Kumbi Muziŵa?

JULANI

Kumbi Muziŵa?

Kumbi munyengu yakali, vachitikanga nadi kuti munthu wamiji duru mumunda wa tirigu wa munthu munyaki?

Buku lo likulembeka ndi Fumu Justinian mu chaka cha 1468 ndimoza mwa mabuku ngo ngakonkhosa nkhani zakukwaskana ndi marangu nga munyengu yakali

PA LEMBA la Mateyu 13:24-26, Yesu wangukamba kuti: “Ufumu wakuchanya uyanana ndi munthu yo wangumija mbewu yamampha mumunda waki. Pa nyengu yo ŵanthu ŵenga mutulu, kunguza murwani waki ndipu wangumijamu duru mumunda wa tirigu ndipu wangutuwamu. Tirigu wati wakuwa ndi kutuza mphunga, duru nalu lingume.” Ŵanthu akupambanapambana akulemba mabuku, akayika asani ntharika iyi njauneneska kweni mabuku nga ku Roma ngakuzomerezeka ndi boma ngalongo kuti njauneneska.

Buku linyaki lo lifwatuliya mazu nga m’Bayibolu likamba kuti, “Asani munthu wamija duru mumunda wa munyaki ndi chilatu chakumuweze . . . wenga mulandu mumarangu nga Aroma. Pakujalikisa dangu lenili, vilongo kuti nkhani yeniyi yachitikanga kanandi.” Alasta Kerr yo wakusambira za marangu wanguti, mu 533 C.E., Justinian yo wenga Fumu ya Aroma wangusindikiza buku (Digest) lo wangulembamu nganyaki mwa marangu nga Aroma kweniso vo ŵanthu anyaki wo aziŵanga marangu ngenanga angulemba munyengu ya Aroma. (cha m’ma 100-250 C.E.). Mwakukoliyana ndi vo vingulembeka mubuku lenili (Digest, 9.2.27.14), Ulpian yo waziŵanga ukongwa marangu, wangukamba za mulandu wo unguyeruzgika ndi Celsus yo wenga ndi udindu mu ufumu wa Aroma cha m’ma 100 C.E. Mulandu wo wenga wakuti, munthu wangumija duru mumunda wa munyaki ndipu mbewu zaki zosi zingunangika. Buku lo, lingukonkhosa kuti penga dangu lakuti munthu yo wananga mbewu zamweni, walipilengi mweneku wa munda.

Jalidu liheni lenili lo lachitikanga mu Ufumu wa Aroma munyengu yakali, lilongo kuti ntharika yo Yesu wangukamba yenga nadi yauneneska.

Kumbi arara Achiyuda a munyengu ya akutumika wo ajanga ku Yuda angupasika wanangwa wuli ndi Aroma?

PA NYENGU iyi, Aroma angusankha nduna yo yenga ndi asilikali ŵaki kuti yikalamuliyengi Yuda. Ntchitu yikulu ya nduna yeniyi yenga kuwonesesa kuti ŵanthu apereka misonkhu ku boma la Aroma kweniso aja mwachimangu. Aroma ayesesanga kuti vinthu vo vasuskananga ndi marangu ngawu vingachitikanga cha ndipuso alanganga weyosi yo watimbanyizanga vinthu. Chinanga kuti venga viyo, Aroma angupereka wanangwa ku alongozgi achiyuda kuti alongozgengi ŵanthu wo ajanga ku Yuda pa vinthu vo achitanga zuŵa lelosi.

Khoti la Sanihedrini liyeruzga mulandu

Khoti la Sanihedrini lenga khoti likulu la Ayuda ndipu ndiku arara Achiyuda akambisiyanangaku nkhani zakukwaskana ndi marangu nga Ayuda. Ku Yuda kwenga so makhoti ngamanangamana. Viwoneka kuti milandu yimanayimana ndipuso yakukwaskana ndi kuswa marangu, yakambikanga ku makhoti ngenanga kweni arara a Aroma ayeruzgangaku cha. Penga dangu limoza lo lakambanga kuti Aroma pe ndiwu ŵenga ndi mazaza ngakuyeruzga ŵanthu wo aswanga marangu kuti abayiki. Chinanga kuti venga viyo, mulandu waku Stefano unguyeruzgika ndi arara a khoti la Sanihedrini ndipu ndiwu angulamula kuti waponyeki ndi mya mpaka wafwi.—Mac. 6:8-15; 7:54-60.

Khoti la Sanihedrini lenga ndi mazaza ngakuyeruzga milandu. Chinanga kuti venga viyo, munthu munyaki zina laki Emil Schürer wangukamba kuti, “ asani munthu wayukiya boma, arara a Aroma awonanga kuti wenga mulandu ukulu ukongwa. Yiwu ayeruzganga ŵija mulandu waviyo kwambula kuwovyeka ndi makhoti nganyaki ndipu achitanga venivi pa nyengu yo akhumba.” Umoza mwa milandu yeniyi wenga wa wakutumika Paulo yo wenga zika ya Aroma. Pa nyengu iyi, Klaudio Lusia ndiyu wenga mura wa asilikali ndipu ndiyu wanguŵika mujeri wakutumika Paulo.—Mac. 23:26-30.