ŴANTHU anandi awona kuti chisambizu chakuti kwe achiuta atatu “ntchakukhumbika ukongwa muchisopa cha Chikhristu.” Mwakukoliyana ndi chisambizu chenichi, Ada, Mwana ndipuso mzimu wakupaturika mbanthu atatu wo apanga Chiuta yumoza. Kadinala John O’Connor wangukamba vakukwaskana ndi chisambizu chenichi kuti: “Tiziŵa kuti chisambizu chenichi ntchakusuzga ndipuso tingachivwisa cha.” Ntchifukwa wuli chisambizu chakuti kwe achiuta atatu ntchakusuzga kuvwisa?

Buku linyaki la The Illustrated Bible Dictionary lipereka chifukwa chimoza. Pakukamba va chisambizu, buku lenili lingukamba kuti: “Mu Bayibolu mulivi malemba ngo ngakokhoska fundu yeniyi.” Chifukwa chisambizu chakuti kwe a chiuta atatu “ntchakutuliya mu Bayibolu cha,” ŵanthu wo agomezga kuti kwe achiuta atatu aja achipenja malemba mu Bayibolu kweniso kungasintha vo ngang’anamuwa ndi chilatu chakuti asaniyi fundu zo zikoliyana ndi chisambizu chawu.

Chakuyeruzgiyapu chimoza cha lemba la mu Bayibolu lo kanandi atiligwiriskiya ntchitu mwambula kwenere ndi Yohane 1:1. Mu Bayibolu la King James Version, lemba lenili likamba kuti: “Pakwamba kwenga Mazu, ndipu Mazu yo wenga ndi Chiuta, [Muchigiriki, ton the·onʹ] kweniso Mazu yo wenga Chiuta [the·osʹ].” Lemba lenili le ndi mazu ngaŵi nga Chigiriki ngakuti the·osʹ (ngo ngang’anamuwa kuti chiuta). Mazu ngakwambiriya nge ndi mazu ngo azumbuliya zina ngakuti ton. Mwaviyo pa vesi ili zina lakuti the·onʹ ling’anamuwa kuti Chiuta Wanthazizosi. Kweni mazu ngachiŵi ngakuti the·osʹ ngalivi mazu ngakuzumbuliya zina. Kumbi mazu ngachiŵi ngenanga akuchita kuluwa kulembapu mazu ngakuzumbuliya zina lakuti ton?

Uthenga wamampha waku Yohane ukulembeka mu Chigiriki cho ŵanthu anandi alongoronga cho chidanika kuti Koine. Ndipu chenga ndi marangu ngakuvwika umampha ngo angagwiriskiyanga ntchitu pakuzumbuwa zina. Kaswiri munyaki wa Bayibolu, zina laki A. T. Robertson wangukonkhoska kuti: asani yo wazambulika kukwamba kwa nkhani kweniso yo wazumbulika mukati pamwenga kukumaliya nkhani ŵe ndi mazu ngakuzumbuliya zina, ndikuti “wosi ŵaŵi mbakuziŵika umampha, apambana cha, ntchinthu chimoza chakuyanana kweniso agwira ntchitu zakuyanana.” Kaswiri mwenuyu wangukamba so kuti chakuwoniyapu chamampha ndi lemba la Mateyu 13:38, lo likamba kuti: “Munda [m’Chigiriki ho a·grosʹ] ntcharu. [Mu Chigiriki ho koʹsmos].” Mwaviyo, tingasintha so kakambiru ndikukamba kuti charu ndichu munda.’

Wuli asani yo wazumbulika kukwamba kwa nkhani we ndi mazu ngakuzumbuliya zina penipo yo we kukumaliya walivi, nge viliri ndi pa Yohane 1:1? Pakuzumbuwa lemba lenili nge chakuwoniyapu, kaswiri munyaki wa Bayibolu, zina laki James Allen Hewett wangukamba kuti: “Muchiganizu chaviyo, yo wazumbulika kukwamba kwa nkhani kweniso yo we kukumaliya ayanana cha.”

