Pafufupi munthu weyosi wangazomerezga kuti pe vakuchitika vinyaki vo viwoneke limu kuti vamampha pamwenga viheni ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, pacharu chosi, ŵanthu aziŵa kuti kubaya munthu, kukolere kweniso kuchitiya nkhaza ŵana nkhuheni. Kweni alumba ŵanthu wo achita vinthu mwaurunji, mwalisungu kweniso mwachanju. Ŵanthu anandi awona kuti munthu we ndi wanangwa wakusankha yija pa nkhani yakukwaskana ndi kugonana, kuchita vinthu mwauneneska pamwenga kulera ŵana. Yiwu aŵanaŵana kuti chechosi cho munthu wangasankha ntchakuzomerezeka. Ve viyo chifukwa kanandi ŵanthu asankha vakuchita mwakutore waka mo yiwu kweniso ŵanthu anyaki avwiya mu mtima pankhani yo. Kweni kumbi yeniyi ndi nthowa yamampha pakusankha vakuchita?

Kanandi taŵanthu tisankha vinthu mwakukoliyana ndi mo tivwiya, pamwenga mo tiŵanaŵaniya pankhani ya cho ntchamampha ndi chiheni. (Aroma 2:​14, 15) Chinanga mbana nawu aziŵa kuti pe mphambanu pakati pakuchita vinthu mwaurunji ndi mwambula urunji ndipu atijimba mulandu asani anangisa chinthu chinyaki. Mukuluta kwa nyengu, njuŵi yidu yisintha mwakukoliyana ndi vo tisambira kutuliya ku banja lidu, achinyamata anyidu, asambizi ŵidu, chigaŵa chidu, chisopa chidu ndipuso ku mudawuku widu. Asani tisankha vakuchita, njuŵi yidu yititikambiya asani vo tasankha vikoliyana ndi vo tikusambizika pamwenga cha.

Vo tiŵanaŵana pankhani ya cho ntchamampha ndi chiheni vingatichitiska kuti tilongongi lisungu, kuwonga, kuchita vinthu mwaurunji kweniso mwachanju ndi ŵanthu. Vingatichitiska so kuti tileki kuchita vinthu vo vingapweteka ŵanthu wo titiŵayanja, pamwenga vo vingachitiska kuti tilengeseki, tichiti soni kweniso kujimba mulandu.

Kumbi kusankha vinthu mwakukoliyana waka ndi mo tivwiya mumtima nkhwakovya? Wachinyamata munyaki zina laki Garrick, wakhumbanga kuja ndi umoyu wakuti “Ndikhumba kuchita chechosi cho ndakhumba.” Kweni wangusaniya kuti kuchita vinthu vo mweneku wawonanga kuti vamampha, vakutuwapu vaki venga vamampha cha. Iyu wangukamba kuti ‘wakondwanga cha pa umoyu waki chifukwa wachitanga vinthu viheni nge, kuchita ureŵi, kumwa munkhwala wakutimbanyizga wongu, kuloŵe ndipuso kuchita vinthu vinandi vachiwawa.’

Kusazgapu pa mo tivwiya, kanandi tisankha vakuchita mwakukoliyana waka ndi mo ŵanthu anyaki angavwiya mumtima ndi vo tasankha. Kuchita venivi kungatiwovya kuti tisambirepu kanthu pa vo vikuŵachitikiyapu. Ndipu asani tisankha kuchita vo ŵanthu anyaki ativiwona kuti vamampha, ŵanthu a mubanja lidu, mabwezi ngidu kweniso ŵanthu a muchigaŵa chidu atitipaska ulemu.

Kumbi kusankha vinthu mwakwende waka maŵanaŵanu nga anyidu nkhwakovya? Msungwana munyaki zina laki Priscila, wachitanga vo achinyamata anyaki ayanjanga kuchita, ndipu wangwamba kuchita ureŵi weche munamana. Kweni iyu wanguwona kuti kuchita vo anyaki awona kuti vamampha kwamuwovyanga cha kuja ndi likondwa. Iyu wangukamba kuti: “Kuchita vo munthu weyosi wachitanga kwandikondweskanga cha. Venivi vingundichitiska kuti ndiyambi kuchita vinthu viheni kweniso vakuŵika umoyu wangu pangozi.”

Asani tisankha pakati pa cho ntchamampha ndi chiheni, tikhumbika kuŵanaŵaniya so mo anyidu angavwiya pa vo tingasankha. Kweni ndi nyengu zosi cha po kusankha vinthu munthowa yeniyi kungaŵa kwakovya. Nyengu zinyaki, tingakumana ndi masuzgu pamwenga tingapwetekesa anyidu chifukwa chakuleka kuwone limu masuzgu ngo tingakumana nangu chifukwa cha vo tasankha. (Nthanthi 14:12) Ndipu chinanga kuti isi kweniso ŵanthu anyaki angawona kuti vo tasankha vamampha, kweni nyengu zinyaki tingakumana mbwenu ndi masuzgu ndipu tingakhumbika kusintha vo tingusankha. Kusazgiyapu yapa, jalidu linyaki lo ŵanthu kali aliwonanga kuti ndiheni, pasonu panu atiliwona kuti ndamampha, ndipu jalidu lo kali aliwonanga kuti ndamampha, pasonu panu atiliwona kuti ndiheni.

Kumbi pe ulongozgi wo ungatiwovya pakusankha chamampha ndi chiheni? Nanga, kumbi pe fundu zinyaki za mijalidu yamampha zo tingalondo mazuŵa nganu zo tingazidandaula nazu cha kunthazi?

Vakukondwesa kuti pe ulongozgi wamampha kweniso wakugomezgeka ukongwa wo ugwira ntchitu kwekosi ndipuso kwaku weyosi. Mu nkhani yakulondopu, tikambiskanengi ko tingasaniya ulongozgi wakugomezgeka ukongwa wo ungatiwovya pakusankha chamampha ndi chiheni.