteŵete Chiuta ndi mtima wosi ngachitanga. Mafumu ngenanga ndi Yehosafati, Hezekiya ndi Josiya. Mafumu nganayi ngenanga nganangisanga kweni Yehova wangayanjanga mbwenu. Ntchifukwa wuli Chiuta wangawonanga kuti ngamuteŵetiyanga ndi mtima wosi, nanga isi tingangalondo wuli?

5. Ntchinthu wuli cho Asa wanguchita mwaliŵi?

⁵ Ufumu wakunkhondi wa Yisraele wa mafuku 10 wati wagaŵikana ndi ufumu wa Yuda, Asa wenga fumu yachitatu ya ufumu wa Yuda. Iyu wati wayamba kulamuliya, wangutuzgamu angoza wo ŵanthu asopanga ndipu wangudikisa anthurumi areŵi wo ŵenga pa nyumba yakusopiyamu. Iyu wangutuzgapu ambuyaki anthukazi a Maka pa udindu wa “ufumukazi, chifukwa angupanga ngoza muheni ukongwa.” (1 Ŵakar. 15:11-13) Kusazgiyapu yapa, Asa wanguchiska ŵanthu wo waŵalamuliyanga “kuti apenji Yehova ndi . . . kusunga marangu ngaki.” Iyu wangulutisa panthazi kusopa kwauneneska.—2 Mik. 14:4.

6. Kumbi Asa wanguchitanji asilikali a ku Etiopia ŵati ayukiya Yuda?

⁶ Yehova wangutumbika Yuda chifukwa pa vyaka 10 vakwambiriya vo Asa wangulamuliya, mu Yuda mwenga chimangu. Pavuli paki, Zera wa ku Etiopia wanguza ndi anthurumi 1 miliyoni ndi magaleta 300 kuzichita nkhondu ndi Yuda. (2 Mik. 14:1, 6, 9, 10) Kumbi Asa wanguchita wuli? Iyu wangulongo kuti wagomezanga Yehova ndi mtima wosi. (Ŵerengani 2 Mikoka 14:11.) Asa wati wapemphera kutuliya pasi pamtima, Chiuta wangumuka pempheru laki ndipu wangubaya asilikali a ku Etiopia. (2 Mik. 14:12, 13) Chinanga mpha nyengu yo mafumu nga Yuda nganguleka kuja ngakugomezeka kwaku Yehova, iyu wangawovyanga mbwenu kuthereska arwani ŵawu chifukwa cha zina laki. (1 Ŵakar. 20:13, 26-30) Asa wangugomeza Chiuta ndipu iyu wangumumuka pempheru laki. Chenga chakupasa chitima kuti pati pajumpha nyengu, Asa wanguchita vinthu mwambula zeru. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wangupempha fumu ya Asiriya kuti yimuwovyi m’malu mwakupempha Yehova. (1 Ŵakar. 15:16-22) Kweni Chiuta wawonanga mbwenu kuti Asa ‘wamuteŵetiyanga ndi mtima wosi pa umoyu waki wosi.’ Kumbi tingachita wuli kuti tichitengi vinthu vamampha nge mo Asa wachitiyanga?—1 Ŵakar. 15:14.

7, 8. Kumbi mungachita wuli kuti muteŵete Yehova nge mo wanguchitiya Asa?

⁷ Tosi tikhumbika kusanda mtima widu kuti tiwoni asani ndisi akujipereka nadi kwaku Chiuta. Jifumbeni kuti, ‘Kumbi nditesesa kukondwesa Yehova, kuŵikiya kuvuli kusopa kwa uneneska kweniso kuvikiliya ŵanthu ŵaki ku mijalidu yiheni?’ Ŵanaŵaniyani vo Asa wanguchita. Iyu wanguchita mantha cha kuŵatuzgapu pa udindu ambuyaki a Maka wo ŵenga “fumukazi” ya charu cho. Panyaki palivi munthu yo muziŵa yo wachita vinthu nge a Maka, kweni pangaŵa  vakuchitika vinyaki po mungakhumbika kuchita vinthu mwambula mantha nge mo Asa wanguchitiya. Mwakuyeruzgiyapu, mungachita wuli asani yumoza mu banja linu pamwenga munyinu ukongwa wachita ubudi ndipu wakhumbika kusezgeka chifukwa chakuti walapa cha? Kumbi mulekengi mwaliŵi kucheza nayu? Kumbi imwi mungachitanji?

