SARA wama muchipinda ndipu waleresanga uku ndi uku. Iyu ndi munthukazi wachiluya ndipu we ndi masu ngakutowa. Kumbi pa nyengu iyi, iyu wawoneka kuti we ndi chitima? Asani ve viyo mphakuvwika. Nyumba yo iyu walimu njakukhumbika ukongwa pa umoyu waki. Tikamba viyo chifukwa chakuti iyu ndi murumu waki Abrahamu anguja munyumba yeniyi kwa nyengu yitali. * Yiwu akondwanga ukongwa kuja munyumba iyi.

Yiwu ajanga mumsumba wa Uru wo wenga wakutukuka. Mumsumba wenuwu mwenga ŵanthu a malusu ngakupanga vinthu vakupambanapambana kweniso amalonda. Abrahamu ndi Sara atenere kuti ŵenga ndi katundu munandi. Sara wawonanga kuti nyumba yawu njakukhumbika ukongwa m’malu mwakuyiwona ŵaka nge malu ngakusungiyamu katundu. Iyu ndi murumu waki anguja vyaka vinandi munyumba yeniyi. Yiwu ayigwirisiyanga ntchitu pakupemphera kwaku Yehova Chiuta wawu. Mwaviyo, penga pakuvwika kuti Sara wayiyanji ukongwa nyumba iyi.

Kweni Sara wenga wakunozgeka kusama. Chinanga kuti wenga ndi vyaka pafupifupi 60, iyu wakhumbikanga kwenda mumalu ngo wangaziŵanga umampha cha. Iyu watingi wakumanengi ndi masuzgu ngakupambanapambana kweniso watingi waziweriyengi so kwawu cha. Ntchinthu wuli cho chinguchitisa kuti vinthu visinthi viyo pa umoyu waki? Nanga kumbi isi tingasambiranji pa chivwanu chaki?

Sara watenere kuti wangukuliya mumsumba wa Uru. Mazuŵa nganu, pamalu po penga msumba uwu palivi chechosi. Kweni munyengu yaku Sara, masitima nga ŵanthu amalonda ngazanga mumsumba wenuwu ndipu ngajumphanga mu Msinji wa Efrate. Masitima ngenanga ngapinganga katundu kutuwa muvigaŵa vakupambanapambana. Ŵanthu azazanga ukongwa mumsumba wa Uru ndipu masitima nangu ngazanga mwakusinthanasinthana kweniso kumsika kwasanirikanga katundu munandi ukongwa. Chifukwa chakuti Sara wangukuliya mumsumba wenuwu, iyu waziŵanga ŵanthu anandi. Ŵanthu ŵenaŵa nawu atenere kuti amuziŵanga chifukwa chakuti wenga wakutowa ukongwa. Iyu wenga so ndi abali ŵaki anandi mumsumba wenuwu.

Sara waziŵika ukongwa m’Bayibolu chifukwa cha chivwanu chaki. Kweni iyu wagomezanga chiuta wa mwezi cha yo ŵanthu anandi asopanga ku Uru. Chipilala chaku chiuta mwenuyu, chenga chitali ndipu chawonekanga mumsumba wosi. Sara wasopanga Yehova, Chiuta wauneneska. Bayibolu likamba cha mo Sara wangusambiriya vakukwaskana ndi Yehova. Nyengu yinyaki awisi asopanga achiuta aboza kweni anguzileka. Pati pajumpha nyengu, iyu wangutolana ndi Abrahamu, munthu yo wapambananga nayu vyaka 10. * (Chiyambo 17:17) Pavuli paki, Abrahamu wangwamba kuziŵika kuti “wisewu waku wosi wo ŵe ndi chivwanu.” (Ŵaroma 4:11) Nthengwa yawu yenga yakukho ukongwa. Yiwu atumbikananga, akambisananga mwaulemu kweniso awovyananga pa masuzgu. Kuphara vosi, yiwu ayanjanga ukongwa Chiuta wawu.

