1-3. (a) Xana moya lowo kwetsima wu n’wi kongomise njhani Pawulo ni vatirhi-kulobye? (b) Hi swihi swiendlakalo leswi hi nga ta swi kambisisa?

 NTLAWA wo karhi wa vavasati wu hume emutini wa Filipiya eMakedoniya kutani ku nga ri khale wu fika enambyeni lowu nga anamangiki wa Gangites. Tanihi ntolovelo, va fike va tshama eribuweni kutani va sungula ku khongela Xikwembu xa Vaisrayele. Yehovha u va yingisile.—2 Tikr. 16:9; Ps. 65:2.

² Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni ntlawa wa vavanuna lava sukeke emutini wa Listra edzongeni wa Galatiya, lowu nga le kule ni vuxa bya muti wa Filipiya hi tikhilomitara leti tlulaka 800. Endzhaku ko famba masiku ma nga ri mangani, va fike egondzweni ra Varhoma leri endliweke hi maribye, leri yaka evupela-dyambu bya xifundzha lexi nga ni vaaki vo tala xa Asiya. Vavanuna volavo—ku nga Pawulo, Silasi na Timotiya—a va tiyimisele ku famba hi gondzo rero leswaku va ya aEfesa ni le mitini yin’wana, laha ku nga ni magidi ya vanhu lava a va lava ku twa hi ta Kreste. Va te va nga si fika ni le gondzweni rero, moya lowo kwetsima wu va yimisa hi ndlela leyi nga hlamuseriwangiki eBibeleni kutani wu va sivela ku ya eAsiya. Ha yini? Yesu u tirhise moya wa Xikwembu leswaku a kongomisa Pawulo ni vatirhi-kulobye leswaku va ya eAsia Minor, entsungeni wa Lwandle ra Aegea nileswaku va ya fika etimbuweni ta nambu wa Gangites.

³ Ndlela leyi Yesu a kongomiseke Pawulo ha yona ni vatirhi-kulobye eka riendzo rero leri nga tolovelekangiki ra le Makedoniya yi hi dyondzisa tidyondzo ta nkoka namuntlha. Kutani a hi kambisiseni swiendlakalo swin’wana leswi endlekeke eka riendzo ra vumbirhi ra Pawulo ra vurhumiwa, leri sunguleke kwalomu ka lembe ra 49 C.E.

4, 5. (a) Xana ku endleke yini hi Pawulo ni vatirhi-kulobye loko va ri ekusuhi ni ku fika eBitiniya? (b) Xana vadyondzisiwa volavo va endle xiboho xihi naswona vuyelo bya kona byi ve byihi?

⁴ Leswi Pawulo ni vatirhi-kulobye va siveriweke ku ya chumayela eAsiya, va khome ndlela va ya en’walungu, emitini ya le Bitiniya. Leswaku va fika kwalaho, swi nga endleka leswaku va hete masiku va ri karhi va famba emabudulweni lama nga ni rikhwara, va ri karhi va tsemakanya swifundzha leswi nga riki na vanhu vo tala swa Frigiya na Galatiya.  Hambiswiritano, loko va ri ekusuhi ni le Bitiniya Yesu u tlhele a tirhisa moya lowo kwetsima leswaku wu va sivela ku ya emahlweni ni riendzo ra vona. (Mit. 16:6, 7) Swi nga endleka leswaku hi nkarhi wolowo se a va pfilunganyekile. A va ri tiva rungula leri a va fanele va ri chumayela ni ndlela leyi a va fanele va ri chumayela ha yona kambe a va nga swi tivi leswaku va fanele va ya chumayela kwihi. Hi ndlela yo fanekisela a swi fana niloko va gongondza enyangweni leyi yaka eAsiya kambe ku nga ri na loyi a va hlamulaka. Nakambe a va gongondze enyangweni leyi yaka eBitiniya kambe na kona a va hlamuriwanga hi munhu. Nilokoswiritano, Pawulo a a tiyimiserile ku hambeta a gongondza etinyangweni to hambana-hambana kukondza a pfuleriwa. Hiloko vavanuna volavo va endla xiboho lexi eka van’wana a xi nga vonaka xi ri vuhunguki. Va kongome tlhelo ra vupela-dyambu, va famba mpfhuka wa tikhilomitara ta 550, va ri karhi va tsemakanya miti kukondza va fika ehlalukweni ra Trowasi, laha va fikeke va khandziya xikepe lexi yaka eMakedoniya. (Mit. 16:8) Loko Pawulo a fika kona, u gongondze ra vunharhu hi ndlela yo fanekisela kutani a pfuleriwa.