⁸ Nge Asa mungalongo kuti muteŵete Chiuta ndi mtima wosi asani mutimugomeza pa nyengu yo mususkika ndipuso po mwakumana ndi masuzgu nganyaki ngo ngangawoneka kuti mungamalana nangu cha. Anyinu kusukulu angakuchitiyani nkhaza pamwenga kukunyozani chifukwa chakuti ndimwi Akaboni aku Yehova. Panyaki wo mugwira nawu ntchitu angakunyozani chifukwa chakuti mwato holidi kuti muluti ku unganu pamwenga chifukwa chakuti kanandi muzomera cha kusazgiyaku nyengu yakugwiriya ntchitu kuti mulonde ndalama zinandi. Pa vinthu nge venivi, mutenere kupemphera kwaku Chiuta nge mo Asa wanguchitiya. Mukhumbika cha kuchita mantha, gomezani Yehova ndipu lutirizani kuchita vo muziŵa kuti vakwenere ndipuso vamampha. Ziŵani kuti Chiuta wakupaseningi nthazi kweniso wakuwovyeningi nge mo wanguchitiya ndi Asa.

9. Asani tipharazga, kumbi tingalongo wuli kuti titeŵete ndi mtima wosi?

⁹ Ateŵeti aku Chiuta aŵanaŵaniya vawu pe cha. Asa wanguwovya kuti kusopa kwauneneska kuluti panthazi. Nasi so titovya ŵanthu kuti “apenji Yehova.” Iyu watenere kuti wakondwa ukongwa asani wawona kuti tikambiya ŵanthu a mudera lidu kweniso ŵanthu anyaki zaku iyu chifukwa chakuti titimuyanja ndipu tikhumba kuti nawu azilonde umoyu wambula kumala.

10, 11. Kumbi mungalondo wuli vo Yehosafati wanguchita?

¹⁰ Yehosafati wenga mwana waku Asa. Iyu “wangulutiriza kwenda mu nthowa ya awisi a Asa.” (2 Mik. 20:31, 32) Kumbi wanguchita wuli venivi? Nge mo awisi anguchitiya, iyu wanguchiska ŵanthu kuti apenji Yehova. Yehosafati wangusankha anthurumi kuti akasambizi ŵanthu mwakugwirisiya ntchitu “buku la Marangu ngaku Yehova.” (2 Mik. 17:7-10) Iyu wanguluta chinanga nkhuchigaŵa cha ufumu wakunkhondi wa Yisraele, wanguchifika kudera lamapiri la Efraimu “kuti waŵaweze kwaku Yehova.” (2 Mik. 19:4) Kukamba uneneska, Yehosafati ‘wangupenja Yehova ndi mtima waki wosi.’—2 Mik. 22:9.

¹¹ Tosi tingagwiraku ntchitu yikulu yakusambiza ŵanthu yo Yehova wakhumba kuti tigwiri mazuŵa nganu. Kumbi mukhumbisisa kuti mwezi wewosi musambizengi ŵanthu Mazu ngaku Chiuta, kuti nawu ayambi kumuteŵete? Asani muyesesengi, Chiuta wakuwovyeningi kuti muyambi kusambira Bayibolu ndi munthu. Kumbi mutimupempha Yehova kuti muyambisi sambiru? Kumbi mukhumbisisa kusambira Bayibolu ndi munthu chinanga kuti mungakhumbika kuchita viyo pa nyengu yo mwatingi muchitengi vinthu vinyaki? Nge Yehosafati yo wanguluta kuchigaŵa cha Efraimu kuchiwovya ŵanthu kuti ayambi so kusopa kwa uneneska, nasi titenere kuluta ku ŵanthu wo akuleka kuwungana kuti tikaŵachiski. Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, ŵara mumpingu anozga kuti aluti kuchiwovya ŵanthu wo akusezgeka wo panyaki akuleka kuchita vinthu viheni.

12, 13. (a) Kumbi Yehosafati wanguchita wuli wati wakumana ndi vinthu vakofya? (b) Ntchifukwa wuli tikhumbika kukambiya Yehova vinthu vo titondeka kufiska nge mo Yehosafati wanguchitiya?

¹² Nge awisi a Asa, Yehosafati wangulutiriza kujipereka kwaku Chiuta chinanga mpha nyengu yo arwani ŵaki angumuyukiya. (Ŵerengani 2 Mikoka 20:2-4.) Yehosafati wanguchita mantha kweni “wangukhumbisisa kupenja Yehova.” Iyu wangupemphera kwaku Yehova ndipu  wangumukambiya kuti ŵanthu ŵaki “ŵengavi nthazi kuti alimbani ndi chigulu cha ŵanthu.” Wangukamba so kuti iyu ndi ŵanthu ŵaki aziŵanga cha vo angachita. Yehosafati wangugomeza Yehova ndipu wangukamba kuti: “Masu ngidu nge paku imwi.”—2 Mik. 20:12.

