Ku Va Manana Swa Vuyerisa Swinene

VAVASATI vo tala namuntlha va pfuka va ya emintirhweni. Ematikweni lama hluvukeke, nhlayo ya vavasati lava tirhaka yi lava ku ringana ni ya vavanuna. Kasi eka matiko lama ha hluvukaka, vavasati vo tala va kulula va n’watseka hi ku tirha tiawara to tala emapurasini leswaku va ta kota ku wundla mindyangu ya vona.

Vavasati vo tala va ti kuma va ri ni ntlimbo wo lava ku khathalela mindyangu ya vona kasi hi hala tlhelo va fanele va ya entirhweni leswaku va ta wundla mindyangu ya vona. Vavasati lava va lava ku kuma mali yo xava swakudya, swiambalo ni ku hakelela ndhawu leyi va tshamaka eka yona, kasi hi hala tlhelo va fanele va tlhela va sweka swakudya, va hlantswa swiambalo ni ku khathalela kaya ra vona.

Ku tlula kwalaho, vamanana lava nga Vakreste va lwela ku dyondzisa vana va vona tindlela to va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. Cristina manana la nga ni vana vambirhi va vanhwanyana u ri: “Entiyisweni ku ringanisela loko swi ta eka ntirho ni ku kurisa vana lava ha riki vatsongo swa tika swinene. A swi olovi ku heta nkarhi u ri ni vana hilaha va swi tsakelaka hakona.”

I yini leswi endlaka vamanana va lava mintirho? Xana hi swihi swiphiqo leswi va langutanaka na swona? Naswona xana i swa nkoka leswaku manana a ya entirhweni leswaku a ta eneriseka?

Leswi Endlaka Vamanana Va Lava Ntirho

Vamanana vo tala va boheka ku ya entirhweni. Van’wana a va na vavanuna lava nga va pfunaka ku wundla ndyangu. Kasi vatekani van’wana swa va tikela ku wundla ndyangu hi muholo wun’we.

I ntiyiso leswaku a hi vamanana hinkwavo lava va tirhaka hikwalaho ko lava ku wundla mindyangu ya vona. Vo tala va tirha hileswi swi va endlaka va titwa va ri va nkoka. Van’wana va tirha hikwalaho ka leswi va lavaka ku kota ku tixavela swilo swo durha leswi va swi lavaka. Vo tala va tsakisiwa hi ntirho wa vona hikuva va wu tiva ngopfu.

Kasi van’wana va nga ha lava ntirho hi ku vona vanghana va vona va tirha. Hambileswi vanhu vo tala va pfumelaka leswaku vamanana lava tirhaka va tala ku va ni ntshikilelo ni ku karhala swinene, lava nga tirhiki va tala ku hlekuriwa. Wansati un’wana u te: “Swa tika ku byela van’wana leswaku wena u titshamele ekaya u khathalela ndyangu wa wena.” Rebeca manana la nga ni xinhwanyetana  lexi nga ni malembe mambirhi u ri: “Van’wana va ku komba hi swiendlo ni hi mavulavulelo ya vona leswaku va ehleketa leswaku u le ku tlangeni hi vutomi bya wena. Hambileswi vanhu lava hi tshamaka na vona va swi xiyaka leswaku i swa nkoka ku va vamanana va khathalela vana va vona, ndzi vona onge va va tekela ehansi vamanana lava nga tirhiki.”

Ntiyiso Wa Mhaka

Ematikweni man’wana, tithelevhixini ni timagazini ti komba “wansati la humelelaka” a ri loyi a holaka mali yo tala, loyi a ambalaka swiambalo swo saseka ngopfu naswona a titshembaka swinene. Loko wansati yoloye a fika ekaya u va ni matimba yo tlhantlha swiphiqo swa vana va yena, a lulamisa swihoxo swa nuna, a tlhela a endla mintirho ya le kaya. Swi le rivaleni leswaku a hi vangani vavasati lava nga kotaka ku endla swilo leswi hinkwaswo hi ndlela leyi humelaka.

Hi xitalo, mintirho yo tala leyi vavasati va yi kumaka ya phirha naswona a yi holeli mali yo tala. Khombo ra kona, vamanana lava tirhaka va nga ha kuma leswaku mintirho ya vona ya ku tihanyisa yi va sivela ku endla mintirho ya le kaya hilaha va lavaka hakona. Buku yin’wana yi ri: “Hambileswi vavasati se va nga ni malunghelo ku fana ni vavanuna, vavanuna ka ha ri vona lava nga ni mintirho leyinene leyi holelaka mali yo tala. Vavasati lava lavaka ku tiviwa hi ntirho lowu va wu endlaka, va ti kuma va ri eka xiyimo lexi nga tsakisiki.” (Social Psychology) Phepha-hungu rin’wana ra le Spaniya ri ri: “Vavasati hi vona va talaka ku va ni ntshikilelo lowukulu ku tlula vavanuna hikwalaho ka leswi vavasati vo tala va faneleke ku ya entirhweni va tlhela va endla mintirho ya le kaya.”—El País.

