Skip to content

Skip to table of contents

Sena Mulizyi?

Sena Mulizyi?

Sena zintu zyakavwukkulwa kaindi zilazuminana ancolyaamba Bbaibbele?

Mwami wa Asuri uutegwa Sargon II, iwaambwa ku Isaya 20:1

Cibalo cimwi cijanika mubbuku litegwa Biblical Archaeology Review cakaamba kuti ibantu “basika ku 50” ibaambwa mu Magwalo aa Chihebrayo, lino balasinizyigwa kuti bakaliponede ncobeni kweelana akuvwuntauzya kwabasikuvwukkula zyakaindi. Akati kabaaba, kuli bami bali 14 bamu Juda alimwi abamu Israyeli, kubikkilizya abantu bamwi bazyibidwe kapati mbuli Davida, Hezekiya, alimwi abamwi batazyibidwe kapati mbuli Menahemu alimwi a Peka. Mulongo ooyo ulabikkilizya abami bamu Egepita bosanwe ibakali kwiitwa zina lyakuti Farao alimwi abami bali 19 baku Asuri, Babylonia, Moabu, Persia alimwi a Siriya. Nokuba boobo, tabali buyo bami balikke ibajanika mu Bbaibbele amumabbuku aabasikuvwukkula zyakaindi. Abalo bantu batadumide kapati, mbuli bapaizi bapati, balembi, alimwi abasilutwe bamwi balaambwa.

Cibalo eeco cakaamba kuti, kujatikizya bantu boonse aabo, “kuli kuzuminana kuliko akati kabasyaazibwene” ikusinizya kuti bantu bakaindi aaba bakali kupona ncobeni. Aalo Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki alaamba kujatikizya bantu bamwi bakaindi, alimwi kuli bumboni bwabasikuvwukkula zyakaindi businizya kuti bakali kupona ncobeni—bantu mbuli Heroda, Pontiyo Pilato, Tiberiyo, Kayafa, alimwi a Sergio Paulu.

Ino ndilili basyuumbwa nobakaleka kulibonya mumasena aansiku?

CIfwanikiso casyuumbwa uuzekawidwe kubwaanda mu Babuloni yansiku

Nokuba kuti taakwe basyuumbwa Munyika Iisalala mazuba aano, basikulemba Bbaibbele bakalimuzyi kabotu munyama ooyu nkaambo ulaambidwe ziindi zisika ku 150 mu Magwalo. Bunji bwaziindi nzyaambidwe munyama ooyu mumagwalo, waambwa munzila yacikozyanyo; nokuba boobo, zibalo zimwi zitondezya kuti bantu bamwi bakabaswaanganya ncobeni basyuumbwa. Mucikozyanyo, Samsoni, Davida, alimwi a Benaya, baambwa kuti bakajaya basyuumbwa. (Babetesi 14:5, 6; 1 Samuele 17:34, 35; 2 Samuele 23:20) Bantu bamwi bakajaigwa abasyuumbwa.1 Bami 13:24; 2 Bami 17:25.

Mumazuba aansiku, basyuumbwa baku Asia (Panthera leo persica) bakali kujanika kapati mu Asia Minor aku Greece kutozya ku Palestine, Siriya, Mesopotamiya, alimwi a India nkoili kumbo. Akaambo kakuti munyama ooyu wakali kuyoowegwa kapati, kanji-kanji munyama ooyu kaindi bakali kumuzekaula muzifwanikiso zyabo kubusena butegwa Near East. Mu Babuloni yansiku, zifwanikiso zyeebeka zitondezya basyuumbwa zyakalizekawidwe kubwaanda bwakali mumbali aa Nzila iyakali kwiindwa nokwakali kucitwa Mapobwe aalubazu.

Bantu banji bakali kubavwima basyuumbwa ku Palestine kumamanino aamwaanda wamyaka wa 12 C.E. Kuboneka kuti basyuumbwa bakamana kubusena ooko mbowakaindila buyo mwaka wa 1300. Nokuba boobo, bakacili kujanika ku Mesopotamiya alimwi aku Siriya kusikila mumwaanda wamyaka wa 19 alimwi bakacili kujanika aku Iran a Iraq kusikila kumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 20.