Sena Mulizyi?
Nkaambo nzi Josefa ncaakagelela masusu amalezu katanaunka kuyoobonana a Farao?
Kweelana acibalo cili mubbuku lya Matalikilo, Farao wakalailila kuti mwaange muna Hebrayo Josefa aletwe cakufwambaana kulinguwe kutegwa apandulule ziloto zyakwe ziyoosya. Aciindi eeci, Josefa wakalaangidwe kale myaka minji. Nokuba kuti Farao wakali kumuyanda cakufwambaana, Josefa wakajana ciindi cakuligela. (Matalikilo 39:20-23; 41:1, 14) Akaambo kakuti sikulemba wakakaamba kaambo aaka ikaboneka mbuli kuti takayandiki kapati, citondezya kuti wakalizizyi zilengwa zyabana Egepita.
Kulekela malezu kulampa cakali cilengwa muzisi zinji zyansiku kubikkilizya abana Hebrayo. Mukwiimpana, “bana Egepita bansiku balikke mbabatakajisi cilengwa cakulekela malezu kulampa,” kweelana ambolyaamba bbuku litegwa McClintock and Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.
Sena bakali kugela buyo masusu amalezu? Magazini iitwa kuti Biblical Archaeology Review itondezya kuti, muntu wakali kuyandika kutobela zilengwa zyaku Egepita katanaunka kuyoobonana a Farao mbubwenya mbobakali kucita ciindi nobakali kunjila mutempele. Mbwaanga mbocakabede oobo, Josefa wakeelede kugela masusu oonse aakali kumutwe alimwi aamubili.
Cibalo camubbuku lya Milimo caamba kuti bausyi Timoteyo bakali ba Giriki. Sena eeci caamba kuti bakali kuzwa kucisi ca Greece?
Peepe. Mumagwalo aakwe ngaakasololelwa kulemba, mwaapostolo Paulo zimwi ziindi wakali kubaimpanya ba Juda aba Giriki, naa ba Helene, mbuli kuti ba Giriki bakali kwiiminina bantu boonse ibatakali ba Juda. (Baroma 1:
Ino nguni bantu bakaindi ngobakali kubona kuti mu Giriki? Mumwaanda wamyaka wane B.C.E., mwaambi umwi uucibwene waku Atene wakaamba cakulisumpula kujatikizya zilengwa zyaba Giriki mbozyakali kuyaabuduma munyika. Wakaamba kuti akaambo kaceeci, “boonse ibakaiya lwiiyo lwesu mba Giriki, ikutali buyo baabo ibakazyalilwa mu Greece.” Aboobo kulalangilwa, pele takusinizyidwe kuti bausyi Timoteyo ibatakali ba Juda alimwi abamwi Paulo mbaakaamba kuti mba Giriki bakali boobo akaambo kazilengwa ikutali akaambo kakuzyalilwa mu Greece.