“Maxelo lama onhaka swinene se ma ti nyike matimba. Misava a ya ha hlayisekanga.”—The Guardian.

 Vanhu va dodombisana ni swiphiqo leswi va nga lo tivangela swona. Van’wasayense va pfumela leswaku migingiriko ya vanhu na yona yi hoxa xandla eka maxelo lama hisaka swinene. Ku tlakuka ka maxelo hi ndlela leyi nga tolovelangiki swi vange switandzhaku swo tala. Switandzhaku swa kona swi katsa leswi landzelaka:

•   Makhombo lama vangiwaka hi maxelo yo tanihi magandlati yo hisa, dyandza ni swidzedze leswi endzhaku swi vangaka tindhambhi ni ritshwa.

•   Maribye ya ayisi lama n’okaka.

•   Ku tlakuka ka mati ya le lwandle.

 Swiphiqo leswi vangiwaka hi maxelo swi khumba vanhu vo tala emisaveni hinkwayo. Loko ku langutiwa xiviko lexi endliweke eka matiko yo ringana 193 emisaveni hinkwayo, New York Times yi ri: “Misava yi lava mpfuno wa xihatla.” Leswi ku cinca ka maxelo swi endleke leswaku vo tala va fa ni ku xaniseka, va World Health Organization va swi vitana “xiphiqo lexi xungetaka rihanyo ra vanhu vo tala namuntlha.”

 Hambiswiritano, hi ni xivangelo xo va ni ntshembo hi vumundzuku. Bibele yi swi vule khale swiendlakalo leswi hi swi vonaka namuntlha ni leswi endlaka hi langutela Xikwembu leswaku xi teka goza nileswi xi nga ta swi endla leswaku xi sirhelela vumundzuku bya hina.

 Ina. Maxelo yo biha lama vangiwaka hi ku hisa loku nga lawulekiki, hi swin’wana leswi Bibele yi swi boxeke leswaku swi ta endleka namuntlha.

 Vuprofeta: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika mikarhi yo nonon’hwa leyi swi tikaka ku hanya eka yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, . . . lava nga tshembekiki, . . . lava nga tiyimiselangiki ku pfumelelana ni van’wana, . . . vaxengi, lava omeke tinhloko.”—2 Timotiya 3:1-4.

 Bibele a yi vule khale leswaku ndlela leyi vanhu va tikhomaka hayona ni mahanyelo ya vona, a swi ta onha misava. Mifumo ni van’wamabindzu va rhangisa mali, ku tlula ku ehleketa hi vumundzuku bya vanhu. Hambiloko va ringeta ku tirhisana kambe a va pfumelelani loko swi ta eka leswi va nga swi endlaka leswaku va sivela maxelo yo hisa lama nga lawulekiki.

 Vuprofeta lebyi, byi kombisa leswaku a hi fanelanga hi langutela leswaku vanhu va ta cinca swiendlo swa vona ivi va sirhelela misava. Ku ri na sweswo, Bibele yi vula leswaku vanhu lava lavaka leswi vuyerisaka vona vini, “va ta ya emahlweni va nyanya ku biha.”—2 Timotiya 3:13.

 Bibele yi vula leswaku muvumbi wa hina Yehovha a Xikwembu, wa khathala swinene hi pulanete ya hina ni lava tshamaka eka yona. Xiya tindzimana tinharhu leti kombisaka leswaku Xikwembu xi ta teka goza.

1.  1. Xikwembu ‘a xi tumbuluxanga [misava] swa hava, kambe xi yi vumbele leswaku ku tshamiwa eka yona.’—Esaya 45:18.

    Xikwembu xi ta hetisisa xikongomelo xa xona hi misava. (Esaya 55:11) A xi nge pfumeli yi onhiwa kumbe yi va leyi swi nga tsakisiki ku tshama eka yona.

2.  2. “Lavo rhula va ta tshama emisaveni, va ta tsaka swinene hikuva ku ta va ni ku rhula lokukulu. Lavo lulama va ta tshama emisaveni, va ta hanya eka yona hilaha ku nga heriki.”—Pisalema 37:11, 29.

    Xikwembu xi tshembisa leswaku vanhu va ta tshama emisaveni hilaha ku nga heriki naswona va ri ni ku rhula.

3.  3. “Kambe lavo homboloka va ta lovisiwa emisaveni.”—Swivuriso 2:22.

    Xikwembu xi tshembisa ku herisa hinkwavo lava yaka emahlweni va endla swilo swo biha, ku katsa ni lava onhaka misava.

 Xikwembu xi ta xi hetisisa njhani xitshembiso xa xona hi misava? Xi ta xi hetisisa hi ku tirhisa mfumo lowu nga ta fuma misava hinkwayo, lowu tiviwaka tanihi Mfumo wa Xikwembu. (Matewu 6:10) Wu ta fuma wu ri etilweni. A wu nge boheki ku endla ntwanano ni mifumo yin’wana loko swi ta emhakeni ya misava ni mbangu. Xikwembu xi ta herisa mifumo ya vanhu.—Daniyele 2:44.

 Mfumo wa Xikwembu wu ta endlela vanhu swilo leswinene ni ku lunghisa misava. (Pisalema 96:10-13) Xiya leswi Yehovha Xikwembu a nga ta swi endla hi ku tirhisa Mfumo wakwe.

•   Ku lunghisa misava

   Leswi Bibele yi swi vulaka: “Mananga ni ndhawu leyi nga riki na mati swi ta tsaka, ni ndhawu leyi nga mananga yi ta tsaka, yi rhumbuka kukota safroni.”—Esaya 35:1.

   Leswi vulaka swona hi vumundzuku bya hina: Yehovha u ta lunghisa misava hinkwayo ku ya fika ni le tindhawini leti vanhu va nga ti onha swinene.

•   Ku lawula maxelo yo biha

   Leswi Bibele yi swi vulaka: “[Yehovha] u yimisa xidzedze; magandlati ya lwandle ma rhula.”—Pisalema 107:29.

   Leswi vulaka swona hi vumundzuku bya hina: Yehovha u ni matimba yo lawula maxelo. Vanhu a va nge he cinisiwi gija hi maxelo yo biha.

•   Ku dyondzisa vanhu ku hlayisa misava

   Leswi Bibele yi swi vulaka: “Ndzi ta endla leswaku u va ni ku twisisa ni ku ku dyondzisa ndlela leyi u faneleke u famba ha yona.”—Pisalema 32:8.

   Leswi vulaka swona hi vumundzuku bya hina: Yehovha u nyike vanhu vutihlamuleri byo hlayisa misava. (Genesa 1:28; 2:15) U ta hi dyondzisa tindlela letinene to khathalela leswi a swi tumbuluxeke ni ku hanya hi ndlela leyi nga onhiki misava.