1, 2. (a) Ncinzi cakacitikila Jona abasikweenzya bwato akaambo kakulubizya kwakwe? (b) Mbuti makani aajatikizya Jona mbwaakonzya kutugwasya?

JONA wakali kulombozya kuti acimanizye coongo. Eeci tiicakali buyo coongo ciboola akaambo kaguwo pati lyakali kuunga akupa kuti ntambo zijata masaili kazipanga coongo; naa mayuwe mapati aakali kuuma kapati mumabali aabwato, akupa kuti bwato kabupanga coongo. Pele coongo icakamunyonganya kapati Jona cakali coongo cabasikweenzya bwato, mupati wabasikweenzya bwato ababelesinyina ibakali kukwiila ciindi nobakali kusola kukwabilila bwato kuti butalobi. Jona wakali masimpe kuti baalumi aaba balafwa akaambo kanguwe.

² Nkaambo nzi Jona ncaakali mubukkale bukatazya boobu? Wakalilubizyide kapati kwiinda mukutamvwida Leza wakwe, Jehova. Ncinzi ncaakalubizya? Sena cilongwe cakwe a Jehova cakanyonganina limwi? Bwiinguzi kumibuzyo eeyi bulakonzya kutuyiisya zinji. Mucikozyanyo, makani aajatikizya Jona atuyiisya kuti nobaba baabo bajisi lusyomo luyumu balakonzya kulubizya, pele balakonzya kukululamika kulubizya ooko.

3-5. (a) Ncinzi bantu kanji-kanji ncobabikkila maano ciindi nobayeeya kujatikizya Jona? (b) Makani nzi ngotuzyi kujatikizya Jona? (Amubone amajwi aamunsi.) (c) Nkaambo nzi mulimo wa Jona kali musinsimi ncowatakali muubauba alimwi ncowatakali kukkomanisya?

³ Ciindi bantu nobayeeya kujatikizya Jona, kanji-kanji bayeeya buyo ciindi naatakamvwida naa ciindi naakacita nkazi. Pele kuli zyintu zinji zyotweelede kuzyiba kujatikizya mwaalumi ooyu. Amuyeeye kuti Jona wakasalwa kubeleka kali musinsimi wa Jehova Leza. Amuyeeye kuti, Jehova wakamusala Jona kuti abe musinsimi wakwe akaambo kakuti wakali kusyomeka alimwi wakali muntu uululeme.

 ⁴ Ibbaibbele litwaambila buyo makani masyoonto kujatikizya Jona aakonzya kutugwasya kumuzyiba kabotu. (Amubale 2 Bami 14:25.) Wakali kuzwa ku Gati-heferi, musinzo uulampa makkilomita one kuzwa ku Nazareta, munzi mwaakakomenena Jesu Kristo myaka iili 800 noyakainda kuzwa ciindi ca Jona. * Jona wakabeleka kali musinsimi ciindi naakali kulela Mwami Jeroboamu Wabili wabwami bwa Israyeli bwamisyobo iili kkumi. Ciindi ca Eliya cakaliindide kale; awalo Elisha iwakalya zyina lya Eliya wakalifwide ciindi cabulelo bwabausyi Jeroboamu. Nokuba kuti Jehova wakabelesyede baalumi aaba kumanizya bukombi bwa Baala, bana ba Israyeli alimwi cakuliyandila bakatalikide kusweeka alimwi. Lino bana ba Israyeli bakali kutobela cikozyanyo camwami ‘iwakali kucita bubi mumeso aa Jehova.’ (2 Bam. 14:24) Aboobo, mulimo wa Jona kali musinsimi tiiwakali muubauba alimwi tiiwakali kukkomanisya. Nokuba boobo, wakaucita cakusyomeka.

⁵ Nokuba boobo, bumwi buzuba buumi bwa Jona bwakacinca kapati. Wakatambula mulimo kuzwa kuli Jehova ngwaakabona kuti wakali muyumu kapati. Mulimo nzi Jehova ngwaakali kuyanda kuti Jona acite?

