Ermenistan hükümeti nihayet vicdanları gereği askerlik hizmetini reddeden kişilerin haklarını tanımayı kabul etmiş gibi görünüyor. 23 Ekim 2013’te, Ermenistan Cumhuriyet Komisyonu yeni program için başvuruda bulunan 90’ı aşkın Yehova’nın Şahidinden 57’sinin başvurusunu değerlendirdi ve onayladı; diğer başvurular da sonra ele alınacak. Alternetif hizmet yapmasına izin verilen kişiler arasında yeni program için başvuruda bulunmuş olan Erebuni Hapishanesindeki 20 Şahitten 6’sı da var. Bu altı tutuklu 24 Ekim 2013’te serbest bırakıldı. Komisyonun, alternatif hizmeti seçen diğer tutuklu Şahitlerin başvurularını da ele alması ve onları serbest bırakması bekleniyor.

Bu gelişmeler, Ermenistan hükümetinin 8 Haziran 2013’te Ermenistan Alternatif Hizmet Kanununu Avrupa standartlarıyla uyumlu hale getiren kararları kabul etmesiyle başladı ve bu yöndeki kanunlar 25 Temmuz 2013’te çıkarıldı. Ermenistan başbakanı 2 Ekim 2013’te Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisine yaptığı konuşmada değişen kanuna istinaden şöyle dedi: “Vicdanlarından ötürü orduda hizmet etmek istemeyenler, cezai sorumluluktan muaf tutulacak.” Ermenistan’da 3 Ekim 2013’te yasallaşan kanun kapsamındaki afla birlikte vicdani retçilerin cezaları altı ay düşürüldü. Getirilen bu affa dayanarak, hapis cezalarının sona ermesine altı aydan az kalan sekiz Şahit 8 ve 9 Ekim 2013 tarihlerinde serbest bırakıldı.”

Yeni başlayan alternatif sivil hizmet programı, vicdani retçilerin yaşadıkları ülkeye Kutsal Kitaba göre eğitilmiş vicdanlarınca kabul edebilecekleri şekilde hizmet etmelerine olanak sağlıyor. Program artık Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin gözetiminden çıktı ve sivil gözetim altına girdi. Sivil hizmette bulunacak kişinin, 36 ay boyunca haftada 48 saat çalışması gerekiyor ve yılda 10 gün izin kullanma hakkı var. Başvuruda bulunan kişilere evlerine yakın bir yerde askeriye ile bağlantısı olmayan bir iş verilecek.

Ermenistan 2001 yılında Avrupa Konseyi’ne üye olunca, alternatif hizmet konusunda bir kanun çıkarma ve hapiste bulunan vicdani retçileri serbest bırakma gibi yeni üye olan tüm ülkelerden beklenen talepleri karşılamak zorunda kaldı. Ancak bu yükümlülüğüne rağmen genç Şahitleri yargılayıp onları hapis cezasına mahkûm etmeyi sürdürdü.

1 Temmuz 2004 tarihinde Ermenistan Cumhuriyeti Alternatif Hizmet Kanununun yürürlüğe girmesiyle vicdani retçiler için bir umut ışığı doğmuş oldu. Uygulama başladığında ise alternatif hizmet programının askeriyenin gözetimi ve kontrolü altında yapıldığı ve ceza niteliğinde olduğu görüldü. Avrupa Konseyi bu programın Avrupa standartlarına uygun olmadığını tekrar tekrar ifade etti. Örneğin, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin 1532 (2007) sayılı kararında şu sözler yer aldı: “Gerçek anlamda sivil bir hizmet seçeneği olmadığından çoğu Yehova’nın Şahidi olan onlarca vicdani retçi tutuklanmaya devam ediyor, çünkü onlar gerçek anlamda sivil olmayan bir alternatif hizmeti yerine getirmektense hapiste olmayı tercih ediyorlar.”

BM İnsan Hakları Komitesi de Ermenistan’ın vicdani retçileri tutuklamaya devam etmesiyle ilgili duyduğu kaygıyı ifade etti. Komite 105. oturumunun (2012) sonuç gözlemlerinde şöyle dedi:

“Muhatap devlet, tüm vicdani retçilerin kabul edebileceği, maliyeti ya da süresi ceza niteliği taşımayan ya da taraf gözetmeyen nitelikte, gerçek anlamda askeri olmayan bir alternatif hizmeti yürürlüğe koymalıdır. Devlet ayrıca askerlik hizmetini ya da mevcut alternatif hizmeti kabul etmediği için hapiste olan tüm vicdani retçileri de serbest bırakmalıdır.”

Ermenistan mahkemelerinde sonuç alamayan Vahan Bayatyan ve mahkûm edilen başka iki genç Şahit, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) başvuruda bulundu. Bayatyan’ın davası, AİHM Büyük Dairesinin 7 Temmuz 2011’de büyük çoğunlukla verdiği lehte kararla birlikte çok büyük önem kazandı. Böylece, AİHM tarihinde ilk kez vicdani retçilerin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin koruması altında olduğuna karar verdi. Büyük Dairenin bu lehte kararını, AİHM’in vicdani retçiler lehine verdiği başka dört Bayatyan / Ermenistan davasında verilen kararı dikkate almayan Ermenistan hükümeti vicdani retçi olan 29 genç Şahide dava açarak onları suçlu buldu; bu kişilerin 23’ü tutuklandı. Temmuz 2011 ile Ekim 2013 arasında 86 kişi Ermenistan hapishanelerinde 168 yıldan fazla kaldı. Bu genç erkeklerden bazıları yasadışı tutukluluk halleri nedeniyle AİHM’e ek başvuruda bulundular.

Hapis cezalarını tamamlayanlar ve Ekim 2013’te serbest bırakılan vicdani retçiler, Ermenistan ceza kanununda yapılan son değişikliklere uygun olarak sabıka kayıtlarının silinmesini bekliyor. Diğer bir merak konusu ise, Bayatyan kararından sonra yargılanıp hapis cezasına çarptırılanlara bir tazminat ödenip ödenmeyeceği.

Ermenistan’ın alternatif hizmet kanunuyla ilgili aldığı kararın tüm etkilerini görmek için beklemek gerekecek. Ancak görünen o ki, hükümet askerlik hizmetini kabul etmeyen vicdani retçilerin haklarının korunması için ciddi bir çaba gösteriyor.

Kabul Edilebilir Bir Sivil Hizmete Giden Uzun Yol