ENDZHAKU ka loko Plato a endzele matiko lama rhendzeleke lwandle ra Mediteraniya ni ku nghenela tipolitiki ta le Sirakusa, ku nga doroba ra Grikiya leri nga exihlaleni xa Silikiya, u tlhelele eAtena laha a fikeke a simeka xikolo xa filosofi ni sayense. Xikolo lexi, lexi hi ntolovelo xi vuriwaka yunivhesiti yo sungula ya le Yuropa, xi ve ntsindza wo dyondzela tinhlayo ni wo endlela eka wona ndzavisiso wa filosofi.

Tidyondzo ta Plato ti ti kucetele swinene tidyondzo ta vukhongeri ta vanhu va timiliyoni, ku katsa ni ta lava va tivulaka Vakreste, lava vo tala va vona hi xihoxo va vulaka leswaku tidyondzo teto ti sekeriwe eBibeleni. Yin’wana ya tidyondzo takwe leti dumeke swinene i ya leswaku vanhu va ni moya-xiviri lowu hambetaka wu hanya hilaha ku nga heriki loko miri wu fa.

Plato a a swi rhandza swinene ku vulavula hi moya-xiviri lowu hambetaka wu hanya loko miri wu fa. Buku leyi nge Body and Soul in Ancient Philosophy yi vula leswaku “dyondzo ya moya-xiviri lowu nga fiki i yin’wana ya timhaka leti Plato a a ti rhandza swinene.” A a kholwa leswaku “moya-xiviri wa munhu wu hambeta wu hanya loko miri wu fa leswaku wu ta kuma hakelo kumbe vuavanyisi lebyi wu faneleke,” hi ku ya hi ndlela leyi munhu wa kona a a hanya ha yona loko a ha ri emisaveni. *

Ku sukela hi 387 B.C.E. ku fikela hi 529 C.E., xikolo xa Plato xi ve ni nkucetelo lowukulu swinene. Tidyondzo takwe ti sungule ku va ni ndhuma swinene ematikweni lawa a ma ri ehansi ka mfumo wa Grikiya ni wa Rhoma. Philo, mutivi wa filosofi wa Muyuda wa le Aleksandriya, u amukele tidyondzo ta Plato hilaha vafundhisi vo tala va vukhongeri bya Vujagana va endleke hakona. Xisweswo, hakatsongo-tsongo tidyondzo ta filosofi ta vuhedeni, ku katsa ni ya moya-xiviri lowu nga fiki ti sungule ku va xiphemu xa tidyondzo ta vukhongeri bya Xiyuda ni bya Vujagana.

The Anchor Bible Dictionary yi ri: “Tidyondzo hinkwato ta Vukreste ti sekeriwe hi ndlela yo karhi eka filosofi ya Magriki, ngopfu-ngopfu ya Plato, kambe Vakreste van’wana lava nga vativi va filosofi . . . va amukele tidyondzo ta Plato.” Pimanisa leswi tibuku leti landzelaka ti swi vulaka.

Leswi Plato a swi vuleke: “[Loko hi fa] nchumu lowu nga munhu wa le ndzeni wa un’wana ni un’wana wa hina, lowu hi wu vitanaka moya-xiviri lowu nga fiki, wa huma wu ya eka swikwembu, kwalaho . . . wu ta tihlamulela,—lavo lulama va ta tihlamulela hi xivindzi kambe lavo homboloka va ta tihlamulela hi ku chava lokukulu.”—Plato—Laws, Buku Ya Vu-12.

Leswi Bibele yi swi vulaka: Moya-xiviri i munhu hi byakwe kumbe vutomi lebyi a tiphinaka ha byona. Hambi ku ri swiharhi i mimoya-xiviri. Loko munhu a fa, ku hava nchumu wo karhi eka yena lowu hambetaka wu hanya. * Xiya matsalwa lama landzelaka:

• “Munhu wo sungula Adamu u ve moya-xiviri lowu hanyaka.”—1 Vakorinto 15:45.
• “Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Misava a yi humese mimoya-xiviri leyi hanyaka hi ku ya hi mixaka ya yona, swifuwo, swiharhi leswi famba-fambaka ni swivandzana swa misava.’”—Genesa 1:24.
• “Moya-xiviri wa mina a wu fe.”—Tinhlayo 23:10.
• “Moya-xiviri lowu dyohaka—wona wu ta fa.”—Ezekiyele 18:4.

Swi le rivaleni leswaku Bibele a yi vuli leswaku moya-xiviri wu hambeta wu hanya loko miri wa munhu wu fa. Kutani tivutise, ‘Xana tidyondzo leti ndzi pfumelaka eka tona ti sekeriwe eBibeleni kumbe eka filosofi ya Plato?’