Sara wamuyanjanga ukongwa murumu waki. Yiwu ajanga limoza ndi abali ŵawu ku Uru. Kweni pati pajumpha nyengu yimanavi, yiwu angukumana ndi suzgu yinyaki. Bayibolu likamba kuti Sara “wenga chumba; wengavi mwana.” (Chiyambo 11:30) Mu nyengu yakali, suzgu yo  Sara wenga nayu yenga yikulu ukongwa. Kweni Sara wangulutiriza kuja wakugomezeka kwaku Chiuta waki kweniso ku murumu waki. Loti yo wenga mwana wa mku waki waku Abrahamu ndiyu wanguja nge mwana wawu. Pa nyengu iyi ndipu awisi aku Loti atayika kali. Yiwu ajanga mwakukondwa mpaka po vinthu vinguzisinthiya.

Zuŵa linyaki, Abrahamu wanguza kwaku Sara mwakukondwa. Iyu wangukondwa ukongwa chifukwa cha vo vingumuchitikiya. Chiuta yo yiwu asopanga wangumuwoneke kuziya mwa mungelu ndipu wangukambisana nayu. Yeruzgiyani kuti muwona Sara yo waleresa murumu waki ndi masu ngaki ngakutowa ndipu watimufumba kuti: “Wakukambiyaninji? Ndikambiyeni.” Pakwamba, Abrahamu watenere kuti wanguja dankha pasi ndi kusisiya mtima waki. Ndipu pavuli paki, wangukambiya muwolu waki vo Yehova wangumukambiya kuti: “Tuwamu mucharu chaku ndipuso kwa abali ŵaku ndipu uluti kucharu cho ini ndikulongongi.” (Machitidu 7:2, 3) Abrahamu wati wamukambiya Sara vo Chiuta wangumukambiya, yiwu angwamba kuŵanaŵaniya ntchitu yo Yehova wanguŵapasa. Yiwu akhumbikanga kusiya umoyu wapachanya wo ajanga ndi kwamba kuja umoyu wakusamasama. Kumbi Sara wangumuka wuli? Tikayika cha kuti Abrahamu wangumuleresa dodoli muwolu waki wachilindiza kuvwa vo wamukengi. Kumbi Sara watingi wamuwovyengi murumu waki pa ntchitu yakusuzga yeniyi?

Vinthu vo Sara wakhumbikanga kusankha vingavwika vachilendu kwaku isi. Tingaŵanaŵana kuti, ‘Chiuta wechendandipemphepu pamwenga kupempha munthu yo ndikutorana nayu kuti wachiti vinthu vo wangupempha Abrahamu ndi Sara.’ Kweni vo vititichitikiya mazuŵa nganu viyanana ŵaka ndi vo yiwu angukumana navu. Tija mucharu cho chititichiska kuŵika mtima widu wosi pa chuma, katundu kweniso vinthu vo tiŵanaŵana kuti vingativikiriya. Kweni Bayibolu lititikambiya kuti tikhumbika kuteŵete Chiuta chakwamba m’malu mwakuŵika panthazi vakukhumba vidu. (Mateyu 6:33) Tichiŵerenga nkhani yaku Sara tijifumbengi kuti, ‘Kumbi ini ndisankhengenji pa umoyu wangu?’

Sara wachipanganya katundu, wakhumbikanga kusankha vinthu vakuti wapingi kweniso vo wakhumbikanga kuvisiya. Iyu wakhumbikanga kusiya vinthu vo bulu kweniso ngamila zatingi zitondekengi kupinga. Wakhumbikanga so kuleka vinthu vo vatingi viŵawovyengi cha pa umoyu wawu wakusamasama. Tikayika cha kuti vinthu vinandi angugulisa pamwenga kupasa ŵanthu anyaki. Iyu wakhumbikanga so kusama mucharu cho mwenga vinthu vinandi vamampha kweniso msika ukulu wo wagulangaku vinthu nge vakurya, vakuvwala kweniso vinthu vinyaki vakukhumbika pa umoyu.

