DEBORA walereskanga gulu lankhondu lo linguwungana pa Phiri la Taboro. Iyu wangukwaskika ukongwa kuwona chiganga kweniso chigomezgu cho ŵenga nachu. Kwati kwacha mulenji, iyu waŵanaŵaniyanga chiganga chawu ndi chivwanu cha mulongozgi wawu Baraki. Chinanga kuti asilikali ŵenga 10,000 kweni atingi akumanengi ndi masuzgu ngo ngatingi ngayesengi chiganga ndi chivwanu chawu. Yiwu akhumbikanga kupumana ndi gulu lankhondu lakofya lo lenga ndi ŵanthu anandi kweniso lenga ndi vidya vanthazi ukongwa. Kweni yiwu anguza kuzikumana nawu chifukwa chakuchiskika ndi munthukazi mwenuyu.

Yeruzgiyani kuti muwona Debora, ndipu chakuvwala chaki chiputa ndi kamphepu. Iyu we ndi Baraki ndipu ŵama pachanya paphiri kweniso alereska kumphata. Phiri la Taboro lenga lafulati pachanya. Ndipu lenga litali mamita 400, ndipu chidika cha Esdraelon chawonekanga umampha ukongwa asani waja pachanya paphiri lenili. Msinji wa Kishoni wayendanga muchidika kujumpha mumphepeti mwa phiri la Karmele ndipu wadilanga mu Nyanja Yikulu. Panyaki pa nyengu iyi ndipu msinji uwu waphwa, kweni viwoneka kuti chidika ichi chenga chakuzumbwa. Sisera ndi gulu laki lankhondu anderenga kufupi ndipu awofyezanga ndi mikondu. Asilikali 900 aku Sisera wo angukwera magaleta ŵenga ndi mikondu yachisulu. Sisera wakhumbanga kubaya Ayisraele wosi mwaliŵi.

Debora wanguziŵa kuti Baraki ndi asilikali ŵaki alindizganga iyu kuti waŵakambiyi vakuchita. Kumbi ndiyu pe munthukazi yo wakhumbikanga kuŵakambiya vakuchita? Kumbi iyu wawuwonanga wuli udindu ukulu wo wangupaskika pa chakuchitika ichi? Kumbi wakayikanga kuti vinthu viyendengi umampha? Awa! Yehova, Chiuta waki wangumukambiya kuti wayambi kuchita nkhondu, ndipu wangumukambiya so kuti wagwiriskiyengi ntchitu munthukazi kuti ndiyu wamaliski nkhondu. (Ŵeruzgi 4:9) Kumbi tisambiranji pa chivwanu chaku Debora ndi ŵanthu ankhondu achiganga?

Bayibolu likamba kuti Debora wenga “mchimi munthukazi.” Ndichu chifukwa chaki lizumbuwa vinandi cha vakukwaskana ndi iyu. a Debora wenga so ndi udindu unyaki. Iyu wayeruzganga so milandu ndipu wakambiyanga ŵanthu vo Yehova wakamba pa nkhani yo.​—Ŵeruzgi 4:4, 5.

Debora wajanga m’dera lamapiri la Efraimu pakati pa msumba wa Beteli ndi Rama. Iyu wajanga pasi pachimiti cha mugwalangwa ndipu wateŵetiyanga ŵanthu nge mo Yehova wakhumbiyanga. Ntchitu yo wangupaskika yenga yakusuzga ukongwa kweni wagongowanga cha. Iyu wachitanga uteŵeti wakukhumbika ukongwa. Pavuli paki, wangumba sumu ndipu wangukambamu za ŵanthu ambula kugomezgeka kuti: “Angwamba kusankha achiuta asonu, ndipu pavuli paki nkhondu yingufika m’makhomu ngawu.” (Ŵeruzgi 5:8) Yehova wangupereka Ayisraele m’manja mwa arwani ŵawu chifukwa angumusiya ndipu angwamba kuteŵete achiuta anyaki. Fumu Yabini ya Kanani yinguŵathereska mwakugwiriskiya ntchitu munthu wachiganga, zina laki Sisera.

