Skip to content

Skip to table of contents

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Kkoche lyatempele lyaSolomoni lyakali damfu biyeni?

Kkoche lyakali kumanjililo aandawu iisalala yatempele. Kweendelana aBbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya lyaMagwalo Aasalala lyakapupululwa musule aamunyaka wa 2023 lyaamba kuti, “kkoce ilyakali kumbele lyatempele lyakali tukokola tuli 20 mubulamfwu, kweelana abwamba bwaŋanda, eelyo kuya mujulu lyakali kulampa tukokola tuli 120.” (2 Mak. 3:4) Alubo bumwi busanduluzi bwaamba kuti kkoche lyakali “tukokola tuli 120” bulamfu kuya mujulu, zyaamba kuti muduli ooyo wakali mulamfu kwamamita aali 53.

Nikuba oobo, Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya lyakapulintwa mu 2023 nilyaamba atala akkoche lyatempele lyaSolomoni lyaamba kuti: “Lyakali tukokola tuli 20 mubulamfwu,” naakuti mamita aasika ku 9 mubulamfu. a Atubone twaambo tuche twakapa kuti kube kuchincha ooku.

Bulamfu bwakkoche tabwaambidwe pe muli 1 Bami 6:3. Muvesi eeyo, mulembi Jeremiya wakaamba bulamfu abubbile bwakkoche, pesi taakwe nzyaakaamba pe atala abulamfu bwakuya mujulu. Kuzwa waawo, muchaandaano chitobela, wakapandulula zimwi zintu zyakali aatempele ziswaanizya, Zyiba lyamukuba, tung’ola tuli 10 amisemu yamukuba iibili. Zyoonse eezi zyakali aanze aakkoche. (1 Bam. 7:​15-37) Kaansinga kkoche lyakali damfu kwamamita aayinda ku 50 akuti lyakali damfu kutempele lyaSolomoni, nkamboonzi Jeremiya naakataambuula atala abulamfu bwakuya mujulu? Nikuba muminyaka yakazootobela, basikulanga-langa makani aachiindi bachiJuda, bakalemba kuti kkoche teelyakali damfu pe kutempele lyaSolomoni.

Basikulanga-langa makani aamuBbayibbili balazumbuuzya kuti miduli yatempele yakali aakkoche lyakali damfu kwatukokola tuli 120. Mayake aachiindi akali kuyakwa aamabwe malamfu loko azitina, mbuli mageedi aaku-Ijipiti, aansi akali aatako pati mpawo akali maniini nkwaali kujulu. Pesi tempele lyaSolomoni teembulyakabede pe. Basikulanga-langa makani aamuBbayibbili basyoma kuti miduli yalyo yakali aanjilika iili aatukokola tuli 6 naakuti mamita aali 2.7. Umwi sikulanga-langa makani aachiindi uutegwa Theodor Busink wakaamba kuti: “Katulangide njilika iili [kumanjililo aatempele], tazichiti pe kuti kkoche lilampe kwatukokola tuli 120.”

Makani aali muli 2 Makani 3:4 kulakonzeka kuti akapambanisigwa kukkopwa. Nikuba oobo, mulaamwi malembe aachiindi muvesi eeyi kulembedwe “120” alubo mulaamwi malembe aasyomeka mbuli Codex Alexandrinus aakalembwa muminyaka yiinda ku 1 500 yayinda amalembe aaCodex Ambrosianus aakalembwa muminyaka yiinda ku 1 400 yayinda kulembedwe “tukokola tuli 20.” Kweelede kuti niinzi chakapa kuti sikukkopolola apambanisye kwiinda mukulemba “120”? Bbala lyanamba ya “100” abbala liti “tukokola” alaakakweendelana muchiHebberu. Nkinkaako, kulakonzeka kuti sikukkopolola wakalemba bbala lyanamba ya “100” kwiinda kuti alembe bbala liti “tukokola.”

Nikuba kuti tuleezya kumvwisisisya mbulyakabede choonzyo tempele lyaSolomoni pesi tubikkila maanu kapati kuli zyakali kwiimininwa aatempele eelyo, chaamba tempele lyakumuuya pati. Tumulumba loko Jehova nkaambo wakatamba bakombi bakwe boonse kuti bazoomukombe kabali mutempele eeli.—Heb. 9:​11-14; Chi. 3:12; 7:​9-17.

a Makani aamunsi aaya abikka aantanganana kuti “mulaamwi malembe aachiindi kulembedwe ‘120’ mpawo kulaamwi malembe aachiindi akuli bumwi busanduluzi kulembedwe ‘tukokola tuli 20.’”