LOKO Pascal a ri karhi a kula endhawini leyi nga le vuswetini etikweni ra Côte d’Ivoire, a a swi lava swinene ku hanya vutomi lebyi tsakisaka. Leswi a a tihungasa hi ku tlanga ntlangu wa xibakela, a a tivutisa a ku, ‘Ndzi nga swi kotisa ku yini ku va mutlangi wa ndhuma ndzi tlhela ndzi va n’wankumi?’ Loko a ri exikarhi ka malembe ya va-20, u vone swi antswa ku rhurhela eYuropa. Kambe leswi a a nga ri na yona phasipoto, a a ta boheka ku nghena eYuropa swi nga ri enawini.

Pascal u sungule riendzo rakwe hi 1998 loko a ri ni malembe ya 27. U tsemakanye ndzilakana a ya eGhana, a tsemakanya hi le Togo ni le Benin kutani eku heteleleni a fika edorobeni ra Birni Nkonni le Niger. Sweswi se a a ri ekusuhi ni ku teka riendzo leri a ri ri ni khombo swinene. Leswaku a ya en’walungwini, a a fanele a khandziya lori hi xihatla kutani a tsemakanya Mananga ya Sahara. Loko a fika e Mediteraniya, a a ta khandziya xikepe lexi yaka eYuropa. A a kunguhate sweswo, kambe loko a ri eNiger ku endleke swilo swimbirhi leswi n’wi siveleke ku ya emahlweni ni riendzo rakwe.

Xo sungula, u heleriwe hi mali. Xa vumbirhi, u hlangane na Noé ku nga phayona leri sunguleke ku dyondza Bibele na yena. Leswi a swi dyondzeke swi n’wi khumbe swinene naswona u cince langutelo rakwe hi vutomi. Tipakani takwe to hlongorisa rifuwo ti siviwe hi timhaka ta moya. Pascal u khuvuriwile hi December 1999. Ku komba leswaku wa swi tlangela leswi Yehovha a n’wi endleleke swona, u sungule ku phayona hi 2001 le Niger—doroba leri a dyondzeke ntiyiso eka rona. U titwa njhani hi ntirho wakwe? U ri: “Ndzi enerisekile hi vutomi lebyi ndzi byi hanyaka naswona ndzi tsakile!”

Ku fana na Pascal, vo tala va swi xiyile leswaku ku eneriseka evuton’wini swi titshege hi ku rhangisa tipakani ka moya. Leswaku va fikelela tipakani toleto, van’wana va suke eYuropa va rhurhela eAfrika va ya tirha etindhawini leti ku nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Kahle-kahle, Timbhoni ta kwalomu ka 65 leti nga ni malembe ya le xikarhi ka 17 na 70 ti rhurhe eYuropa ti ya eBenin, eBurkina Faso, eNiger ni le Togo, ku nga matiko lama nga le Afrika Vupela-dyambu. * I yini leswi ti susumeteleke ku rhurha naswona ti vuyeriwe hi yini?

Anne-Rakel la humaka eDenmark u ri: “Vatswari va mina a va ri varhumiwa eSenegal. A va tshamela ku vulavula hi ndlela yo tsakisa swinene malunghana ni ntirho wa vurhumiwa lerova na mina a ndzi lava ku va murhumiwa.” Malembe ya kwalomu ka 15 lama hundzeke, loko Anne-Rakel a ri ni malembe ya va-20, u rhurhele eTogo laha a hlanganyelaka evandlheni ra ririmi ra mavoko. Ku rhurha kakwe ku va khutaze njhani van’wana? U ri: “Endzhakunyana ndzisana ya mina ya nhwanyana ni ya mufana va ndzi landzerile eTogo.”

 Aurele, makwerhu la tekeke wa le Furwa, la nga ni malembe ya 70 u ri: “Malembe ya ntlhanu lama hundzeke, loko ndzi huma penceni, a ndzi fanele ndzi endla xiboho: xo tshama ndzi nga endli nchumu eFurwa kutani ndzi rindzela Paradeyisi leswaku yi fika kumbe ndzi teka magoza yo endla leswi engetelekeke evutirhelini bya mina.” Aurele u teke magoza yo endla leswi engetelekeke evutirhelini byakwe. Kwalomu ka malembe manharhu lama hundzeke, yena ni nsati wakwe Albert-Fayette, va rhurhele eBenin. Aurele u ri: “Ku tiyimisela ku tirhela Yehovha laha i nchumu lowunene ngopfu eka leswi hi tshameke hi swi endla.” U ya emahlweni a ri karhi a n’wayitela a ku: “Vuyelo bya kona hileswaku xiphemu xa nsimu ya hina leyi nga le ribuweni xi ndzi tsundzuxa Paradeyisi.”