 Ayisraele achitanga mantha ukongwa asani avwa ŵaka zina lakuti Sisera. Chisopa ndipuso midawuku ya ku Kanani yenga yankhaza ndipu yazomerezganga kuti ŵanthu aperekengi sembi ŵana ndipuso kuchita ureŵi. Kumbi muwona kuti vinthu venga wuli m’charu pa nyengu yo Akanani awusiyanga? Sumu yaku Debora yilongo kuti ŵanthu achitanga mantha kwenda ndipu m’charu cho mwengavi ŵanthu. (Ŵeruzgi 5:6, 7) Ŵanaŵaniyani kuti muwona ŵanthu achita mantha kwenda m’mapiri, kulima pamwenga kuja m’mizi yambula mipanda. Kweniso atopa kwenda mumisewu kuti ŵanthu angaŵayukiya, angaŵatole ŵana ŵawu ndipuso angakolere awolu ŵawu. b

Ŵanthu anguja mwamantha kwa vyaka 20 mpaka po Yehova wanguwone kuti ŵanthu asintha mitima yawu yiheni pamwenga mpaka po Debora wanguzikambiya kuti, “Mpaka po ini Debora ndinguyukiya, mpaka po ndinguyukiya nge ma mu Yisraele.” Mazu yanga ngakuphiphirisa waka chifukwa Bayibolu likambapu cha kuti Debora muwolu waku Lapidoti wenga ndi ŵana. Kweni Yehova wangutuma Debora kuti wavikiliyi ŵanthu nge mo ma wavikiliya ŵana ŵaki. Yehova wangumutuma kuti wadani Baraki, munthu wachivwanu chakukho kuti wakachiti nkhondu ndi Sisera.​—Ŵeruzgi 4:3, 6, 7; 5:7.

Yehova wangutuma Debora kuti wakambiyi Baraki kuti: “Lutani ku Phiri la Taboro.” Baraki wakhumbikanga kulongozga anthurumi 10,000 akutuliya m’mafuku ngaŵi nga Yisraele. Debora wangukamba vo Yehova wangumulayizga kuti Baraki wamuthereska Sisera ndi asilikali ŵaki 900 akukwera pa magaleta! Ivi vingumuziziswa ukongwa Baraki chifukwa Ayisraele ŵengavi asilikali kweniso vidya vankhondu. Iyu wanguzomera kuluta, kweni wakhumbanga kuti Debora nayu waluti nawu ku Phiri la Taboro.​—Ŵeruzgi 4:6-8; 5:6-8.

Ŵanthu anandi aŵanaŵana kuti Baraki wengavi chivwanu chifukwa wakhumbanga kuluta ndi Debora, kweni ivi vaboza. Ndipu iyu wangumupemphapu cha Chiuta kuti wamupaski vidya vinandi. M’malu mwaki, Baraki wanguwona kuti mphakwenere kuluta ndi munthu wakumiya Yehova kuti wakamuchiskengi iyu kweniso anthurumi wo wanguluta nawu. (Ŵahebere 11:32, 33) Yehova wangumuvwiya. Iyu wanguzomereza kuti Debora waluti nawu. Kweni Yehova wangutuma so Debora kuti wakambiyi limu vo vazamuchitika. Iyu wangukamba kuti munthukazi ndiyu wazamuthereska arwani ŵawu. (Ŵeruzgi 4:9) Chiuta wangusankha munthukazi kuti ndiyu wazibayi munthu muheni, Sisera.

Mazuŵa nganu anthukazi anandi atiŵachitiya vinthu vambula urunji, ndipuso vankhaza. Ndipu kanandi apaskika ulemu cha nge mo Yehova wakhumbiya. Kweni Yehova wawona kuti anthurumi ndi  anthukazi ayanana ŵaka ndipu wosi mbakuzirwa kwa iyu. (Ŵaroma 2:11; Ŵagalatia 3:28) Vo Yehova wanguchitiya Debora vilongo kuti watumbika anthukazi ndipuso watiŵagomezga. Ndichu chifukwa chaki watiŵapaska mauteŵeti. Nasi titenere kutumbika anthukazi ndipu tiŵawonengi kuti mbakukhumbika.

Baraki wanguluta kuchilongozga gulu laki lankhondu. Wanguwunganiska anthurumi 10,000 achiganga kuti akachiti nkhondu ndi gulu lakofya laku Sisera. Baraki wati wafika pa Phiri la Taboro ndi ŵanthu ŵaki wangukondwa ukongwa chifukwa wenga ndi munthu wakumuchiska. Bayibolu likamba kuti: “Debora nayu wanguluta.” (Ŵeruzgi 4:10) Ŵanaŵaniyani mo gulu lankhondu lingukondwe kuwona kuti le ndi munthukazi wachiganga ku Phiri la Taboro, ndipu iyu ngwakunozgeka kusuzgika chifukwa chakugomezga Yehova Chiuta.

