Skip to content

Skip to table of contents

Kuvwima Balozi mu Europe

Kuvwima Balozi mu Europe

M YAANDA yamyaka misyoonto yainda, kuyoowa bulozi mu Europe kwakapa kuti bantu batalike kuvwima balozi akubajaya. Eeci cakali kucitika kapati muzisi mbuli France, Germany, northern Italy, Switzerland, alimwi amasi aamwi mbuli—Belgium, Luxembourg, alimwi a Netherlands. Ibbuku litegwa Witch Hunts in the Western World (Kuvwima Balozi Kumasi Aabakuwa) * lyaamba kuti: “Bantu banji bakafwa mu Europe alimwi amumasi aakali kweendelezyegwa azisi zyamu Europe.” Lyakazumanana kwaamba kuti: “Bambi banji bakali kuyoowa, kupenzyegwa, kwaangwa, kubuzyigwa-buzyigwa, kuzondwa, naa kujaninwa milandu.” Ino makani aaya aayoosya akatalika buti? Ino nguni wakali kukulwaizya micito eeyi?

Kubuzyigwa-buzyigwa Calunya Alimwi a Bbuku Litegwa The Hammer of Witches

Makani mapati mukaambo aaka, akali aa Kubuzyigwa-buzyigwa Calunya. Ibbuku limwi lyaamba kuti kubuzyigwa-buzyigwa ooku kwakatalisyigwa a Cikombelo ca Katolika mumwaanda wamyaka wa 13, kabajisi makanze “aakusandula basiluleyo alimwi akukasya bantu bambi kuti batazwi mucikombelo.” Ibakali kucita mulimo ooyu wakubuzya-buzya bakali kubeleka kabali bapulisa bacikombelo.

Mu December 5, 1484, Pope Innocent VIII wakalemba cipepa icakali kwaamba bulozi kuti mbubyaabi. Kuyungizya waawo wakasala bantu bobilo, ba—Jakob Sprenger aba Heinrich Kramer (alimwi ibazyibidwe azina lyabo lyaci Latin lyakuti, Henricus Institoris)—kuti balanganye makani aaya. Baalumi bobilo aaba mbabakalemba bbuku litegwa The Hammer of Witches (Kukazya Balozi). Ba Katolika alimwi aba Protestanti bakalizumina bbuku eeli. Mubbuku eeli mwakali makani aakuyeeyela buyo aajatikizya balozi ayeeme atwaano twabantu, lyakali kupandulula njiisyo zyabukombi amilawo iikazyanya abulozi, alimwi lyakapa malailile aatondezya balozi mbobakonzya kuzyibwa alimwi akujaigwa. Ibbuku eeli lyaambwa kuti “ndebbuku libyaabi alimwi . . . linyonyoona kwiinda mabbuku oonse munyika.”

Ibbuku litegwa Kukazya Balozi lyaambwa kuti “ndebbuku libyaabi alimwi . . .  linyonyoona kwiinda mabbuku oonse munyika”

 Kutegwa muntu azyibwe kuti mulozi tiikwakali kuyandika bumboni pe. Ibbuku litegwa Witches and Witch Trials (Bulozi Alimwi Akubetaka Balozi) lyaamba kuti mulubeta oolu “muntu uuyeeyelwa kuti mulozi wakali kulyaambilila mwini kwiinda mukusinikizyigwa.” Kupenzyegwa kwakalidumide kapati.

Kutobela malailile aakalembwa mubbuku lyakuti Kukazya Balozi alimwi acipepa ncaakalemba Pope Innocent VIII, mulimo mupati wakuvwima balozi wakatalika mu Europe. Kuyungizya waawo, mulimo ooyu wakagwasyilizyigwa akuyaambele musayaansi, kubelesya mincini yakusimbya mabbuku kwakapa kuti makani aaya amwaigwe nomuba mutala aalwizi lwa Atlantic, ku America.

Ino Mbaani Bakali Kuyeeyelwa Kuti Mbalozi?

Mweelwe wiinda ku 70 pesenti wabaabo bakali kwaambwa bulozi bakali bamakaintu, kwaambisya bamukabafwu kanji-kanji ibatakajisi muntu uukonzya kubakwabilila. Aabo ibakali kuyeeyelwa kuti mbalozi bakali kubikkilizya bantu bacembeede, bacete, alimwi abamakaintu ibakali kupa misamu yacintu, kwaambisya kuti misamu eeyo yaalilwa kuponya malwazi. Kunyina wakakwabilidwe, muvwubi naa mucete, mwaalumi naa mukaintu, alimwi naba muntu ulaampuwo naa pe.