Clodomir ni nsati wakwe Lysiane, va rhurhe eFurwa va ya eBenin malembe ya 16 lama hundzeke. Eku sunguleni, a va tsundzuka maxaka ni vanghana va vona lava va siyeke eFurwa naswona mpatswa lowu a wu chava leswaku a wu nge swi koti ku tolovela ndhawu yoleyo. Hambiswiritano, a xi nga ri kona xivangelo xo chava. Va kume ntsako lowukulu. Clodomir, u ri: “Eka malembe lawa ya 16, hi ve ni lunghelo ro pfuna munhu un’we hi xiringaniso hi lembe leswaku a amukela ntiyiso.”

Sébastien na Johanna, mpatswa lowu humaka eFurwa, wu rhurhele eBenin hi 2010. Sébastien u ri: “Ku ni swilo swo tala swo swi endla evandlheni. Leswi swi nga tala hi swi dyondza hi ku hatlisa swinene.” Va njhani vanhu va le nsin’wini yoleyo? Johanna u ri: “Vanhu va ni torha ra ntiyiso. Hambiloko hi nga ri ensin’wini, va hi yimisa exitarateni va hi vutisa swivutiso leswi sekeriweke eBibeleni va tlhela va lava minkandziyiso ya hina.” Xana ku rhurha ku byi khumbe njhani vukati bya vona? Sébastien u ri: “Swi tiyise vukati bya hina. Swa tsakisa ku heta masiku hinkwawo ndzi ri karhi ndzi chumayela ni nkatanga.”

Eric ni nsati wakwe Katy, i maphayona en’walungwini wa Benin, laha vaaki va kona va nga tsalangana. Kwalomu ka khume ra malembe lama hundzeke loko va ha tshama eFurwa, va sungule ku hlaya swihloko leswi vulavulaka hi ku tirha laha ku nga ni xilaveko lexikulu va tlhela va burisana ni vatirhi va nkarhi hinkwawo. Leswi swi endle leswaku va navela ku rhurhela etikweni rin’wana, ku nga nchumu lowu va wu endleke hi 2005. Nhluvuko lowu va wu voneke a wu tsakisa swinene. Eric u ri: “Malembe mambirhi lama hundzeke, ntlawa lowu a hi hlanganyela na wona edorobeni ra Tanguiéta a wu ri ni vahuweleri va kaye; sweswi ku ni vahuweleri va 30. Hi Sonto ku ta vanhu va kwalomu ka 50 na 80 eminhlanganweni. Swa tsakisa swinene ku vona ku andza konghasi!”

Hi yihi mintlhontlho leyi vanhu van’wana lava tirhaka laha ku nga ni xilaveko lexikulu va langutaneke na yona? Benjamin, la nga ni malembe ya 33, i ndzisana ya Anne-Rakel.  Hi lembe ra 2000 loko a ha ri eDenmark, u hlangane ni murhumiwa loyi a a tirha eTogo. Benjamin u ri: “Loko ndzi byela murhumiwa yoloye leswaku ndzi lava ku phayona, u te: ‘U nga ya u ya phayona eTogo.’” Benjamin u anakanyisise hi mhaka yoleyo. U ri: “A ndzi nga si va ni malembe ya 20 hi nkarhi wolowo, kambe vasesi wa mina vambirhi se a va phayona eTogo. Sweswo swi endle leswaku swi ndzi olovela ku rhurhela kwalaho.” Hikwalaho u rhurhile. Nilokoswiritano a ku ri ni xiphiqo. Benjamin u ri: “A ndzi nga tivi ni rito ni rin’we ra Xifurwa. Tin’hweti ta tsevu to sungula a ti tika swinene hikuva a ndzi nga swi koti ku vulavurisana ni vanhu.” Kambe hi ku famba ka nkarhi u endle nhluvuko. Sweswi Benjamin u tirha ku fambisa minkandziyiso a tlhela a pfuneta eka ndzawulo ya tikhomphyuta eBethele le Benin.

Eric na Katy, lava ku vulavuriweke ha vona hala henhla, loko va nga si rhurhela eBenin a va tirha ensin’wini leyi ku vulavuriwaka ririmi rimbe le Furwa. Hi kwihi ku hambana loku a ku ri kona eAfrika Vupela-dyambu? Katy u ri: “A swi nga olovi ku kuma ndhawu leyi nga exiyin’weni lexinene yo tshama eka yona. Hi hete tin’hweti to hlaya hi tshama endlwini leyi a yi nga ri na gezi na mati.” Eric u engetela a ku: “Vanhu lava a hi tshama ekusuhi na vona a va chayela vuyimbeleri ehenhla kukondza ku va vusiku swinene. Loko u langutane ni swiyimo swo tano u fanele u lehisa mbilu naswona u fambisana ni swiyimo.” Havambirhi va pfumelelana va ku: “Ntsako lowu hi wu kumaka hi ku tirha ensin’wini leyi nga si tshamaka yi chumayeriwa wu endla leswaku hi nga swi tekeli enhlokweni swiphiqo leswi hi langutanaka na swona.”