Ndlela Leyi Vavanuna Va Nga Pfunaka Ha Yona

Manana un’wana ni un’wana la nga Mukreste u faneIe a tiendlela xiboho xa loko a lava ku tirha kumbe e-e. Hambiswiritano, loko a tekiwile u fanele a burisana ni nuna wakwe hi mhaka leyi kutani va endla xiboho endzhaku ka loko va kambisise swilo hinkwaswo leswi katsekaka.—Swivuriso 14:15.

Xana vatekani va nga endla yini loko va boheka ku tirha hikwalaho ka leswi vusweti byi tinyikeke matimba? Loko swi ri tano, wanuna la tlhariheke u ta anakanyisisa hi leswi Bibele yi swi vulaka: “N’wina vavanuna lava tekeke, hambetani mi tshama na vona hi mukhuva lowu fanaka hi ku ya hi vutivi, mi va xixima leswi va nga xibya xo tsana swinene, xa xisati, tanihi leswi na n’wina mi nga vadyandzhaka va tintswalo leti nga faneriwiki ta vutomi swin’we na vona.” (1 Petro 3:7) Wanuna u kombisa leswaku u xixima nsati wakwe hi ku n’wi anakanyela. Loko swi koteka u fanele a pfuna nsati wakwe hi mintirho ya le kaya. Ku fana na Yesu, wanuna u ta khomisana ni nsati wakwe hi ku endla swintirhwana leswi lavekaka ekaya hi ku titsongahata, a nga swi teki ku ri swilo leswi n’wi chichaka xiyimo. (Yohane 13:12-15) Ematshan’weni ya sweswo, u ta teka swintirhwana leswi tanihi ndlela yo kombisa rirhandzu eka nsati wakwe la gingiritekaka. Wansati u ta tsaka swinene ku pfuniwa hi ndlela yoleyo.—Vaefesa 5:25, 28, 29.

A swi kanakanisi leswaku loko vatekani va boheka ku tirha havumbirhi ka vona, va fanele va khomisana. Mhaka leyi yi kandziyisiwe hi xiviko lexi humesiweke hi phepha-hungu ra ABC ra le Spaniya. Loko phepha-hungu leri ri vika hi ta nkambisiso lowu endliweke hi Nhlangano wa Timhaka ta Mindyangu, ri vule leswaku ku hohloka ka mindyangu yo tala eSpaniya ku vangiwa “hi ku va vanhu va tshike mahanyelo ya vona lamanene ni vukhongeri, ku nghena ka vavasati emintirhweni ni ku tsandzeka ka vavanuna ku pfuna vavasati va vona hi mintirho ya le kaya.”

Ntirho Wa Nkoka Wa Manana La Nga Mukreste

Hambileswi Yehovha a nyikeke vatatana vutihlamuleri bya ku dyondzisa vana, vamanana lava nga Vakreste va swi tiva leswaku na vona va fanele va khathalela vana va vona ngopfu-ngopfu loko va ha ri vatsongo. (Swivuriso 1:8; Vaefesa 6:4) Yehovha a a lerisa vatswari hinkwavo loko a byela Vaisrayele leswaku va dyondzisa vana va vona Nawu wa yena. A a swi tiva leswaku ku dyondzisa vana swi teka nkarhi naswona swi lava ku lehisa-mbilu, ngopfu-ngopfu loko n’wana a ha kula. Hikwalaho ka sweswo, Xikwembu xi byele  vatswari leswaku va fanele va dyondzisa vana va vona ekaya, endleleni, loko va pfuka ni loko va ya eku etleleni.—Deteronoma 6:4-7.

Rito ra Xikwembu ri swi veka erivaleni leswaku ntirho wa vamanana wo dyondzisa vana i wa nkoka loko ri lerisa vana ri ku: “U nga wu fularheli nawu wa mana wa wena.” (Swivuriso 6:20) Swi ta va swinene ku va wansati la tekiweke a rhanga hi ku bula ni nuna wa yena a nga si vekela vana milawu yo karhi. Hambiswiritano, hilaha ndzimana leyi yi kombisaka hakona, vamanana va ni mfanelo yo vekela vana milawu. Vana lava yingisaka milawu leyi va nyikiwaka yona hi manana la tirhelaka Xikwembu va ta vuyeriwa swinene. (Swivuriso 6:21, 22) Teresa, manana la nga ni vana vambirhi va majaha u hlamusela xivangelo xo va a nga lavi ntirho. U ri: “Ntirho wa nkoka lowu ndzi faneleke ku wu endla i ku kurisa vana va mina hi ndlela leyi nga ta va pfuna leswaku va tirhela Xikwembu. Ndzi lava ku endla ntirho lowu hi ndlela leyinene swinene.”