Viwoneka kuti chenga chinthu chakusuzga ukongwa kuti Sara wasami munyumba yaki. Asani nyumba yaki yayanananga ndi nyumba zo ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali akusaniya pa malu po kali penga msumba wa Uru, Sara wangusama munyumba yapachanya ukongwa. Nyumba zinyaki zo ŵanthu yaŵa akusaniya, zenga ndi vipinda vakujumpha 12 ndipu mukati mwa nyumba zenizi mwenga mipopi. Chinanga nyumba yingaŵa yimana, kweni yingamuvikiriya munthu chifukwa yija ndi vimati vakulama kweniso visasa. Kumbi mahema  ngangamuvikiriya munthu asani kungaza ankhungu? Pamwenga ngangamuvikiriya munthu ku nyama zo zenga zakuwanda ukongwa munyengu yakali, nge nkharamu, nyalubwi, chimbalangondu ndipuso mphumphi?

Nanga Sara wangusiya ayani ku Uru? Dangu lo Chiuta wangukamba lakuti “tuwamu mucharu chaku ndipuso kwa abali ŵaku” litenere kuti lenga lakusuzga ukongwa kwaku iyu. Sara wachitanga vinthu mwachanju ndi ŵanthu. Ndipu watenere kuti wenga ndi abali ŵaki anandi wo waŵayanjanga nge azichi ŵaki, aku ŵaki, avurwa ŵaki kweniso asiŵani ŵaki ndipu watingi waziŵawonengi so cha. Kweni Sara wangulutiriza mbwenu kunozgeke ulendu waki.

Chinanga kuti akhumbikanga kusiya vinthu vosi ivi, Sara wangumaliza kupanganya vinthu ndipu ŵenga akunozgeka kutuwamu mumsumba wa Uru. Abrahamu ndi Sara angulutiya limoza ndi awisewu a Tera wo alongozganga ulendu uwu chinanga kuti pa nyengu iyi ŵenga ndi vyaka pafupifupi 200. (Chiyambo 11:31) Sara wenga ndi ntchitu yikulu yakuphwere Tera yo wenga wakukota. Loti nayu wangusoka nawu pa ulendu uwu chifukwa chakuvwiya Yehova ndipu ‘angutuwamu mucharu cha Kaldiya.’—Machitidu 7:4.

Ŵati ayenda mtunda wa makilomita pafufupi 960, anguma mucharu cha Harani cho chenga kunkhondi kwa Uru, mumphepeti mwa Msinji wa Efrate. Banja ili linguma ku Harani kwa nyengu yitali. Pa nyengu iyi, Tera watenere kuti watamanga ndipu wangutondeka kulutiriza ulendu. Mwaviyo, banja ili linguja dankha kwenuku mpaka po Tera wangufwiya we ndi vyaka 205. Ŵeche ku Harani, Yehova wangulongoro so ndi Abrahamu ndipu wangumukambiya kuti watuwemu mucharu ichi ndi kuluta kucharu cho iyu watingi wamulongongi. Pa nyengu iyi, Chiuta wangulayizga Abrahamu kuti:“Ndikusambusengi mtundu ukulu.” (Chiyambo 12:2-4) Achituwa ku Harani, Abrahamu wenga ndi vyaka 75 ndipu Sara wenga ndi vyaka 65, kweni ŵengavi mwana. Kumbi vatingi vichitikengi wuli kuti Abrahamu waje mtundu ukulu? Kumbi iyu watingi watongi munthukazi munyaki? Pa nyengu iyi, ŵanthu atonga mita. Panyaki Sara waŵanaŵananga kuti ndivu Abrahamu wachitengi.

