A VA talanga vanhu lava rivalaka ku rila loku hlamarisaka ka nyenyana leyi. Leswi le mananga ku nga lo cowe, ku rila ka yona ku nga twiwa emativeni ni le milambyeni ya le kule swinene le Canada, Yuropa ni le xiphen’wini xa le n’walungwini wa United States.

Nyenyana leyi yo saseka leyi tshamaka ematini yi kumeka eMinnesota le U.S.A., naswona xifaniso xa yona xi kumeka eka dolora ya nsimbi ya le Canada leyi vuriwaka loonie. Hambiswiritano, hi xixika nyenyana leyi ya rhurha naswona yi heta tin’hweti teto etimbuweni ta le dzongeni. I yini lexi endlaka leswaku miloti ya yona yi hlamarisa?

Loon yi ba miloti yo hlamarisa. Noti wa yona lowu tlakukeke wu twakala nimadyambu kumbe nivusiku naswona u nga wu twa hambiloko u ri ekule swinene. Kasi noti wa yona wa le hansi yi wu ba loko yi lava vana va yona, mbhaha kumbe nkuku swin’we ni ti-loon tin’wana leti nga etiveni rin’we. Nakambe ya nkenkela loko ku ri ni khombo niloko yi haha.

Nkuku hi wona ntsena lowu baka noti lowu cinca-cincaka mpfumawulo naswona “swi vonaka onge wu endla tano loko wu sirhelela ndzilakana wa ndhawu leyi wu tshamaka eka yona,” hi ku vula ka magazini wa BirdWatch Canada. “Nkuku wun’wana ni wun’wana wu ni mpfumawulo wa wona wo hlawuleka” naswona “loko wu ri wukulu wu yimbelela hi mpfumawulo wa le hansi.” Ku engetela kwalaho, magazini lowu fanaka wu vula leswaku loko nkuku wu “rhurhela endhawini yin’wana, wu cinca noti wa yona hi ku helela.”

Loon yi ni muvala wa ntima, nhloko ya rihlaza, mahlo yo tshwuka ni nomu wa ntima lowu leheke wu tlhela wu tontswa. Muvala wa tinsiva ta yona wa cinca hi ku ya hi tinguva.

Leswi loon yi nga ni milenge leyikulu leyi fanaka ni ya sekwa, yi swi kota kahle ku hlambela ni ku nyupela ematini swin’we ni ku khoma swihadyana ehansi ka mati. Entiyisweni, yi nga ha nyupela yi ya ehansi hi timitara ta 60 naswona minkarhi yin’wana yi nga heta timinete to hlayanyana yi ri ehansi ka mati!

 Hambiswiritano, swa yi tikela ku namba yi suka ematini yi haha ni ku haha yi fika yi phatsama ematini. Leswi yi nga ni ntiko lowukulu, yi lava nambu kumbe tiva leri pfulekeke ri tlhela ri leha leswaku yi tsutsuma hi rivilo lerikulu ku va yi kuma matimba yo haha naswona yi nga ha kavatela ni ku tsutsuma ematini ku ringana madzana ya timitara emahlweni ko va yi haha. Hikwalaho ka sweswo, yi rhandza milambu kumbe mativa lama pfulekeke. Loko yi lava ku phatsama ematini, yi ehla hi rivilo lerikulu naswona milenge ya yona yi va yi navele endzhaku. Kutani yi fika yi ba mati hi khwiri kutani yi tshwiririka ehenhla ka wona kukondza yi yima.

Hambileswi yi swi kotaka ngopfu ku hlambela, swa yi tikela ku famba hi milenge ya yona hambi ku ri ku yima hikuva yi ni milenge leyikulu leyi fanaka ni ya sekwa naswona yi le ndzhakunyana ka miri wa yona. Hikwalaho ka sweswo, yi aka xisaka xa yona etlhelo ka mati laha yi nga kotaka ku tlulela eka wona hi ku olova.

Nkuku ni mbaha swa pfunana ku fukamela matandza (lawa hi ntolovelo ma vaka mambirhi), lama nga ni muvala wa xitshopana-rihlaza ni swivati swa ntima. Hi xiringaniso, swi tlhotlhorha endzhaku ka masiku ya 29. Loko ma ri ni masiku mambirhi, mavondlo ya kona ma nga kota ku hlambela hambi ku ri ku nyupela ehansi ka mati swa xinkarhana. Loko ma lava ku wisa, ma namba ma khandziya enhlaneni wa vatswari va wona. Endzhaku ka tin’hweti timbirhi kumbe tinharhu loko se ma kota ku haha, ma sukela vatswari va wona.

Valala va ti-loon va katsa magama, ti-gull, ti-raccoon naswona vanhu hi vona valala va tona lavakulu. Tindzovo leti endliweke hi ntsopfu ni ku halaka ka tioyili ematini swi dlaya ti-loon. Mati ya mpfula lama thyakisiweke hi tikhemikhali leti tshikiwaka ti ya exibakabakeni ma dlaya tinhlampfi to tala leti ti-loon ti hanyaka ha tona. Magandlati lama vangiwaka hi swikepe leswi hundzaka emilambyeni ma khukhula swisaka swa tona. Nakambe matsima yo aka etimbuweni ta mativa ma endla leswaku tinyenyana leti ti suka etindhawini leti ti tshikelaka eka tona.

Ku nga khathariseki makhombo wolawo, tinyenyana leti ti hambeta ti andza. Hikwalaho, tinyenyana leti to saseka swin’we ni miloti ya tona yo hlamarisa ni mahanyelo ya tona yo tsakisa swi ta hambeta swi nyanyula varhandzi va tinyenyana ku ringana malembe yo tala lama ha taka.