⁵ Loko Luka, mutsari wa Evhangeli, loyi a hlanganeke ni vatirhi-kulobye na Pawulo eTrowasi, a rungula leswi endlekeke, u ri: “Vusiku byebyo Pawulo a vona xivono, wanuna wa le Makedoniya a yimile a ri karhi a n’wi kombela a ku: “Pelela eMakedoniya u ta hi pfuna.” Loko a vone xivono xexo, hi ringete ku ya eMakedoniya hi ku ehleketa leswaku Xikwembu a xi lava hi ya chumayela mahungu lamanene eka vona.” a (Mit. 16:9, 10) Pawulo u hetelele a kume ndhawu leyi a a fanele a chumayela eka yona. U fanele a tsakile leswi a nga lan’wangiki exikarhi ka riendzo! Vavanuna volavo va mune a va ha yimayimanga, va nambe va khandziya xikepe lexi yaka eMakedoniya.

6, 7. (a) Hi dyondza yini eka leswi nga humelela eka riendzo ra Pawulo? (b)  Xana leswi humeleleke eka Pawulo swi hi tiyisekisa ha yini?

 ⁶ Xana hi dyondza yini eka rungula rero? Xiya leswaku: Moya wa Xikwembu wu sivele Pawulo endzhaku ka loko a khome ndlela leyi yaka eAsiya naswona Yesu u sivele Pawulo endzhaku ka loko a ri ekusuhi ni ku fika eBitiniya nakambe Yesu u lerise Pawulo leswaku a ya eMakedoniya endzhaku ka loko a fike eTrowasi. Yesu tanihi Nhloko ya vandlha, a nga hi kongomisa hi ndlela leyi fanaka ninamuntlha. (Kol. 1:18) Hi xikombiso, swi nga endleka leswaku a hi ri karhi hi anakanya hi ku ya phayona kumbe ku rhurhela laha ku nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Kambe Yesu u ta hi kongomisa hi moya wa Xikwembu endzhaku ka loko hi teke magoza yo endla leswi hi tiyimiseleke swona. Ha yini? Hi xikombiso: Muchayeri wa movha a nga wu jikisa wu ya exineneni kumbe eximatsini ntsena loko wu ri eku fambeni. Hilaha ku fanaka, Yesu u ta hi kongomisa leswaku hi ndlandlamuxa ntirho wa hina wo chumayela loko se hi tiyimisele ku endla tano.

⁷ Kambe, hi ta endla njhani loko swi vonaka onge matshalatshala ya hina i ku tlanga hi nkarhi? Xana hi fanele hi lan’wa, hi anakanya leswaku moya wa Xikwembu a wu hi kongomisi? Nikatsongo! Phela Pawulo na yena a swi pfa swi nga n’wi fambeli kahle. Nilokoswiritano, u hambete a gongondza etinyangweni to hambana-hambana hi ndlela yo fanekisela, kukondza a pfuleriwa. A hi tiyisekeni leswaku ku tiyisela ka hina loko hi ri karhi hi lavisisa “njombo leyikulu yo endla ntirho,” a ku nge vi mihloti ya ngwenya.—1 Kor. 16:9.

8. (a) Hlamusela muti wa Filipiya. (b) Ku endleke yini lexi tsakisaka loko Pawulo a chumayela ‘endhawini ya xikhongelo’?