¹³ Nge mo Yehosafati wanguchitiya, nyengu zinyaki tingaziŵa cha vo tingachita pamwenga tingaŵa ndi mantha. (2 Ŵakor. 4:8, 9) Kweni kumbukani kuti Yehosafati wachipemphera wangukamba pakweru kuti iyu ndi ŵanthu ŵaki ŵengavi nthazi. (2 Mik. 20:5) Mutu wa banja ungapempha ulongozgi kwaku Yehova kweniso nthazi kuti a mu banja laki akunthiyepu suzgu yo akumana nayu nge mo wanguchitiya Yehosafati. Mungachitanga soni cha kukamba venivi asani mupemphera pa masu pa ŵanthu a mu banja linu. Yiwu aziŵengi kuti mugomeza Yehova. Chiuta wanguwovya Yehosafati, namwiso wakuwovyeningi.

14, 15. Kumbi Hezekiya wangulongo wuli kuti wagomezanga Chiuta ndi mtima wosi?

¹⁴ Fumu Hezekiya yaziŵikanga ukongwa kuti ‘yingumelemete Yehova.’ Iyu yinguchita vinthu mwakupambana ndi Yehosafati chifukwa yingumalisa kusopa kwaboza ko awisi angwambisa. Hezekiya “wangutuzgapu malu ngapachanya, wangugumuwa vipilala vakupaturika ndipu wanguwisa chimiti chakupaturika. Iyu wanguphwanya so njoka ya mkuŵa yo Mosese wangupanga,” chifukwa chakuti pa nyengu iyi ayisopanga. Hezekiya wangujipereka ndi mtima wosi kwaku Yehova chifukwa “wangulutiriza kusunga marangu ngo Yehova wangupasa Mosese.”—2 Ŵakar. 18:1-6.

¹⁵ Pa nyengu yo ufumu wa Asiriya wo wenga wanthazi ukongwa wakhumbanga kuyukiya Yuda, unguwofyeza so kuti ubwanganduwengi Yerusalemu. Chinanga kuti venga viyo, Fumu Hezekiya yingugomeza Yehova ndi mtima wosi. Senakeribu yo wenga Fumu ya Asiriya, wangunyoza Yehova ndipu wakhumbanga kuti Hezekiya wachiti mantha kweniso wajipereki ŵaka. Hezekiya wangupemphera kwaku Yehova ndipu wangumugomeza ndi mtima wosi kuti wamutaskengi. (Ŵerengani Yesaya 37:15-20.) Chiuta wangumuka pempheru laki ndipu wangutuma mungelu yo wangubaya asilikali 185,000 a Asiriya.—Yes. 37:36, 37.

16, 17. Kumbi mungamuyezga wuli Hezekiya po muteŵete Chiuta?

¹⁶ Pati pajumpha nyengu, Hezekiya wangutama mpaka pafupi kufwa. Iyu wangupempha Yehova kuti wakumbuki kugomezeka kwaki. (Ŵerengani 2 Ŵakaronga 20:1-3.) Yehova wangumuka pempheru laku Hezekiya ndipu wangumuchizga. Tiziŵa kutuliya m’Malemba kuti mazuŵa nganu Chiuta wangatichizga mwakuziziswa cha pamwenga kutisazgiyaku umoyu widu. Chinanga kuti ve viyo, nge mo wanguchitiya Hezekiya, tosi tingapemphera kwaku Yehova kuti: “Ndayenda mwakugomezeka pa masu pinu kweniso ndi mtima wosi.” Kumbi mugomeza kuti Yehova wangafiska ndipuso kuti ngwakunozgeka kukuwovyani chinanga mpha nyengu yo mutama?—Sumu 41:3.