6. Mulimo nzi Jehova ngwaakapa Jona, alimwi nkaambo nzi ncowakali kulibonya mbuli kuti ulakatazya?

⁶ Jehova wakaambila Jona kuti: “Buka koya ku-Nineve, mumunzi ulya mupati, ukakambauke kulinguwo, nkaambo bubi bwabo bweza kunembo lyangu.” (Jon. 1:2) Tacikatazyi kubona kaambo mulimo ooyu ncowakali kulibonya mbuli kuti ulakatazya. Kuzwa kumunzi nkwaakali kukkala Jona kuya kujwe ku Nineve, kwakali makkilomita aali 800, lweendo oolu lwakali kukonzya kutola mwezi kweenda amaulu. Nokuba boobo, kwakali cimwi cintu cakali kumulibilisya Jona kwiinda musinzo ooyo mulamfwu alimwi uukatazya. Ku Nineve, Jona wakeelede kutola mulumbe wa Jehova kuli bana Asuri, ibakazyibidwe kuti mbaasilunya kapati. Ikuti bantu ba Leza tiibakautambula kabotu mulumbe wa Leza, ino Jona wakali kulangila nzi kubantu batakombi? Ncinzi cakali kuyakumucitikila mubelesi wa Jehova kali alikke mu Nineve, munzi mukuya kwaciindi iwakazikwiitwa kuti “munzi wabulowa”?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Ino Jona wakakanzide buti kuccija mulimo Jehova ngwaakamupede? (b) Nkaambo nzi ncotuteelede kwaamba kuti Jona wakali mukandu?

⁷ Tatuzyi naa Jona wakalijisi mizeezo iili boobu. Ncotuzyi ncakuti wakaccija. Jehova wakamwaambilide kuya kujwe; Jona wakagama  kumbo, alimwi wakaunka kuya kumbo kusikila mpagolela. Wakaunka kucito icakali mumunzi uutegwa Jopa, kwalo nkwaakaakujana bwato bwakali kuya ku Tarisi. Basikwiiya bamwi baamba kuti Tarisi yakali mu Spain. Ikuti naa mbocibede oobo, nkokuti Jona wakali mulweendo lwamusinzo uulampa makkilomita aali 3,500 kuzwa ku Nineve. Lweendo lwamumaanzi kuya kulubazu lumbi lwa Lwizi Lupati lwakali kukonzya kutola mwaka. Jona wakalikanzide kuccija mulimo ngwaakapegwa a Jehova.—Amubale Jona 1:3.

⁸ Sena eeci caamba kuti Jona wakali mukandu? Tatweelede kufwambaana kumwaamba boobo. Mbubwenya mbotutiibone, tuyakubala kujatikizya zyintu zimbi nzyaakacita zyakali kuyandika kuba sicamba. Mbubwenya mbuli ndiswe, Jona wakali muntu uutalondokede iwakali kulubizya kapati. (Int. 51:5) Toonse tulayoowa.

9. Mbuti zimwi ziindi mbotukonzya kulimvwa kujatikizya mulimo ngwaatupa Jehova, alimwi nkaambo nzi kamasimpe nkotweelede kuyeeya muziindi zili boobo?

⁹ Zimwi ziindi inga twabona kuti Leza watupa mulimo ngotuyeeya kuti ulakatazya alimwi tatukonzyi kuucita. Tulakonzya kutalika kuyoowa kukambauka makani mabotu aa Bwami bwa Leza, mulimo Banakristo ngobeelede kucita. (Mt. 24:14) Ncuubauba kuluba kaambo kamasimpe nkaakaamba Jesu kakuti: “Zyintu zyoonse zilakonzyeka kuli Leza.” (Mk. 10:27) Ikuti zimwi ziindi tulakaluba kaambo kamasimpe aaka, ambweni tulakonzya kumvwisya buyumuyumu mbwaakajisi Jona. Pele ino mapenzi nzi aakaboola akaambo kakuccija kwa Jona?

10, 11. (a) Ino Jona wakali kulangila nzi ciindi bwato nobwakali kuzwa acito? (b) Ino bwato alimwi abasikweenzya bwato bakasikilwa ntenda nzi?

¹⁰ Amweezeezye buyo Jona kalibambila lweendo lwakwe lulamfwu kubelesya bwato, ambweni bwakali bwato bwaku Fonike ibwakali kunyamuna mpasya. Wakali kulangilila ciindi mupati wabasikweenzya bwato alimwi ababelesinyina nobakali kulibambila kuti bwato butalike kweenda kuzwa acito. Bwato nobwakali kuyaabusakana kuzwa kucito, kweelede kuti Jona wakali kusyoma kuti waiccija ntenda njaakali kuyoowa kapati. Cakutayeeyela, zyintu zyakacinca.