Pati pajumpha nyengu, yiwu angutuwaku ku Harani ndipu angulutiriza ulendu wawu. Pa nyengu iyi, yiwu ŵenga limoza ndi ŵanthu anyaki. Bayibolu lititikambiya kuti Abrahamu ndi banja laki angupinga chuma cho angusaniya kweniso angusoke limoza ndi “ŵanthu wo angusaniya mucharu cha Harani.” (Chiyambo 12:5) Kumbi ŵanthu ŵenaŵa ŵenga ayani? Atenere kuti ŵenga antchitu ŵaki. Chinanga kuti venga viyo, Abrahamu ndi Sara atenere kuti akambiyangaku so ŵanthu anyaki vinthu vo yiwu agomezanga. Ayuda anyaki akali akamba kuti ŵanthu wo akambika pa lemba ili, angaja so ŵanthu wo angusintha ndi kwamba kusopa Yehova limoza ndi Abrahamu kweniso Sara. Asani venga viyo, chivwanu chaku Sara chalutirizanga kuja chakukho chifukwa chakukambiyaku ŵanthu anyaki vakukwaskana ndi Chiuta waki kweniso vinthu vo walindizanga. Nasi tikhumbika kuchita venivi chifukwa mazuŵa nganu ŵanthu anandi alivi chivwanu kweniso chilindiza. Asani mwasambira vinthu vinyaki vakukondwesa kutuliya m’Bayibolu, kumbi mungakambiyaku ŵanthu anyaki?

Ŵati ayambuka Msinji wa Efrate anguselere chakumwera kuti afiki mucharu cho Yehova wanguŵalayizga. Venivi vitenere kuti vinguchitika pa Nisani 14, mu 1943 B.C.E. (Chituwa 12:40, 41) Yeruzgiyani kuti muwona Sara yo waleresa uku ndi uku chifukwa cha kutowa kwa charu, vinthu vakupambanapambana vo ve mucharu cho kweniso chifukwa chakuti kuputa umampha. Yehova wangulongoro so ndi Abrahamu pafupi ndi msumba wa Shekemu, pachimiti cha More ndipu wangumukambiya kuti: “Ndazamupereka charu ichi ku mphapu yaku.” Mazu ngakuti “mphapu” ngatenere kuti ngang’anamuwanga vinandi kwaku Abrahamu. Ngatenere kuti ngangumukumbusa vo vinguchitika mu Edene pa nyengu yo Yehova wangukambiya limu kuti mphapu yazamuphwanya Satana. Pa nyengu iyi, ndipu Yehova wamukambiya kali Abrahamu kuti mtundu wo wazamutuwa mwaku iyu, wazamuchitisa kuti ŵanthu pacharu chosi atumbikiki.—Chiyambo 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Chinanga kuti pa nyengu iyi banja ili lingusere mucharu cho lingulayizgika, kweni lingulutiriza mbwenu kukumana ndi masuzgu. Mucharu cha Kanani mwenga nja ndipu Abrahamu wanguŵanaŵana kuti waluti ku Egipiti ndi banja laki. Kweni iyu wanguziŵa kuti amukumana ndi suzgu yinyaki ku Egipiti. Mwaviyo, iyu wangukambiya Sara kuti: “Ndiziŵa kuti ndiwi munthukazi wakutowa ukongwa. Asani Aegipiti achikuwona, ndikayika cha kuti amukamba kuti, ‘Uyu ndi muwolu waki.’ Ndipu ini akundibaya kweni iwi akukusiya wamoyu. Chondi ukakambi kuti ndiwi mzichi wangu, kuti ini vinthu vikandiyende umampha chifukwa chaku iwi ndipuso kuti nkhaleki kubayika.” (Chiyambo 12:10-13) Ntchifukwa wuli Abrahamu wangupempha Sara kuchita chinthu chakusuzga viyo?