Sisera wati waziŵa kuti Ayisraele anozgeka kuchita nayu nkhondu, wanguchita vinthu mwaliŵiliŵi. Mafumu nganandi nga Kanani ngangupanga ubwezi ndi Fumu Yabini yo wenga wanthazi ukongwa. Charu chingusukunyika ndi gulu la asilikali aku Sisera wo angukwera pamagaleta kuluta kumalu ngachidika ngakuchitiya nkhondu. Yiwu angujithemba kuti mbanthazi ukongwa ndipuso awonanga kuti aswerengi cha kuthereska Ayisraele.​—Ŵeruzgi 4:12, 13; 5:19.

Kumbi Baraki ndi Debora anguchita wuli pa nyengu yo arwani ŵawu azanga kufupi? Kuja pachanya pa Phiri la Taboro kwatingi kuŵawovyengi pakuchita nkhondu chifukwa magaleta nga Akanani ngayendanga umampha cha m’malu ngakukwera. Kweni Baraki wenga wakunozgeka kuchita nkhondu nge mo Yehova wangumukambiya. Mwaviyo, wangulindizga dankha kuti Debora wamukambiyi chakuchita. Pakumaliya, Debora wangukamba kuti: “Nyamuka, pakuti m’sanawale Yehova waperekengi Sisera m’manja mwaku. Yehova watenda panthazi paku.” Pavuli paki, “Baraki wangusika mu Phiri la Taboro ndi anthurumi ŵaki ankhondu 10,000.”​—Ŵeruzgi 4:14. c

Gulu lankhondu la Yisraele lingusika muphiri ndipu linguma pamalu ngachinyeti ndipu lalereskananga masu ndi masu ndi gulu lakofya lankhondu laku Sisera. Kumbi Yehova wenga nadi panthazi pawu nge mo Debora wangulayizgiya? Fumbu ili lingumukika pambula kuswera. Bayibolu likamba kuti: “Charu chingusukunyika ndipu maji nganguwa kutuwa kuchanya.” Gulu lankhondu lakunyada laku Sisera lingutimbanyizgika. Kungwamba kunya vuwa. Peposi penga maji ndipu kwa nyengu yimanavi charu chinguchita ulambwi. Pambula kuswera magaleta ngaŵu ngazitu ngangwamba kuphata mu ulambwi ndipu ngatondekanga kwenda.​—Ŵeruzgi 4:14, 15; 5:4.

Baraki ndi ŵanthu ŵaki angutimbanyizgika cha ndi chivuwa. Yiwu aziŵanga yo wanguchitiska kuti kuje vuwa. Ndipu angutchimbiya kuchikumana ndi gulu lankhondu la Akanani. Ayisraele angubaya asilikali wosi Akanani nge mo Chiuta wakhumbiyanga. Msinji wa Kishoni ungutola ndipu asilikali wosi aku Sisera wo angubayika angukukurwiya mu Nyanja Yikulu.​—Ŵeruzgi 4:16; 5:21.

Mazuŵa nganu Yehova wakhumba cha kuti ateŵeti ŵaki achitengi nkhondu ndi ŵanthu. Kweni achita ŵaka nkhondu yauzimu. (Mateyu 26:52; 2 Ŵakorinte 10:4) Asani tiyesesa kuvwiya Chiuta mazuŵa nganu ndikuti tipunda nkhondu. Tikhumbika kuchiska wosi wo ayesesa kuja kuchigaŵa chaku Chiuta chinanga kuti asuskika. Yehova wakusintha cha. Iyu weche kupasa nthazi wosi wo atimugomezga nge mo venge ndi Debora, Baraki ndi anthurumi achiganga Ayisraele.