¹¹ Guwo lyakazungaanya lwizi, kwakaba mayuwe aakonzya kuzunda naaba mato aamazuba aano. Tiikwakali kuyakutola ciindi kuti bwato oobu bwamapulanga bunyonyooke akaambo kamayuwe aaya mapati ciindi nobwakali kutolwa mujulu aansi. Sena Jona wakalizyi aciindi eeci makani ngaakazikulemba kumbele aakuti: “Jehova wakatuma iguwo ipati loko mulwizi”? Tatuzyi pe. Pele wakabona kuti basikweenzya bwato bakatalika kulomba lugwasyo kubaleza babo basiyene-siyene, alimwi wakalizyi kuti baleza babo taakwe nobakali kukonzya kubagwasya. (Lev. 19:4) Cibalo ca Jona caamba kuti: “Nkabela bwaato bwakaba anga bulakwamuka.” (Jon. 1:4) Mbuti Jona mbwaakali kukonzya kupaila kuli Leza ngwaakali kuccija?

12. (a) Nkaambo nzi ncotuteelede kufwambaana kumubeteka Jona akaambo kakoona ciindi nokwakali guwo? (Amubone amajwi aamunsi.) (b) Mbuti Jehova mbwaakayubununa cakali kuleta penzi?

 ¹² Akaambo kakuti wakalimvwa kuti taakwe ncakonzya kucita kugwasya basikweenzya bwato, Jona wakajana busena bwakoona ansi mukati kabwato mwini. Mpoonya wakoona. * Mupati wabasikweezya bwato wakamujana Jona, akumubusya akumwaambila kuti apaile kuli leza wakwe mbubwenya mbobakali kucita boonse. Akaambo kakuti bakali kusyoma kuti kwakali nguzu zigambya izyakali kupa kuti kube guwo eeli, basikweenzya bwato bakauma cisolo kutegwa bazyibe kuti nguni akati kabantu bakali mubwato iwakali kupa kuti banjile mupenzi eeli. Cakutadooneka, Jona wakayoowa kapati naakabona kuti kunyina muntu iwakali kuwidwa cisolo. Kalitanalampa, kasimpe kakazyibwa. Jehova ngowakali kweendelezya guwo alimwi acisolo kutegwa ziwide amuntu omwe—Jona.—Amubale Jona 1:5-7.

13. (a) Ncinzi Jona ncaakalyaambilila kuli basikweenzya bwato? (b) Ncinzi Jona ncaakabaambila basikweenzya bwato kuti bacite, alimwi nkaambo nzi?

¹³ Jona wakalipandulula kuli basikweenzya bwato alimwi wakaamba akaambo ncokwakali guwo. Wakali mubelesi wa Jehova, Leza singuzuzyoonse. Ooyu ngo Leza ngwaakali kuccija alimwi angwaakabisizya, akubabikka boonse muntenda. Baalumi bakagambwa amajwi Jona ngaakaamba; Jona wakali kukonzya kubona mbobakayoowede. Bakamubuzya ncobakeelede kucita kulinguwe kutegwa bafwutule bwato alimwi akulifwutula beni. Ino wakaamba kuti nzi? Kweelede kuti Jona wakakankama kuyeeya kunyikila mumaanzi aalya aatontola aamulwizi. Pele mbuti mbwaakali kukonzya kupa kuti baalumi boonse aaba bafwe kakuli ulizyi kuti ulakonzya kubafwutula? Aboobo, wakabaambila kuti: “Amundibweze, mundisowele mumaanzi, kuti lwizi lubatame, nkaambo ndizi kuti mulandu wangu ncimwasikilwa eli iguwo ipati.”—Jon. 1:12.

14, 15. (a) Mbuti mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Jona? (b) Ncinzi basikweenzya bwato ncobakacita kukulomba kwa Jona?