⁸ Endzhaku ka loko Pawulo ni vatirhi-kulobye va fike exifundzheni xa Makedoniya, va ye eFilipiya—ku nga muti lowu vaaki va wona a va tinyungubyisa hi ku va vaaki va le Rhoma. Eka masocha lawa se a ma tshike vusocha hikwalaho ka ku dyuhala, muti wa Filipiya a wu fana ni loko ma hanya etikweni ra Italiya—hileswaku a swi fana niloko muti wa Rhoma wu akiwe eMakedoniya. Ehandle ka tinyangwa ta muti wolowo, eribuweni ra nambu lowu nga anamangiki, vavanuna volavo va kume ndhawu leyi a va anakanya leswaku i “ndhawu yo khongela.” b Hiloko va ya endhawini yoleyo hi siku ra Savata kutani va kuma vavasati vo hlayanyana va hlengeletanile leswaku va ta gandzela Xikwembu. Vadyondzisiwa volavo va tshamile kutani va vulavula na vona. A ku ri ni wansati la vuriwaka Lidiya, loyi a a “yingiserile hiloko Yehovha a pfula mbilu yakwe swinene.” Leswi Lidiya a swi tweke swi n’wi tsakisile swinene lerova yena ni vandyangu wa yena va khuvuriwa. Hiloko a rhamba Pawulo ni vatirhi-kulobye leswaku va famba na yena ekaya rakwe. c—Mit. 16:13-15.

9. Xana vamakwerhu vo tala va xi tekelela njhani xikombiso xa Pawulo naswona vuyelo byi va byihi?

⁹ Anakanya ntsako lowu veke kona loko Lidiya a khuvuriwa! Pawulo u fanele a tsake ngopfu leswi a amukeleke xirhambo xo “pelela eMakedoniya,” nileswi Yehovha a voneke swi fanerile ku n’wi tirhisa ni vatirhi-kulobye leswaku a hlamula  swikhongelo swa vavasati volavo lava chavaka Xikwembu! Namuntlha vamakwerhu vo tala—lavatsongo ni lavakulu, lava tekiweke ni lava nga tekiwangiki—va rhurhela etindhawini leti nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. I ntiyiso leswaku va langutana ni swiyimo swo tika kambe sweswo a hi nchumu loko va swi pimanisa ni ntsako lowu va vaka na wona loko va kuma vanhu lava fanaka na Lidiya loyi a hundzukeke mugandzeri wa Xikwembu. Xana swi kona leswi u nga swi endlaka leswaku u “pelela” ensin’wini leyi nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri? U ta kuma mikateko. Hi xikombiso, anakanya hi Aaron la hundzeke malembe ya 20 hi vukhale, loyi a rhurheleke etikweni rin’wana ra le Amerika Xikarhi. U titwa hi ndlela leyi fanaka ni vamakwerhu van’wana loko a ku: “Ku chumayela ematikweni mambe swi tiyise ripfumelo ra mina ni vuxaka bya mina na Yehovha. Naswona ndza tiphina hi ntirho wo chumayela—ndzi ni tidyondzo ta Bibele ta nhungu!”

10. Xana dimona ri endle yini leswaku ntirho wa Pawulo ni vatirhi-kulobye wu sungula ku kanetiwa?

¹⁰ A swi kanakanisi leswaku Sathana a nga tsakanga loko mahungu lamanene ma sungula ku dzima timitsu endhawini leyi yena ni madimona yakwe a va tiendlela ku rhandza. Kutani madimona ma hoxe xandla leswaku ntirho wa Pawulo ni vatirhi-kulobye wu sungula ku kanetiwa! Loko va hambeta va endzela ndhawu ya xikhongelo, nhwanyana un’wana la nga ni dimona, loyi vini va yena a va n’wi tirhisa ku vhumbha leswaku a va endlela mali, a a tshamela ku landzelela Pawulo ni vatirhi-kulobye, a ri karhi a huwelela a ku: “Vavanuna lava i malandza ya Xikwembu Lexi Nge Henhlahenhla naswona va mi dyondzisa ndlela yo ponisiwa.” Kumbexana dimona rero a ri endla leswaku nhwanyana yoloye a vula marito wolawo leswaku vanhu va ta kholwa leswaku leswi a swi vhumbhaka ni leswi Pawulo a a swi dyondzisa swi huma eka Xikwembu. Sweswo a swi ta endla leswaku vayingiseri va nga swi tekeli enhlokweni leswi valandzeri va ntiyiso va Kreste va swi vulaka. Kambe Pawulo u miyete nhwanyana yoloye hi ku hlongola dimona rero.—Mit. 16:16-18.