Vamanana Lava Dyondziseke Vana Va Vona

Hosi Lemuwele wa le Israyele u pfunekile swinene hi tidyondzo letinene leti a dyondzisiweke hi mana wakwe. “Rungula ra ntikelo” leri mana wakwe a n’wi dyondziseke rona leswaku a n’wi ‘tshinya,’ ri katsiwile eka Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. (Swivuriso 31:1; 2 Timotiya 3:16) Ndlela leyi manana loyi a n’wi hlamuseleke ha yona wansati la fanelekaka, ninamuntlha ya ha pfuna majaha leswaku ma hlawula nsati hi ndlela ya vutlhari. Naswona swilemukiso swa yena etimhakeni ta mahanyelo ni ku nwa ngopfu swa ha pfuna ninamuntlha ku fana ni le nkarhini lowu swi tsariweke ha wona.—Swivuriso 31:3-5, 10-31.

Eka lembe-xidzana ro sungula, muapostola Pawulo u bumabumele ntirho lowunene lowu manana la vuriwaka Yunisi a wu endleke wo dyondzisa n’wana wa yena Timotiya. Leswi nuna wa yena a a nga ri Mukreste naswona swi nga ha endlekaka leswaku a a gandzela swikwembu swa Magriki, Yunisi u tirhe hi matimba ku pfuna Timotiya leswaku a va ni ripfumelo eka “matsalwa yo kwetsima.” Xana Yunisi u sungule rini ku dyondzisa Timotiya Matsalwa? Xiviko lexi huhuteriweke xi vula leswaku ‘ku sukela loko a ha ri ricece,’ hi marito man’wana ku sukela loko Timotiya a ha ku velekiwa. (2 Timotiya 1:5; 3:14, 15) Swi le rivaleni leswaku ripfumelo rakwe, xikombiso xakwe ni tidyondzo takwe swi pfune Timotiya leswaku a lunghekela ntirho wa vurhumiwa lowu a wu endleke.—Vafilipiya 2:19-22.

Bibele yi tlhela yi vulavula hi vamanana lava a va rhurhela malandza yo tshembeka ya Xikwembu etindlwini ta vona naswona sweswo swi pfune vana va vona leswaku va tekelela swikombiso leswinene swa malandza lawa. Hi xikombiso, wansati un’wana wa le Xunemi a a tala ku rhurhela muprofeta Elixa endlwini ya yena. Siku rin’wana muprofeta loyi u pfuxe n’wana wa yena eku feni. (2 Tihosi 4:8-10, 32-37) Xikombiso xin’wana i xa Mariya loyi n’wana wakwe Marka a tsaleke yin’wana ya tibuku ta Bibele. U pfumelele vadyondzisiwa vo sungula ku tirhisa yindlu ya yena leswaku va hlangana eka yona le Yerusalema. (Mintirho 12:12) Marka u vuyeriwile swinene hi ku va ni vaapostola ni Vakreste van’wana lava a va tala ku ta ekaya ka vona.

Swi le rivaleni leswaku Yehovha u wu tlangela swinene ntirho lowu endliwaka hi vavasati lava tshembekeke lava dyondzisaka vana va vona milawu yakwe. Wa va rhandza vavasati lava hikwalaho ka leswi va tshembekeke ni leswi va hisekelaka ku dyondzisa vana va vona ekaya.—2 Samuwele 22:26; Swivuriso 14:1.

Ku Hlawula Ntirho Lowu Vuyerisaka Swinene

Hilaha swikombiso swa le Matsalweni leswi ku buriweke ha swona laha henhla swi kombaka hakona, ku khathalela swilaveko swa ndyangu, ku tiva Xikwembu ni ku twisisa ndlela leyi swirho swa ndyangu swi titwaka ha yona swa vuyerisa hakunene. Kambe a swi olovi ku endla tano. Ntirho wa manana ekaya hakanyingi wu nga ha katsa swo tala swinene ku tlula ntirho wa xiyimo xa le henhla ekhampanini yo karhi.