¹⁴ Majwi aa Jona akatondezya kuti tali mukandu. Kweelede kuti cakamukkomanisya Jehova kubona busongo bwa Jona, muuya wakulyaaba mubukkale oobu bukatazya. Aawa mpotubona lusyomo lwa Jona luyumu. Tulakonzya kwiiya lusyomo lwa Jona mazuba aano kwiinda mukubikka nzyobayandika bamwi kumbele lyazyotuyanda tobeni. (Joh. 13:34, 35) Ciindi notubona muntu uubulide, kufwumbwa naa nkuumubili, mumizeezo naa kumuuya, sena tulalyaaba kutegwa tumugwasye? Eelo kaka tulamukkomanisya Jehova notucita oobo!

¹⁵ Kuboneka kuti basikweenzya bwato abalo bakajatikizyigwa  ancaakabaambila kucita Jona, nkakaambo kaako akusaanguna bakakaka kucita ncaakabaambila. Muciindi caboobo, bakasola kusikila mpobagolela kutegwa bainde muguwo—pele tiibakacikonzya. Pele guwo lyakaindila kukomena. Kumamanino bakabona kuti tiibakajisi cakusala cimbi pe. Bakakwiilila Leza wa Jona, Jehova kuti abafwide luse, kumane bakamubweza Jona akumuwaalila mulwizi.—Jon. 1:13-15.

16, 17. Amupandulule cakacitikila Jona ciindi nobakamuwaala kuzwa mubwato. (Amubone azifwanikiso.)

¹⁶ Jona wakawida mumayuwe. Ambweni wakapenga kusola kuti atabbili, alimwi kali muccovwu wakabona kuti asyoonto-syoonto bwato bwakali kuyaabuya kuzwa waawo mpaakabede. Pele mayuwe mapati akamuuma akupa kuti abbile mumaanzi. Wakali kuyaabubbila, akulimvwa kuti taakwe bulangizi bwakaciliko.

¹⁷ Kumbele Jona wakazyikwaamba mbwaakalimvwa aciindi eeci. Wakayeeya kujatikizya zyintu zimwi mubuumi bwakwe. Wakausa kuti tanaakali kuyakulibona alimwi tempele libotu lya Jehova mu Jerusalemu. Wakabbila kusikila kunsi aalwizi kwini, kufwaafwi antalisyo zyamalundu, kwalo nkwaakaakupatila mubwizu bwamulwizi. Kwakali kulibonya mbuli kuti eeci ncecakali kuyakuba cuumbwe cakwe.—Amubale Jona 2:2-6.

18, 19. Ncinzi cakamucitikila Jona kali kunsi aalwizi, munyama nzi wakajatikizyidwe, alimwi ino nguni wakamutuma? (Amubone amajwi aamunsi.)

 ¹⁸ Pele kwakali cintu cimwi cakali kweenda afwaafwi anguwe—cintu cipati cisiya-siya, cintu cipona. Nocakaswena afwaafwi anguwe, mpoonya cakajalula mulomo waco imupati, akumumena.

¹⁹ Kweelede kuti Jona wakali kuyeeya kuti wakalaafwaafwi kufwa. Pele, Jona wakazyiba cintu cimwi icakamugambya. Wakacili kupona! Taakwe naakafwunzauka, kugaigwa nokuba kufwundilila. Wakacili kupona, nokuba kuti oomo mwaakabede momwakeelede kuba cuumbwe cakwe. Asyoonto-syoonto, Jona wakatalika kuyoowa. Cakutadooneka, wakali Leza wakwe Jehova, ‘iwakatuma muswi mupati kuti umumene Jona.’ *—Jon. 1:17.

20. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kumupailo wa Jona ngwaakaamba kali mwida lyanswi mpati?

²⁰ Kwakainda maminiti kusikila kumawoola. Kali mumudima uusiya mbi ngwatanabwene, Jona wakatalika kuyeeya alimwi akupaila kuli Jehova Leza. Tulakonzya kwiiya zinji kuzwa mumupailo wa Jona, walo ngotukonzya kubala mucaandaano cabili cabbuku lya Jona. Mupailo wakwe utondezya kuti Jona wakajisi luzyibo kapati lwamu Magwalo, nkaambo kanji-kanji wakali kwaamba kujatikizya Intembauzyo. Alimwi ulatondezya abube bumwi bukkomanisya: kulumba. Jona wakamanizya amajwi aakuti: “Pele mebo njoopailila ajwi lyakutembaula, eco ncindakasyomezya njoocita nciconya. Lufutuko lulazwa kuli-Jehova.”—Jon. 2:9.