11. Endzhaku ka loko ku humesiwe dimona eka nhwanyana luya a a vhumbha, xana ku endleke yini eka Pawulo na Silasi?

¹¹ Loko vini va nhwanyana yoloye va vona leswaku Pawulo u va onhele xihlovo xa vona xa mali leyi a va yi kuma va lo tshama, va hlundzukile. Va hudulele Pawulo na Silasi endhawini ya ku xavisela laha huvo ya tindhuna ta le Rhoma leti avanyisaka timhaka leti khumbaka bindzu a yi kumeka kona. Va fike va rila eka tindhuna teto leti a ti ri ni xihlawuhlawu naswona ti rhandza tiko ra rikwavo, va ku: ‘Vayuda lava va pfilunganya vanhu hi ku dyondzisa tidyondzo leti nga amukelekiki eka hina Varhoma.’ Xirilo xa vona xi hatle xi twiwa. “Ntshungu [etimakete] wu va hlundzukela [Pawulo na Silasi]” kutani vamajistarata va lerisa va leswaku “va biwa hi tinhonga.” Endzhaku ka sweswo Pawulo na Silasi va yisiwe ekhotsweni. Hambileswi a va ri ni timbanga, mulanguteri wa khotso u va pfalerile a tlhela a va manya milenge hi tingole. (Mit. 16:19-24) Loko mulanguteri wa khotso a pfala nyangwa ya khotso, a ku dzwihale lerova Pawulo na Silasi a va nga vonani. Nilokoswiritano, Yehovha a a vona leswi a swi endleka.—Ps. 139:12.

12. (a) Xana vadyondzisiwa va Kreste va titwise ku yini loko va xanisiwa naswona ha yini? (b) Hi tihi tindlela tin’wana leti madimona ya Sathana ni vanhu lava a va tirhisaka va xanisaka Vakreste ha tona ninamuntlha?

 ¹² Emalembeni lama hundzeke, Yesu u byele valandzeri va yena a ku: “Va ta mi xanisa.” (Yoh. 15:20) Leswi vulaka leswaku loko Pawulo ni vatirhi-kulobye va pelela eMakedoniya, a va swi tiva leswaku va ta xanisiwa. Loko va xanisiwa a va swi twisisa leswaku i Sathana a va hlundzukeleke ku nga ri Yehovha. Ninamuntlha, madimona ni vanhu lava tirhisiwaka hi Sathana va ha tirhisa tindlela leti fanaka ni leti va ti tirhiseke le Filipiya. Vakaneti lava endlaka onge va hi rhandza, va hi hembela exikolweni ni laha hi tirhaka kona, va kucetela vanhu leswaku va hi venga. Ematikweni man’wana vafundhisi va hi hembela etihubyeni, va ku: ‘Timbhoni ti pfilunganya vanhu hi ku dyondzisa mindhavuko leyi hina “varhandzi va ndhavuko” hi nga yi amukeliki.’ Etindhawini tin’wana, vapfumeri-kulorhi va biwa va tlhela va hoxiwa ekhotsweni. Nilokoswiritano, Yehovha wa swi vona hinkwaswo sweswo.—1 Pet. 3:12.

