Mumikwasyi imwi, bana beelede kugwasyilizya kubeleka milimo yaaŋanda, alimwi balacita oobo kakunyina kutongooka. Mumikwasyi iimbi, bazyali babona kuti bana tabeelede kubeleka milimo minji, abalo bana balakkomana ciindi nobatapegwi milimo yakubeleka aŋanda aboobo bana tabaibeleki kabotu milimo yabo.

Basikuvwuntauzya bakubona kucinca ooku muzisi zinji, mwalo bana mobayanda buyo kulya kakunyina kubeleka. Umwi muzyali wazina lya Steven wakaamba kuti: “Mazuba aano, bana balekwa buyo kuti kabasobana zisobano zyaavidiyo, kubelesya Intaneti, alimwi akweebelela TV. Zisyoonto zintu nzyobalangilwa kuti balakonzya kubeleka.”

Ino muyeeya buti? Sena milimo yaaŋanda iyandika ncobeni—ikutali buyo akaambo kakusalazya aŋanda pele alimwi kutegwa mwana akomene kabotu?

Bazyali bambi balawayawaya kupa bana milimo yaaŋanda, kwaambisya ciindi mwana najisi bubi aziiyo zyakucikolo zyayelede kucitila kuŋanda alimwi-amilimo imwi yakucikolo iicitwa bakotoka. Nokuba boobo, amulange-lange bubotu buboola.

Kubeleka milimo yaaŋanda kupa kuti mwana akomene kabotu. Bana babeleka milimo yaaŋanda balalangilwa kuti balakonzya kuzwidilila kucikolo alimwi eeci tacigambyi pe. Kubeleka milimo yaaŋanda kugwasya mwana kuba alusyomo muzintu nzyacita, kuba amaano, alimwi akulilemeka kabotu—zintu zyalo ziyandika mukwiiya.

Kubeleka milimo yaaŋanda kugwasya bana kuba amuuya wakubelekela bamwi. Bantu bamwi bakabona kuti bana babeleka milimo yaaŋanda balakonzya kubeleka milimo yakugwasya mucilawo mobakkala baakukomena. Eeci tacigambyi, nkaambo milimo yaaŋanda ibapa kuti kababikka ziyandika zyabamwi mubusena bwakusaanguna. Kulubazu lumbi, ba Steven, ibaambwa kumatalikilo aacibalo, bakaamba kuti: “Ikuti bana kabatabeleki milimo iili yoonse, banakuyeeya kuti beelede kubelekelwa buyo, alimwi bayakukomena amizeezo iitali kabotu kujatikizya buumi bwakumbele bwamikuli alimwi akubeleka canguzu.”

Kubeleka milimo yaaŋanda kupa kuti kube lukamantano mumukwasyi. Kwiinda mumilimo njobabeleka aaŋanda, bana balazyiba kuti balayandika mumukwasyi alimwi akuti bali amukuli mumukwasyi. Bana tabakonzyi kuba amizeezo iili boobu ikuti bazyali kababikkila kapati maano kumilimo yakucikolo iicitwa bakotoka kwiinda milimo yaaŋanda. Amulibuzye kuti, ‘Ino cigwasya buti kuti mwanaangu wabamba cilongwe ciyumu atiimu yabbola akucileka kumvwana amukwasyi?’

Amutalike bana kabacili baniini. Bamwi baamba kuti bazyali beelede kupa bana milimo yaaŋanda bakkwanya myaka yotatwe. Bamwi balombozya kuti kabajisi myaka yobilo naa kabatanasika aawo. Kaambo nkakuti, bana baniini balakkomana kubeleka abazyali babo alimwi akwiiya nzyobacita.—Njiisyo yamu Bbaibbele: Tusimpi 22:6.

Amubape milimo kweelana aciimo cabo. Mucikozyanyo, mwana uujisi myaka yotatwe ulakonzya kubwezelela zyakusobanya, kusalazya zintu zyatikilwa maanzi, naa kubamba zisani ziyanda kuwasyigwa. Bana ibakomena-komena balakonzya kusalazya muŋanda, kusanzya mootokala, alimwi akubamba cakulya. Amubeleke kweelana amilimo njakonzya kucita mwanaanu. Mulakonzya kugambwa kubona mwanaanu mbwakonzya kwiibeleka milimo yaaŋanda cabusungu.

Amubone milimo iiyandika kusaanguna kucita. Eeco cilakonzya kuyuma ciindi mwanaanu abuzuba najisi ziiyo zinji zyakucikolo nzyayelede kucitila aŋanda. Nokuba boobo, bbuku litegwa The Price of Privilege, lyaamba kuti: “Kucileka kupa bana milimo yaaŋanda akaambo kakuti bana bali mumagiledi mapati ncitondezyo cakuti tiimwalanga milimo iiyandika kusaanguna kucita.” Mbubonya mbokwaambwa kale kumatalikilo, kubeleka milimo yaaŋanda kugwasya bana kuba basicikolo bali kabotu. Alimwi kubeleka milimo yaaŋanda kubapa kulibambila ciindi baakuba amikwasyi yabo.—Njiisyo yamu Bbaibbele: Bafilipi 1:10.

Amubikkile maano kumakanze muciindi camulimo wabelekwa. Cilakonzya kutola ciindi kutegwa mwanaanu amanizye kuubeleka mulimo kwiinda mbomwali kuyanda. Alimwi mulakonzya kubona kuti mulimo tiiwabelekwa kabotu kweelana ambomwali kuyanda. Ikuti naa caba boobo, mutaubeleki ndinywe mulimo. Makanze aanu taali akuti mulimo ubelekwe mbuli mboukonzya kubelekwa amuntu mupati pele ngakugwasya mwanaanu kwiiya kuba amukuli alimwi akuzyiba lukkomano ndoukonzya kuleta mulimo.—Njiisyo yamu Bbaibbele: Mukambausi 3:22.

Amubikkile maano kububotu buboola. Bantu bamwi baamba kuti kubbadela mwana kutegwa acite mulimo waaŋanda kumuyiisya kuba amukuli. Bamwi baamba kuti cipa kuti bana babikkile buyo maano kuli ncobakonzya kujana kuzwa kumukwasyi kutali ncobakonzya kuucitila. Alimwi balacenjezya akuti mwana ulakonzya kukaka kubeleka milimo yaaŋanda ikuti kajisi mali—citondezya kuti bubotu bwamilimo yaaŋanda tabukalibonyi. Ino twiiya ciiyo nzi? Inga cabota kuti mali ngapegwa mwana kaatali akaambo kamilimo yaaŋanda.