I Yini Leswi Yesu A Swi Dyondziseke Hi Tihele?

Yesu u te: “Ni loko tihlo ra wena ri ku khunguvanyisa, ri xokole; swi nga antswa loko u nghena eMfun’weni wa Xikwembu u fe tihlo rin’we, ku ri na ku hoxiwa eTiheleni u ri ni mahlo mambirhi. Exivandleni xexo, ‘xivungu lexi xi va dyaka a xi fi, ni ndzilo a wu timeki.’”—MARKA 9:47, 48, Bibele—Mahungu Lamanene.

Siku rin’wana Yesu u vulavule hi nkarhi wa ku avanyisa lowu a nga ta vula leswi eka vanhu vo homboloka: “Sukani ka mina, n’wina lava rhukaniweke hi Xikwembu; yanani endzilweni lowu nga timekiki, lowu lunghiseriweke Diyavulosi ni tintsumi ta yena.” U tlhele a vula leswaku vanhu lava va ta “ya eku biweni loku nga heriki.”—MATEWU 25:41, 46, Bibele—Mahungu Lamanene.

LOKO u ma hlaya ro sungula marito lama nga laha henhla lawa ma vuriweke hi Yesu, ma nga ha twala onge ma seketela dyondzo ya leswaku tihele ti kona. Swi le rivaleni leswaku Yesu a a nga lavi ku kaneta Rito ra Xikwembu leri hi ku kongoma ri nge: “Lava feke a va ha tivi nchumu.”—Eklesiasta 9:5, Bibele—Mahungu Lamanene.

Kutani Yesu a a vula yini loko a vulavula hi ta ku lahleriwa ka munhu “etiheleni”? Xana ‘ndzilo lowu nga timekiki’ lowu Yesu a vulavuleke ha wona i wa xiviri kumbe i wo fanekisela? Vanhu va “ya eku biweni loku nga heriki” hi ndlela yihi? A hi kambisiseni swivutiso leswi ha xin’we xin’we.

Yesu a a vula yini loko a vulavula hi ku lahleriwa ka munhu “etiheleni”? Rito ra Xigriki xo sungula leri hundzuluxeriweke ri va “tihele” eka Marka 9:47 i Geʹen·na. Rito leri ri huma eka rito ra Xiheveru leri nge Geh Hin·nomʹ, leswi vulaka “Nkova wa Hinomu.” Nkova wa Hinomu a wu ri ehandle ka muti wa khale wa Yerusalema. Enkarhini wa ku fuma ka tihosi ta le Israyele, Vaisrayele a va endla magandzelo hi vana va vona enkoveni wolowo, ku nga mukhuva lowu nyenyetsaka lowu Xikwembu a xi nga wu tsakeli. Xikwembu xi vule leswaku a xi ta lovisa vanhu lava a va endla xiendlo xolexo xa vugandzeri bya mavunwa. Hi nkarhi wolowo Nkova wa Hinomu a wu ta vitaniwa “Nkova-wa-Mintsumbu” laha “mintsumbu  ya kona” yi nga ta tshikiwa yi nga celeriwi. (Yeremiya 7:30-34, Bibele—Mahungu Lamanene) Xisweswo, Yehovha u profete leswaku Nkova wa Hinomu a wu ta va ndhawu leyi eka yona a ku ta lahleriwa mintsumbu yo tala ku nga ri ndhawu leyi vanhu lava hanyaka va xanisiwaka eka yona.

Enkarhini wa Yesu, vaaki va le Yerusalema a va tolovele ku lahla thyaka eNkoveni wa Hinomu. A va lahla mintsumbu ya swigevenga swin’wana swo homboloka kwalaho naswona a va tshamela ku hlanganyetela ndzilo wa kona leswaku wu hisa thyaka ni mintsumbu.

Swi tikomba onge loko Yesu a vulavula hi swivungu leswi nga fiki ni ndzilo lowu nga timekiki a a tshaha tsalwa ra Esaya 66:24. Malunghana ni ‘mintsumbu ya vanhu lava va hundzukeleke’ Xikwembu, Esaya u vula leswaku “swivungu leswi swi yi dyaka a swi nga fi, hambi wu ri ndzilo lowu wu nga ta yi hisa a wu nge timeki.” (Bibele—Mahungu Lamanene) Yesu swin’we ni lava a va n’wi yingisela  a va swi tiva leswaku marito lama nga eka Esaya a ma vulavula hi leswi a swi ta endliwa hi mintsumbu ya vanhu lava a va nga faneriwi hi ku lahliwa.