13. I yini lexi endleke leswaku murindzi wa khotso a ku: “Xana ndzi fanele ku endla yini leswaku ndzi ponisiwa?”

¹³ Swi nga endleka leswaku Pawulo na Silasi va boheke ku wisa leswaku va ta rivala mangava lawa va ma voneke siku rero. Hakunene va ma rivarile hikuva exikarhi ka vusiku va kale va “khongela ni ku dzunisa Xikwembu hi risimu.” Hiloko hi xitshuketa misava yi tsekatseka! Loko mulanguteri wa khotso a pfuka u kume leswaku tinyangwa ta khotso ti pfulekile kutani a chava leswaku vabohiwa va balekile. Leswi a a swi tiva leswaku u dye naxo loko hakunene va balekile, a “hlomula banga rakwe a lava ku tidlaya.” Kambe Pawulo u huwelele a ku: “U nga tivavisi, hikuva hi kona hinkwerhu!” Hiloko mulanguteri wa khotso a vula a ri karhi a rhurhumela a ku: “Vakulukumba, xana ndzi fanele ku endla yini leswaku ndzi ponisiwa?” Pawulo na Silasi a va nga ta swi kota ku n’wi ponisa; i Yesu ntsena loyi a a ta n’wi ponisa. Hiloko va ku: “Pfumela eka Hosi Yesu kutani u ta ponisiwa.”—Mit. 16:25-31.

14. (a) Xana Pawulo na Silasi va n’wi pfune ha yini murindzi wa khotso? (b) Hi yihi mikateko leyi Pawulo na Silasi va yi kumeke hileswi va tiyiseleke ku xanisiwa va tsakile?

¹⁴ Xana xivutiso xexo xa murindzi wa khotso a xi huma embilwini? Pawulo a nga kanakananga leswaku a xi huma embilwini. Phela murindzi wa khotso a a ri wa Matiko naswona a a nga ma tivi Matsalwa. Leswaku a va Mukreste, a a fanele a dyondza a tlhela a amukela tidyondzo ta xisekelo ta Matsalwa. Hikwalaho, Pawulo na Silasi va “n’wi chumayela rito ra Yehovha.” Swi nga endleka leswaku loko va ri karhi va n’wi dyondzisa Matsalwa, a va rivele leswaku va ha ku biwa. Kambe, murindzi wa khotso u vone mimpfembeti ya vona kutani a va hlantswa timbanga. Endzhaku ka sweswo, yena ni vandyangu wa yena va “namba va khuvuriwa.” Hakunene Pawulo na Silasi va katekisiwile hileswi va tiyiseleke ku xanisiwa va tsakile.—Mit. 16:32-34.

15. (a) Xana Timbhoni to tala namuntlha ti xi landzela njhani xikombiso xa Pawulo na Silasi? (b) Ha yini hi nga fanelanga hi karhala ku hambeta hi endzela vanhu lava tshamaka emugangeni wa ka hina?

¹⁵ Ku fana na Pawulo na Silasi, Timbhoni to tala namuntlha ti chumayela mahungu lamanene ti ri ekhotsweni hikwalaho ka ripfumelo ra tona naswona ti va ni vuyelo lebyinene. Hi xikombiso, etikweni rin’wana laha ntirho wa hina wu yirisiweke,  ku ve ni nkarhi lowu 40 wa tiphesente eka Timbhoni hinkwato leti tshamaka etikweni rero ti dyondzeke hi Yehovha loko ti ri ekhotsweni! (Esa. 54:17) Nakambe xiya leswaku murindzi wa khotso u kombele ku pfuniwa endzhaku ka loko ku ve ni ku tsekatseka ka misava. Hilaha ku fanaka, vanhu van’wana namuntlha va nga ha ala ku yingisa rungula ra Mfumo kambe va sungula ku ri yingisa endzhaku ka loko va weriwe hi khombo ro karhi. Loko hi nga lan’wi ku endzela vanhu lava tshamaka emugangeni wa ka hina, hi swi veka erivaleni leswaku hi tiyimisele ku va pfuna.

16. Hi siku leri tlhandlamaka leri Pawulo na Silasi va biweke ha rona, xana muhloti wa tinyarhi ti vuye hi yena hi ndlela yihi eka tindhuna?