Michel na Marie-Agnès, mpatswa lowu humaka eFurwa lowu nga le kusuhi ni ku hlanganisa malembe ya 60, wu rhurhele eBenin kwalomu ka malembe ya ntlhanu lama hundzeke. Eku sunguleni a va karhatekile. Michel u vula leswaku vanhu van’wana a va ehleketa leswaku ku rhurha ka vona a ku ri ni khombo. U ya emahlweni a ku: “A swi ta chavisa loko a wu nga swi tivi leswaku Yehovha wa hi seketela. Xisweswo hi rhurhile leswaku hi ya tirhela Yehovha naswona A a hi seketela.”

Lava nga ni ntokoto wo tirha laha ku nga xilaveko lexikulu va kandziyisa leswaku i swa nkoka ku tilunghiselela hi ku endla leswi landzelaka: Kunguhata ka ha ri emahlweni. Dyondza ku fambisana ni swiyimo. U nga tlangisi mali. Titshege hi Yehovha.—Luka 14:28-30.

Sébastien loyi ku vulavuriweke ha yena hala henhla u ri: “Loko hi nga si rhurha, mina na Johanna hi hungute ku xava swilo swo tihungasa hi tlhela hi tshika ku xava swilo leswi hi nga swi pfumaliki ivi mali yoleyo hi yi veka ku ringana malembe mambirhi.” Leswaku va ya emahlweni va tirha etikweni rin’wana, a va ya eYuropa va ya tirha tin’hweti ti nga ri tingani lembe ni lembe, leswi a swi endla leswaku va kota ku phayona lembe hinkwaro eBenin.

Marie-Thérèse i un’wana wa vamakwerhu va xisati va kwalomu ka 20 lava nga tekiwangiki lava humaka ematikweni  man’wana, la tirhaka laha ku nga ni xilaveko lexikulu eAfrika Vupela-dyambu. U tirha ku chayela bazi eFurwa; kambe hi 2006 u teke masiku yo wisa yo ringana lembe leswaku a ya phayona eNiger. Swi nga si ya kwihi, u swi xiyile leswaku a a lava ku hanya vutomi bya muxaka lowu. Marie-Thérèse u ri: “Loko ndzi tlhelele eFurwa, ndzi fike ndzi vulavula ni muthori wa mina malunghana ni ku navela ka mina ku cinca ndlela leyi a ndzi tirha ha yona, kutani u pfumerile. Sweswi, ku sukela hi May ku ya fika hi August, ndzi tirha ku chayela bazi eFurwa naswona ku sukela hi September ku ya fika hi April, ndzi ya ndzi ya phayona eNiger.”

Lava ‘lavaka Mfumo ku sungula’ va nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta va nyika ‘swilo leswin’wana hinkwaswo leswi faneleke.’ (Mat. 6:33) Hi xikombiso: Anakanya hi leswi humeleleke Saphira, makwerhu wa xisati la nga tekiwangiki wa le Furwa la nga le kusuhi ni ku hlanganisa malembe ya 30 naswona a phayonaka eBenin. Hi 2011, u tlhelele eFurwa leswaku a ya tirha leswaku a kuma mali leyi nga ta n’wi pfuna ku tihanyisa lembe rin’wana (ra vutsevu) laha Afrika. Saphira u ri: “A ku ri Ravuntlhanu, siku ra mina ro hetelela entirhweni, kambe a ndza ha lava ku tirha masiku man’wana ya khume leswaku ndzi kuma mali leyi engetelekeke leyi a yi ta ndzi pfuna haxawa xa kona. A ndzi saleriwe hi mavhiki mambirhi ntsena eFurwa. Ndzi khongele eka Yehovha ndzi n’wi hlamusela xiyimo xa mina. Endzhakunyana ka sweswo, munhu la tirhaka ku lavela vanhu mintirho u ndzi bele riqingho a ndzi vutisa loko ndzi ta swi kota ku siva munhu un’wana ku ringana mavhiki mambirhi.” Hi Musumbhunuku, Saphira u ye entirhweni wolowo leswaku a ya leteriwa hi mutirhi loyi a a fanele a n’wi siva. U ri: “Ndzi hlamale ngopfu loko ndzi kuma leswaku a ku ri makwerhu wa xisati la nga Mukreste loyi a a lava masiku ya khume yo wisa leswaku a ta ya eka Xikolo xa Ntirho wa Vuphayona! Muthori wakwe u arile ku n’wi nyika masiku yo wisa handle ka loko o kuma munhu loyi a a ta n’wi siva. U kombele Yehovha leswaku a nghenelela—hilaha na mina ndzi endleke hakona.”

Vamakwerhu van’wana va xinuna ni va xisati lava humaka ematikweni man’wana se va ni malembe yo tala va ri karhi va phayona eAfrika Vupela-dyambu naswona va ku hundzule kaya ra vona. Van’wana va kote ku tshama kona ku ringana malembe ma nga ri mangani ivi endzhaku va tlhelela etikweni ra rikwavo. Ninamuntlha, vahuweleri volavo lava koteke ku tirha etindhawini leti ku nga ni xilaveko lexikulu, va ha vuyeriwa hikwalaho ka malembe lawa va ma heteke va ri karhi va tirha ematikweni man’wana. Va dyondze leswaku ku eneriseka ka xiviri evuton’wini ku tisiwa hi ku tirhela Yehovha.