Hikwalaho, Yesu u vulavule hi Nkova wa Hinomu kumbe Gehena tanihi xifaniso lexi ri fanekiselaka kahle rifu leri welaka vanhu lava nga ta ka va nga ha pfuxiwi. U yi veke erivaleni mhaka leyi loko a lemukisa vanhu leswaku Xikwembu “xi nga dlaya moya ni miri eGehena.” (Matewu 10:28, New American Bible) Gehena yi fanekisela rifu ku nga ri ku xanisiwa hilaha ku nga heriki.

Xana ‘ndzilo lowu nga timekiki’ lowu Yesu a hi lemukiseke ha wona i wa xiviri kumbe i wo fanekisela? Xiya leswaku ‘ndzilo lowu nga timekiki’ lowu Yesu a vulavuleke ha wona ni lowu ku tsariweke ha wona eka Matewu 25:41 wu lunghiseriwe “Diyavulosi ni tintsumi ta yena.” Xana u ehleketa leswaku ndzilo wa xiviri wu nga swi kota ku hisa swivumbiwa swa moya? Kumbe, xana Yesu u tirhise rito leri nge ‘ndzilo’ hi ndlela yo fanekisela? Entiyisweni “tinyimpfu” ni “timbuti” leti ku vulavuriwaka ha tona emhakeni leyi a hi ta xiviri; ti fanekisela mixaka yimbirhi ya vanhu. (Matewu 25:32, 33) Ndzilo lowu nga timekiki lowu Yesu a vulavuleke ha wona wu ta hisa vanhu vo homboloka va hela hi ndlela yo fanekisela.

Vanhu vo homboloka va “ya eku biweni loku nga heriki” hi ndlela yihi? Hambileswi Tibele to tala ti tirhisaka xiga lexi nge ‘ku biwa’ eka Matewu 25:46, nhlamuselo leyi kongomeke ya rito ra Xigriki leri nge koʹla·sin ri vula ku “langutisa ku kula ka mirhi” kumbe ku yi tshena—ku tsema marhavi lama nga lavekiki. Loko vanhu lava fanaka ni tinyimpfu va kuma vutomi lebyi nga heriki, vanhu lava nga hundzukiki lava fanaka ni timbuti va ta ‘biwa hilaha ku nga heriki,’ va tsemiwa va nga ha hanyi hilaha ku nga heriki.

Xana U Ehleketa Yini?

Yesu a nga dyondzisanga nikatsongo leswaku vanhu va ni moya lowu nga fiki. Kambe, a a tala  ku dyondzisa hi ta ku pfuxiwa ka vafi. (Luka 14:13, 14; Yohane 5:25-29; 11:25) Yesu a a ta swi vula njhani leswaku vafi va ta pfuxiwa loko ku ri hileswaku a a pfumela leswaku mimoya ya vona a yi fanga?

Yesu a nga dyondzisanga leswaku Xikwembu xi ta xanisa vanhu vo homboloka hilaha ku nga heriki. Kambe Yesu u te: “Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:16, Bibele—Mahungu Lamanene) Ha yini Yesu a vule leswaku lava nga pfumeriki eka yena va ta fa? Loko a a tiyisile hakunene leswaku va ta hanya hilaha ku nga heriki va ri karhi va xanisiwa endzilweni wa tihele, xana a a ta va a nga swi vulanga sweswo?

Dyondzo ya leswaku tihele i ndhawu leyi vanhu va nga ta xanisiwa eka yona a yi sekeriwanga eBibeleni. Kambe i dyondzo ya vuhedeni leyi ku vuriwaka leswaku i ya Vukreste. (Vona bokisi leri nge,  “Matimu Ya Tihele Hi Ku Komisa,” eka tluka 6.) Xikwembu a xi va xanisi vanhu hilaha ku nga heriki etiheleni. Ku dyondza leswi nga ntiyiso hi tihele swi nga yi khumba njhani ndlela leyi u xi tekaka ha yona Xikwembu?

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

 MATIMU YA TIHELE HI KU KOMISA

TIHELE I DYONDZO YA VUHEDENI: Vaegipta va khale a va pfumela leswaku ku ni tihele leti pfurhaka ndzilo. Buku yin’wana leyi tsariweke hi 1375 B.C.E., yi vulavula hi vanhu lava “nga ta lahleriwa emigodini ya ndzilo; naswona . . . va nge poni kwalaho, naswona . . . va nge swi koti ku balekela malangavi.” (The Book Ȧm-Ṭuat) Mutivi wa filosofi wa Mugriki Plutarch (c.46-120 C.E.) u tsale hi vanhu lava nga ehansi ka misava a ku: “[Va] rile hi rito leri tlakukeke loko va ri karhi va xanisiwa ni ku xupuriwa hi ndlela leyi chavisaka, leyi khomisaka tingana ni leyi vavaka swinene.”