¹⁶ Hi siku leri tlhandlamaka endzhaku ka loko Pawulo na Silasi va biwile, tindhuna ti lerise leswaku va ntshunxiwa. Kambe Pawulo u te: “Va hi be exikarhi ka vanhu hi nga ri na nandzu hambileswi hi nga Varhoma va tlhela va hi hoxa ekhotsweni. Kambe sweswi va lava ku hi tshunxa swi nga voniwi hi munhu. Sweswo a swi nge endleki, a va te vona vini va ta hi tshunxa.” Loko tindhuna ti twa leswaku vavanuna lavambirhi i Varhoma, ti ‘sungule ku chava’ hikuva a ti tlule nawu wa tiko. d Hiloko muhloti wa tinyarhi ti vuya hi yena. Vadyondzisiwa a va biwe exikarhi ka ntshungu; kutani tindhuna a ti fanele ti kombela ku rivaleriwa emahlweni ka ntshungu. Hiloko ti kombela Pawulo na Silasi leswaku va famba emutini wa Filipiya. Vadyondzisiwa lavambirhi va endle tano, kambe va rhange hi ku khutaza vadyondzisiwa lavantshwa lava a va ri karhi va andza.

17. Hi yihi dyondzo ya nkoka leyi vadyondzisiwa lavantshwa a va ta yi dyondza hi ku xiya ku tiyisela ka Pawulo na Silasi?

¹⁷ Loko tindhuna a ti swi tivile leswaku Pawulo na Silasi i Varhoma ti nga si va yisa ehubyeni, kumbexana a va ta va va pone ku biwa. (Mit. 22:25, 26) Kambe, vadyondzisiwa va le Filipiya a va ta anakanya leswaku Pawulo na Silasi va tirhise xikhundlha xa vona leswaku va balekela ku xanisiwa hikwalaho ka Kreste. Xana sweswo a swi ta ri khumba njhani ripfumelo ra vadyondzisiwa lava a va nga ri Varhoma? Phela, a ku nga ri na nawu lowu va sirhelelaka leswaku va nga biwi. Hikwalaho, Pawulo na Silasi a va balekelanga ku xupuriwa leswaku va ta vekela valandzeri lavantshwa va Kreste xikombiso xa leswaku na vona va fanele va tiyisela loko va xanisiwa. Nakambe, hi ku endla swi tiveka leswaku i Varhoma, Pawulo na Silasi va sindzise tindhuna ku vula erivaleni leswaku ti tlule nawu. Sweswo a swi ta va sivela ku xanisa vapfumeri-kulobye va Pawulo nileswaku nawu wu va sirhelela enkarhini lowu taka loko va xanisiwa.

18. (a) Xana valanguteri lava nga Vakreste namuntlha va xi tekelela njhani xikombiso xa Pawulo? (b) Xana hi endla njhani namuntlha leswaku hi ‘lwela ni ku simeka mahungu lamanene’?

¹⁸ Ninamuntlha, valanguteri emavandlheni va vekela van’wana xikombiso lexi va faneleke va xi landzela. Va endla xin’wana ni xin’wana lexi va languteleke leswaku vapfumeri-kulobye va xi endla. Ku fana na Pawulo hi fanele hi xiyisisa ndlela leyi hi  nga wu tirhisaka ha wona nawu leswaku hi tisirhelela. Loko swi fanerile, ha vilela eka tihuvo ta vuavanyisi letitsongo ni leti tlakukeke leswaku hi kota ku ya emahlweni hi gandzela Yehovha hi ntshunxekile. Xikongomelo xa hina a hi ku vanga hasahasa etikweni kambe i ku “simeka ni ku lwela mahungu lamanene hi nawu,” hilaha Pawulo a vuleke hakona loko a tsalela vandlha ra le Filipiya emalembeni ya khume endzhaku ka loko a pfaleriwile ekhotsweni emutini wolowo. (Filp. 1:7) Nilokoswiritano, ku fana na Pawulo ni vatirhi-kulobye, hi tiyimisele ku hambeta hi “chumayela mahungu lamanene” kun’wana ni kun’wana laha moya wa Xikwembu wu hi lerisaka leswaku hi ya kona, swi nga khathariseki leswaku tihuvo ti endla swiboho swihi.—Mit. 16:10.