¹⁷ Asani tiŵanaŵaniya vo Hezekiya wanguchita, tiziŵengi vinthu vo tikhumbika kuvileka vo vitititondekesa kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta pamwenga kusopa kwa uneneska. Tikhumbika cha kuchitanga vinthu nge ŵanthu a mucharu ichi wo agwirisiya ntchitu Intaneti, yiwu atumbika ŵanthu nge kuti mbachiuta. Mbuneneska kuti Akhristu anyaki angayanja kugwirisiya ntchitu Intaneti kuti achezengi ndi ŵanthu a mu banja lawu pamwenga anyawu. Ŵanthu anandi mucharu ichi, amaliya nyengu yawu pa Intaneti kufufuza za ŵanthu ambula kuŵaziŵa pamwenga kuwona vithuzi va ŵanthu ŵenaŵa ndipuso kuŵerenga nkhani zawu. Kweni  kumaliya nyengu yitali pa vinthu vambula kukhumbika, nkhwakofya. Mkhristu wangayamba kujikuzga chifukwa chakuti ŵanthu anandi atanja vinthu vo waŵika pamalu ngaki ngakucheziyapu nga pa Intaneti pamwenga kukwiya asani ŵanthu aleka kuviyanja. Kumbi muŵanaŵana kuti wakutumika Paulo, Akula ndi Priskila atingi amaliyengi nyengu yawu pa kuŵika vithuzi pa Intaneti pamwenga kufufuza za ŵanthu wo mbakaboni cha? Bayibolu likamba kuti Paulo “watangwanikanga ndi ntchitu yakupharazga mazu.” Likamba so kuti Priskila ndi Akula amaliyanga nyengu yawu pa kukonkhose anyawu “nthowa yaku Chiuta mwauneneska.” (Mac. 18:4, 5, 26) Mwaviyo, tingajifumba kuti, ‘Kumbi nditesesa kuleka kuwona ŵanthu nge achiuta pamwenga kumaliya nyengu yinandi pa vinthu vambula kukhumbika ukongwa?’—Ŵerengani Ŵaefesu 5:15, 16.

18, 19. Kumbi imwi mukhumba kulondo Josiya mu nthowa nizi?

¹⁸ Fumu Josiya yo wenga muzuku chivu waku Hezekiya, nayu wangusunga marangu ngaku Yehova “ndi mtima waki wosi.” (2 Mik. 34:31) Iyu weche munamana, “wangwamba kupenja Chiuta waku Davidi” ndipu wati wafika vyaka 20 wangwamba kutuzgamu angoza mu Yuda. (Ŵerengani 2 Mikoka 34:1-3.) Josiya wayesesanga kuchita vinthu vamampha pa masu paku Chiuta kuluska mafumu nganandi nga Yuda. Chinanga kuti venga viyo, ŵati asaniya buku lakwambiriya la Marangu ngaku Mosese ndi kumuŵerenge, Josiya wanguwona kuti wakhumbikanga kulutiriza kuteŵete Chiuta ndi mtima wosi. Iyu wanguchiska ŵanthu kuti ateŵetiyengi Yehova. Mwaviyo, ŵanthu “anguleka cha kulondo Yehova” pa nyengu yosi yo Josiya wenga ndi umoyu.—2 Mik. 34:27, 33.

¹⁹ Nge mo Josiya wanguchitiya, achinyamata atenere kwamba kupenja Yehova ŵeche anamana. Fumu Manase yo yingulapa yitenere kuti yasambizanga Josiya vakukwaskana ndi lisungu laku Chiuta. Achinyamata, mukhumbika kuchezanga ndi akukota mu banja linu kweniso mumpingu ndipu ziŵani mo Yehova waŵawovye. Kumbukani so kuti kuŵerenga Malemba ndiku kunguwovya Josiya kuti wanozgi vinthu. Asani muŵerengengi Mazu ngaku Chiuta, namwi muchitengepu kanthu kuti muje alikondwa, ubwezi winu ndi Chiuta ujengi wakukho ndipuso muchiskikengi kovya anyinu kuti apenji Chiuta. (Ŵerengani 2 Mikoka 34:18, 19.) Kusambira Bayibolu kungakuwovyani so kuziŵa vo mukhumbika kusintha pakuteŵete Chiuta. Asani mwaviziŵa, chitanipu kanthu nge mo Josiya wanguchitiya.

20, 21. (a) Kumbi mafumu nganayi ngo takambisana, ngayanananga pa chinthu nichi? (b) Kumbi tazamukambisananji munkhani ya sabata yamawa?

²⁰ Kumbi mwawona mo tayanduliya chifukwa chakukambisana vo mafumu nganayi nga Yuda nganguchita kuti ngateŵete Yehova ndi mtima wosi? Yingu nganguteŵete Yehova mwaphamphu ndipu ngangujipereka kufiska vo Chiuta wangungakambiya. Mafumu yanga ngangulutiriza kuchita khumbu laki chinanga kuti arwani alimbananga nangu. Chakukhumbika ukongwa chenga chakuti, ngateŵetiyanga Yehova chifukwa chakuti ngamuyanjanga.

²¹ Nge mo tazamuwone munkhani ya sabata yamawa, mafumu nganayi ngo takambisana, ngosi nganangisanga. Kweni Yehova yo wasanda mtima wati wasanda mitima ya mafumu ngenanga, wanguwona kuti ngamuteŵetiyanga ndi mtima wosi. Nasi tinangisa. Asani Yehova watitisanda, kumbi wawona kuti titimuteŵete ndi mtima wosi? Tazamukambisana fumbu lenili munkhani ya sabata yamawa.