Aabo ibakali kuyeeyelwa kuti mbalozi bakali kutamikizyigwa kuti mbebaleta mapenzi. Magazini yaku German iitegwa Damals, yakaamba kuti mazuba aayo, balozi bakali kuyeeyelwa kuti “mbebakali kupa kuti kakutontola kapati alimwi mbebakali kuleta nkumba alimwi azyuuka izyakali kunyonyoona mbuto amicelo munyika.” Ikuti civwula mabwe canyonyoona zisyango, ŋombe iikamwa kaitajisi mukupa, mwaalumi naa mukaintu katazyali, balozi mbebakali kupegwa mulandu.

Aabo ibakali kuyeeyelwa kuti mbalozi bakali kupimwa acikkelo, nkaambo bakali kuyeeya kuti tiibakali kulema kapati

Ino bakali kubazyiba buti balozi? Bamwi ibakali kuyeeyelwa kuti balalowa bakali kwaangwa akubikkwa mumaanzi aatontola nobamana kwaapailila. Ikuti babbila, bakali kubonwa kuti tabajisi mulandu, mpoonya bakali kugwisyigwa. Ikuti naa tababbili, bakali kubonwa kuti mbalozi alimwi bakali kujaigwa mpoonya-mpoonya naa kutolwa kukubetekwa. Bamwi ibakali kuyeeyelwa kuti mbalozi bakali kubikkwa acikkelo, nkaambo bakali kusyoma kuti balozi tabalemi kapati.

Ibbuku litegwa Kuvwima Balozi Kumasi Aabakuwa lyaamba kuti nzila iimbi yakuzyiba balozi yakali yakuyandaula “caando ca Diabolosi,” calo icakali “citondezyo cilibonya kabotu-kabotu ncaakasiya Diabolosi mucizuminano cakwe amulozi ooyo.” Balupati-pati bakali kuyandaula caando eeco “kwiinda mukugela mulozi masusu alimwi aboya boonse bwaamubili, mpoonya bakali kumulanga-langa muzizo zyoonse zyaamubili.” Zyoonse eezyi bakali kuzicitila abuleya. Alimwi balozi bakali kuyaswa nyeleti azibata zili zyoonse nzyobakajisi, zibata mbuli zeezyo nzyobakazyalwa azyalo, azeezyo zyakaboola akaambo kacilonda, alimwi bakali kubayasa aazikoto-koto nzyobakajisi amubili. Ikuti nobamana kuyaswa tabamvwi kucisa naa kuzwa bulowa, nkokuti cibata eeco cakali kubonwa kuti ncaando ca Saatani.

Ba Katolika aba Protestanti bakali kuusumpula mulimo ooyu wakuvwima balozi, alimwi mumasena amwi beendelezi baci Protestanti bakajisi lunya kapati kwiinda ba Katolika. Pele mukuya kwaciindi, bantu bakatalika kwaayeeyesya makani aaya. Mucikozyanyo, mu 1631, ba Friedrich Spee, bapaizi baci Katolika ibakasindikilide baabo ibakabetekwa kuti mbalozi banji kuyakuumpwa kabalanga, bakalemba kuti kweelana ambobayeeya balo kunyina wakajisi mulandu. Alimwi bakaamba kuti, ikuti kuvwima balozi nokwakazumanana kakunyina kucesyegwa, bantu nobakamana mu Germany. Mukuya kwamazuba, basilisi bakazoozyiba kuti kusuntuka kuliswaangene akuciswa ikutali madaimona pe. Kuzoosika mumwaanda wamyaka wa 17, kubetekwa kwakaceya kapati, alimwi kumamanino aamwaanda wamyaka ooyo, kwakalesyegwa buya.

Ncinzi ncotwiiya kuzintu izyakali kucitika ciindi eeco? Ciiyo cipati ncakuti: Ciindi aabo ibakali kulitaminina kuba Banakristo nobakaleka kutobela njiisyo zini-zini zya Jesu Kristo akutalika kusyoma mizimo anjiisyo zyabukombi bwakubeja, mapenzi akatalika. Kasinsima kujatikizya masampu ngobakali kuyooleta baalumi aaba batasyomeki ku Bunakristo bwakasimpe, Bbaibbele lyakacenjezya kuti: “Nzila yakasimpe iyoosampaulwa.”—2 Petulo 2:1, 2.

^ par. 2 Zisi izyakali kweendelezyegwa azisi zyamu Europe zyakali kubikkilizya azyamu America.