Sisera yo wenga munthu muheni ukongwa ndipuso yo wasuzganga ukongwa ateŵeti aku Chiuta wanguthaŵa kunkhondu. Iyu wanguthaŵa pa nyengu yo asilikali ŵaki abayikanga. Sisera wangutchimbiriya kuchigaŵa chinyaki ko wawonanga kuti wangachibisama. Iyu wangwenda mwaliŵiliŵi m’malu ngachidika kopa kuti Ayisraele angamusaniya. Iyu wanguchifika pahema la munthu munyaki, zina laki Heberi yo wangupatukana ndi ŵanthu a mtundu waki ndi kuluta kumwera kwa Kanani ndipu wenga pa ubwezi ndi Fumu Yabini.​—Ŵeruzgi 4:11, 17.

Sisera wangufika pahema laku Heberi kweni wanguvuka ukongwa. Iyu wangumusaniyapu cha  Heberi, m’malu mwaki, wangusaniya muwolu waki Jaelu. Sisera waŵanaŵananga kuti Jaelu wamulonderiyengi umampha chifukwa mulumu waki wenga pa ubwezi ndi Fumu Yabini. Iyu wawonanga nge kuti Jaelu wamuchitiyengi vinthu vamampha nge mo mulumu waki watingi wachitiyengi. Kweni viwoneka kuti Sisera wamuziŵanga umampha cha Jaelu. Jaelu waziŵanga mo Akanani atombozgiyanga Ayisraele. Iyu wenga ndi wanangwa wakumuwovya pamwenga kumubaya chifukwa chakuti wenga murwani wa ŵanthu aku Yehova. Kumbi wanguchita nayu wuli? Kumbi watingi wachitengi wuli kuti wabayi mura wankhondu wanthazi mwenuyu?

Jaelu wakhumbikanga kuchitapu kanthu mwaliŵi. Iyu wangupasa Sisera malu ngakuti wagonepu. Sisera wangumukambiya Jaelu kuti wangakambiyanga munthu weyosi cha kuti kwaza iyu. Jaelu wangumuvwinkhisa ndipu wati wamupempha maji wangumupasa mukaka. Pambula kuswera, Sisera wangugona tulu takufwa natu. Pavuli paki, Jaelu wanguto nyundu ndi chichili chakujinthiya hema. Wangujikama pafupi ndi mutu waku Sisera ndipu wangukhoma chichili m’mutu waki. Wangubaya Sisera m’malu mwaku Yehova. Iyu wakhumbikanga kuchita vinthu mwaliŵi ukongwa chifukwa Sisera watingi wamuyukiyengi asani wanguswera. Kumbi Jaelu waŵanaŵaniyanga ŵanthu aku Yehova ndipuso mo Sisera waŵatomboze kwa vyaka vinandi? Pamwenga kumbi wanguchita ivi kuti wakondwesi Yehova? Bayibolu likamba chechosi cha. Cho tiziŵa nchakuti Jaelu wangubaya Sisera.​—Ŵeruzgi 4:18-21; 5:24-27.

Pavuli paki, Baraki wangufika kuzipenja murwani waki. Jaelu wati wamulongo Sisera yo wangufwa, Baraki wanguziŵa kuti uchimi waku Debora wafiskika. Munthukazi wangubaya msilikali wanthazi Sisera. Ŵanthu akulemba mbiri akamba kuti Jaelu wenga munthu wankhaza ukongwa, kweni Baraki ndi Debora ndiwu atimuziŵa umampha Jaelu. Mu sumu yo angulemba angumulumba ukongwa Jaelu kuti wenga “munthukazi wakutumbikika ukongwa” chifukwa chakuti wanguchita vinthu mwachiganga. (Ŵeruzgi 4:22; 5:24) Mungawona kuti Debora wenga ndi mtima wamampha. Iyu wangumuchitiya sanji cha Jaelu chifukwa cha vo wanguchita. M’malu mwaki, wangukondwa kuwona kuti uchimi waku Yehova wafiskika.

Sisera wati wafwa, ufumu waku Yabini ungumala nthazi. Akanani anguleka kutombozga Ayisraele. Ayisraele anguja pa chimangu kwa vyaka 40. (Ŵeruzgi 4:24; 5:31) Debora, Baraki ndi Jaelu angutumbikika ukongwa chifukwa chakugomezga ukongwa Yehova Chiuta. Nasi Yehova watitumbikengi ukongwa asani titimugomezga, tichita vinthu mwachiganga ndipuso asani tiwovya ŵanthu anyaki kuti ajengi ndi chivwanu chakukho nge mo Debora wachitiyanga.