Mwakuyerizyiyapu, Hewett wangugwiriskiya ntchitu lemba la 1 Yohane 1:5, lo likamba kuti: “Chiuta mbukweru.” Muchigiriki, mazu ngakuti ho the·osʹ ngang’anamuwa kuti “Chiuta” ndipu ngaja ndi mazu ngakuzumbuliya zina. Kweni mazu ngakuti phos, ngo ngang’anamuwa “ukweru” ngalivi mazu ngazumbuliya zina. Mwaviyo, Hewett wangukamba kuti: “Nyengu zosi munthu . . . wangakamba kuti Chiuta mbukweru, kweni wangakamba cha kuti ukweru ndi Chiuta.” Vakuyeruzgiyapu vakuyanana navu ndi lemba la Yohane 4:24 lo likamba kuti: “Chiuta ndi Mzimu,” ndipuso 1 Yohane 4:16, lo likamba kuti, “Chiuta ntchanju.” Mavesi ngosi ngenanga, zina lo lizumbulika kukwamba le ndi mazu ngakuzumbuliya zina, po mazu ngakuti “Mzimu,” ndipuso “chanju” ngalivi. Mwaviyo, mavesi yanga ngalongo kuti zina lo lizumbulika kukwamba ndi lo lizumbulika kukumaliya ligwira ntchitu zakuyanana cha. Ndipu mavesi ngenanga ngang’anamuwa kuti “Mzimu ndiwu Chiuta” cha, pamwenga “chanju ndichu Chiuta” cha.

Akaswiri anandi a Chigiriki ndipuso ŵanthu anyaki wo akufwatuliya Bayibolu, azomereza kuti lemba la Yohane 1:1 likamba kuti “Mazu” ndi Chiuta cha, kweni lilongo kuti we ndi mijalidu yakuyanana ndi Chiuta. Wakufwatuliya Bayibolu munyaki zina laki William Barclay wangukamba kuti: “[Wakutumika Yohane] wachilemba mazu ngakuti theos, wangungalemba ndi mazu ngakuzumbuliya zina cha. Ndichu chifukwa chaki lemba ili likonkhoska waka mijalidu yaku Mazu . . . Mwaviyo, Yohane wang’anamuwanga kuti Mazu ndi Chiuta cha. Tingakamba so kuti, iyu wang’anamuwanga kuti Yesu ndi Chiuta cha.” Kaswiri munyaki so zina laki Jason David BeDuhn wanguti: “Muchigiriki asani mulemba zina lakuti theos kwambula mazu ngakuzumbuliya zina nge mo vilili pa Yohane 1:1c, ndikuti akuŵerenga angaŵanaŵana kuti mung’anamuwa ‘chiuta’ . . . Chifukwa chakuti mazu ngakuti theos ngalivi mazu ngakuzumbuliya zina, ndikuti ngang’anamuwa ‘chiuta,’ vo vipambana ndi mazu ngakuti ho theos, ngo ngang’anamuwa ‘Chiuta.’” BeDuhn wangukamba so kuti: “Pa lemba la Yohane 1:1, “Mazu” ngang’anamuwa Chiuta Wanthazizosi cha kweni ngang’anamuwa ‘chiuta’ pamwenga kuti chakulengeka cha uzimu.” Tingavwisa fundu yeniyi asani tingawona vo kaswiri munyaki so yo wangufwatuliya Bayibolu la American Standard Version, zina laki Joseph Henry Thayer wangukamba. Iyu wanguti: “Logos [pamwenga kuti Mazu] ntchakulengeka cha uzimu kweni ndi Chiuta Wanthazizosi cha.”

Kumbi mbuneneska kuti taŵanthu tingaziŵa cha vakukwaskana ndi Chiuta? Awa, chifukwa Yesu wakulongo kuti vingachitika kumuziŵa. Mupempheru laki lakuluta kwa Awisi, iyu wangukamba mwakuvwika umampha mphambanu yo yilipu pakati paku iyu ndi Awisi. Iyu wanguti: “Azamusaniya umoyu wamuyaya asani aziŵa yimwi Chiuta yija wauneneska, ndi Yesu Khristu yo mungumutuma.” (Yohane 17:3) Asani tigomezga Yesu kweniso tivwisa visambizu vambula kusuzga kuvivwisa va mu Bayibolu timutumbikengi nge Mwana waku Chiuta. Ndipu tazamusopa Yehova, nge ndi “Chiuta yija wa uneneska.”