I ntiyiso leswaku loko manana o hlawula ku tshika ntirho wa yena endzhaku ko bula ni nuna, swi ta vula leswaku ndyangu wu nga ha boheka ku hanya vutomi byo olova, naswona swi nga lava leswaku a tiyimisela ku langutana ni ku hlekuriwa hi vanhu lava nga xi twisisiki xiboho lexi  a xi tekeke. Kambe vuyelo bya kona byi nga va lebyinene ngopfu ku tlula ntirho lowu holelaka. Paqui u ni vana vanharhu naswona u tirha ntirho lowu n’wi pfumelelaka ku tirha hafu ya siku. U ri: “Ndzi rhandza ku va ekaya loko vana va mina va vuya hi le xikolweni leswaku ndzi ta kota ku bula na vona.” Xana vana va yena va vuyeriwa njhani? Paqui u ya emahlweni a ku: “Ndzi kota ku va pfuna hi ntirho wa vona wa xikolo, naswona loko va ri ni swiphiqo swo karhi ndzi hatla ndzi va pfuna. Nkarhi lowu hi wu hetaka hi ri swin’we wu hi pfuna leswaku hi kota ku tshama hi ri karhi hi vulavurisana kahle. Nkarhi lowu ndzi wu hetaka ni vana va mina i wa risima lerova ndzi ale ku nyikiwa ntirho lowu a ndzi ta tirha siku hinkwaro.”

Vamanana vo tala lava nga Vakreste va xiye leswaku loko va hunguta nkarhi lowu va wu hetaka entirhweni leswaku va wu tirhisela ku tshama ni swirho swa ndyangu wa vona, ndyangu hinkwawo wa vuyeriwa swinene. Cristina loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni u ri: “Loko ndzi tshike ku tirha, a swi ri erivaleni leswaku swiphiqo swa ndyangu swi sungule ku antswa. Ndzi ve ni nkarhi wo vulavula ni vana va mina ni ku pfuna nuna wa mina hi tindlela to tala. Ndzi sungule ku tiphina hi ku dyondzisa swinhwanyetana swa mina ni ku swi vona swi endla nhluvuko.” Ku ni xiendlakalo xin’wana lexi Cristina a ha xi tsundzukaka. U ri: “N’wana wa mina wa mativula u dyondze ku famba ekhirexe kambe n’wana wa mina wa vumbirhi ndzi n’wi dyondzise ku famba ekaya. U wele emavokweni ya mina loko a sungula ku deya. Xiendlakalo xolexo xi ndzi tsakise ngopfu!”

Mhaka yin’wana leyi nga xiyiwaka hileswaku loko manana a hunguta masiku yo ya entirhweni, mali leyi n’wi lahlekelaka a yi talanga ngopfu hilaha a nga ha ehleketaka hakona. Cristina u ri: “Ku hakelela n’wana ekhirexe ni swo famba ha swona kahle-kahle a swi dya mali yo tala eka muholo wa mina. Loko hi xi kambisise kahle xiyimo xa hina, hi xiye leswaku muholo wa mina a wu nga nghenisi mali yo nyawula ekaya.”

Endzhaku ka loko mimpatswa yin’wana yi kambisise swiyimo swa yona, yi xiye leswaku ku va nsati a tshama ekaya a khathalela vana swa vuyerisa ku tlula mali leyi a a ta yi kuma loko a tirha. Paul nuna wa Cristina u ri: “Ndza tsaka leswi nsati wa mina a tshamaka ekaya a khathalela vana va hina vambirhi. Nkarhi lowu nsati wa mina a ha tirha a swi hi tikela swinene.” Xana xiboho lexi tekiweke hi mpatswa lowu xi ve ni vuyelo byihi eka swinhwanyetana swa vona swimbirhi? Paul u ri: “Swi titwa swi sirheleriwile ekaya ni le ka minkucetelo yo biha leyi nga kona.” Ha yini mpatswa lowu wu swi vona swi ri swa nkoka ku heta nkarhi wo tala ni vana va wona hilaha wu nga swi kotaka hakona? Paul u ri: “Ndza tiyiseka leswaku loko hina vatswari hi nga va dyondzisi vana va hina swilo leswinene, va ta va dyondzisiwa swilo swo biha hi vanhu van’wana.”

A swi kanakanisi leswaku mpatswa wun’wana ni wun’wana wu fanele wu kambisisa xiyimo xa wona, naswona ku hava munhu loyi a faneleke a sola-sola swiboho leswi vanhu van’wana va nga ha swi endlaka. (Varhoma 14:4; 1 Vatesalonika 4:11) Nilokoswiritano, i swa nkoka ku kambisisa mikateko yo tala leyi ndyangu wu yi kumaka loko manana a nga tirhi. Loko Teresa loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni a katsakanya ndlela leyi a titwaka ha yona, u ri: “Ku hava nchumu lowu vuyerisaka swinene ku tlula ku heta nkarhi wo tala hilaha u nga kotaka hakona u khathalela ni ku dyondzisa vana va wena.”—Pisalema 127:3.

[Xifaniso eka tluka 31]

Vamanana lava nga Vakreste va hoxa xandla entirhweni wa nkoka wo dyondzisa vana va vona