Ŵanthu anyaki angaŵanaŵana kuti Abrahamu wapusikanga kweniso wenga ndi mantha. Kweni ndimu venge  cha. Sara wenga nadi mzichi waki. Ndipu penga pakuvwika kuti Abrahamu wachiti mantha. Iyu ndi Sara aziŵanga kuti chakukhumbika ukongwa nkhufiskika kwa chilatu chaku Chiuta chakuti Abrahamu wazibali mwana ndipuso kuti wazije mtundu ukulu. Mwaviyo, Abrahamu wakhumbikanga nadi kuvikilirika. Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, kafukufuku walongo kuti mafumu nga ku Egipiti ngayanjanga kulonda anthukazi aŵeni ndipu arumu ŵawu aŵabayanga. Mwaviyo, Abrahamu wangusankha vinthu mwazeru ndipu Sara wangukoliyana ndi vo Abrahamu wangusankha.

Pati pajumpha nyengu yimanavi, vo Abrahamu wawopanga vinguchitika nadi. Antchitu anyaki aku Farao, anguwona kuti Sara wenga munthukazi wakutowa. Yiwu anguchikambiya Farao nkhani yeniyi ndipu wangulamula kuti akamutore munthukazi yo! Abrahamu watenere kuti wanguguŵa ukongwa kweniso Sara nayu wenga ndi mantha. Kweni viwoneka kuti Sara angumuchitiya vinthu nge mulendu wakutumbikika m’malu mwakuchita nayu vinthu nge kapolu. Panyaki Farao wakhumbanga kuti wamukopi ndi chuma chaki ndipu pavuli paki wakakambisani ndi “mzichi” waki kuti wamupasi Sara kuti waje muwolu waki.—Chiyambo 12:14-16.

Yeruzgiyani kuti muwona Sara. Iyu wama pa windu pamwenga pakhondi la nyumba yachifumu ndipu waleresa charu cha Egipiti. Kumbi iyu wanguvwa wuli kujaso munyumba yamampha kweniso kurya vakurya vamampha? Kumbi Sara wangukopeka ndi umoyu wapachanya wa ku Egipiti wo akhumba wajumphanga wa ku Uru ko iyu wajanga kali? Ŵanaŵaniyani mo Satana watingi wakondwiyengi asani Sara wanguzomera kusiya Abrahamu ndi kutorana ndi Farao! Kweni Sara wanguzomereza cha kuchita venivi. Iyu wenga wakugomezeka kwa murumu waki kweniso kwaku Chiuta waki. Vinthu vatingi viyendengi umampha ukongwa asani ŵanthu wosi akutorana ŵenga akugomezeka nge Sara. Kumbi namwi muchitengi vinthu mwakugomezeka nge mo Sara wanguchitiya asani muchita vinthu ndi ŵanthu a m’banja linu kweniso mabwezi nginu?

Yehova wanguchitapu kanthu kuti wavikiriyi Sara. Iyu wangutumiziya Farao kweniso ŵanthu a m’banja laki milili. Farao wati waziŵa kuti Sara wenga muwolu waku Abrahamu, wangumuweze kwaku Abrahamu ndipu wanguŵakambiya kuti atuwemu mu Egipiti. (Chiyambo 12:17-20) Abrahamu watenere kuti wangukondwa ukongwa muwolu waki wakwanjiwa wati wawere kwaku iyu. Kumbukani kuti iyu wangukambiya Sara mazu ngachanju ngakuti: “Ndiziŵa kuti ndiwi munthukazi wakutowa ukongwa.” Kweni pa nyengu iyi, Abrahamu wanguwona chinthu chinyaki mwaku Sara cho chenga chakutowa ukongwa kuphara kawonekeru kaki. Sara wenga ndi mijalidu yamampha ukongwa ndipu venivi ndivu Yehova wakhumba. (1 Peturo 3:1-5) Nasi tikhumbika kuja ndi mijalidu yamampha. Tingayezga chivwanu chaku Sara asani tiŵika panthazi kuteŵete Chiuta m’malu mwa vakukhumba vidu, tikambiyaku anyaki vinthu vo tiziŵa vakukwaskana ndi Chiuta ndipuso asani tilondo mwakugomezeka marangu ngaku Chiuta chinanga tingayeseka.