21. Ncinzi Jona ncaakaiya kujatikizya lufwutuko, alimwi nciiyo nzi ciyandika ncotukonzya kuyeeya?

²¹ Kali mubusena mbwaatakali kusyoma kuti inga walijana mumo—“mwida lyanswi”—Jona wakaiya kuti Jehova ulakonzya kuleta lufwutuko kumuntu uuliwoonse, kubusena buliboonse, aciindi cilicoonse. Nomuba mubusena oobo, Jehova wakajana akufwutula mubelesi wakwe wakapengede. (Jon. 1:17) Jehova alikke ngowakali kukonzya kubamba muntu kapona kwamazuba otatwe, masiku asikati mwida lyanswi mpati. Cili kabotu mazuba aano kulindiswe kuyeeya kuti  Jehova ngu ‘Leza uujisi buumi bwesu mumaanza aakwe.’ (Dan. 5:23) Mbokunga Leza ngowakatulenga, tweelede kutondezya kulumba kwiinda mukumumvwida.

22, 23. (a) Mbuti kulumba kwa Jona mbokwakasunkwa kakutanainda ciindi? (b) Ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzwa kuli Jona caboola kukulubizya kwesu?

²² Mbuti walo Jona? Sena wakaiya kutondezya kulumba kuli Jehova kwiinda mukumvwida? Inzya! Nokwakainda mazuba otatwe, inswi yakamuleta Jona kunkomwe yalwizi, kumane ‘yakamuluka Jona anyika njumu.’ (Jon. 2:10) Amweezeezye buyo—Jehova wakamugwasya Jona kwiinda mukumuleta kunkomwe. Nokuba boobo, wakeelede kweenda alikke kuzwa kunkomwe kufwumbwa nkoyakabede. Kakutanainda ciindi, muuya wa Jona wakulumba wakasunkwa. Lugwalo lwa Jona 3:1, 2, lwaamba kuti: “Lino ijwi lya-Jehova lyakasika lwabili kuli-Jona, liti, buka, koya ku-Nineve, munzi ulya mupati, ukakambauke kulinguwo makani ngundakulailila.” Ncinzi ncaakeelede kucita Jona?

²³ Jona taakwe naakawayawaya pe. Tubala kuti: “Elyo Jona wakabuka akwiinka ku-Nineve, mbuli mbwaakalaililwa ajwi lya-Jehova.” (Jon. 3:3) Inzya, wakamvwida. Cakutadooneka, wakaiya kuzwa kukulubizya kwakwe. Mukaambo aaka akalo tweelede kwiiya lusyomo lwa Jona. Toonse tulabisya, alimwi tulalubizya. (Lom. 3:23) Pele, sena tulatyompwa naa tulaiya kukulubizya kwesu akutalika kumvwida notubelekela Leza?

24, 25. (a) Mukuya kwaciindi, mbulumbu nzi Jona mbwaakatambula naakacili kupona? (b) Ino mbulumbu nzi mbwayakupegwa Jona kumbele?

²⁴ Sena Jehova wakamupa bulumbu Jona akaambo kakumvwida kwakwe? Inzya, wakacita oobo. Bulumbu bumwi mbwakuti, Jona wakazikuzyiba kuti basikweenzya bwato aabaya bakafwutuka ntenda yamulwizi. Guwo lyakaleka ndilyonya Jona naakalyaaba, alimwi basikweenzya bwato “bakayoowa loko Jehova” alimwi bakapa cipaizyo kulinguwe muciindi cakucita oobo kuli baleza babo bakubeja.—Jon. 1:15, 16.

²⁵ Bulumbu bumbi bupati bwakaboola kumbele. Jesu wakabelesya ciindi Jona ncaakali mwida lyanswi mpati kusinsima ciindi walo nayakuba mucuumbwe naa Sheol. (Amubale Matayo 12:38-40.) Eelo kaka uyakukkomana Jona kuzyiba cilongezyo eeco aakubusyigwa kubuumi anyika! (Joh. 5:28, 29) Jehova uyanda kumulongezya andinywe. Mbubwenya mbuli Jona, sena muyakwiiya kuzwa kukulubizya kwanu alimwi akutalika kumvwida Leza akutondezya luyando kuli bamwi?