DYONDZO YA TIHELE YI NGHENE EKA VUKHONGERI BYA XIYUDA: N’wamatimu Josephus (37-c.100 C.E.) u vike leswaku ntlawa wun’wana wa Vayuda lava vuriwaka Vaessene, va pfumela leswaku “mimoya ya vanhu a yi fi, yi hambeta yi hanya hilaha ku nga heriki.” U engetele a ku: “Mhaka leyi yi fana ni leyi Magriki ma pfumelaka eka yona . . . Ma ehleketa leswaku mimoya yo biha yi pfaleriwa endhawini leyi nga ni munyama lowu chavisaka, laha yi xupuriwaka hilaha ku nga heriki.”

YI NGHENE EKA VUKHONGERI BYA VAKRESTE VA MAVUNWA: Hi lembe-xidzana ra vumbirhi C.E., buku yin’wana ya Vakreste leyi nga hoxiwangiki eka Testamente Leyintshwa yi vule leswi hi vanhu vo homboloka: “Ku ni ndzilo lowu nga timekiki lowu lunghiseleriweke vona.” Yi tlhele yi ku: “Ezrael, ntsumi leyi xupulaka, yi tisa vavanuna ni vavasati lava swiphemu swin’wana swa mimiri ya vona swi nga eku tshweni kutani yi va lahlela endhawini ya munyama, ku nga tihele ta vavanuna; kutani ntsumi yin’wana leyi xupulaka yi va xupula.” (Apocalypse of Peter) Hi nkarhi lowu fanaka, mutsari Theophilus wa le Antiyoka u tshahe muprofeta wa xisati wa Mugriki la vuriwaka Sibyl loko a profeta hi ta ku xupuriwa ka vanhu vo homboloka: “Ku ta xika ndzilo wu mi hisa naswona n’wina mi ta hisiwa hi malangavi siku rin’wana ni rin’wana.” Lawa i marito man’wana lawa Theophilus a vulaka leswaku “i ya ntiyiso, ma lulamile naswona ma vuyerisa vanhu hinkwavo.”

EMINKARHINI YA KHALE VANHU A VA ENDLA VUGEVENGA VA TIYIMELELA HI MHAKA YA TIHELE: Ku vuriwa leswaku Mary wo Sungula, hosi ya xisati ya le Nghilandhi (1553-1558), loyi a hiseke Maprotestente ya kwalomu ka 300 emhandzini u te: “Leswi mimoya ya vaxandzuki yi nga ta hisiwa hilaha ku nga heriki etiheleni, swa fanela swinene leswaku ndzi tirihisela ku fana ni Xikwembu hi ku va hisa laha misaveni.”

NHLAMUSELO YA SWESWINYANA YA TIHELE: Emalembeni ya sweswinyana, vukhongeri byin’wana byi cince tidyondzo ta byona malunghana ni tihele. Hi xikombiso, Vandla ra Tidyondzo ta Kereke ya Nghilandhi ri vule leswi hi 1995: “Tihele a hi ndhawu leyi vanhu va xanisiwaka eka yona hilaha ku nga heriki, kambe i yindlu ya makumu leyi munhu a tihlawulelaka yona hi ku lwisana ni Xikwembu.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

‘TIVA RA NDZILO’ I YINI?

Nhlavutelo 20:10 yi vula leswaku Diyavulosi u ta lahleriwa “etiveni ra ndzilo” kutani u “ta xanisiwa vusiku ni nhlekanhi hilaha ku nga heriki.” (Bibele—Mahungu Lamanene) Loko Diyavulosi a a ta xanisiwa hilaha ku nga heriki, Xikwembu a xi ta boheka ku n’wi tshika a hanya, kambe Bibele yi vula leswaku Yesu u ta n’wi “herisa.” (Vaheveru 2:14, Bibele—Mahungu Lamanene) Tiva leri ra ndzilo ro fanekisela ri vula “rifu ra vumbirhi.” (Nhlavutelo 21:8) Rifu leri a hi rona leri ku vulavuriweke ha rona ro sungula eBibeleni, ku nga rifu leri vangiweke hi xidyoho lexi endliweke hi Adamu, leri munhu loyi a feke hikwalaho ka rona a nga ha pfuxiwaka. (1 Vakorinto 15:21, 22) Leswi Bibele yi nga vuliki leswaku ‘tiva ra ndzilo’ ri ta humesa lava nga eka rona, “rifu ra vumbirhi” ri fanele ri ri muxaka wun’wana wa rifu, leri vafi va kona va nga ta ka va nga pfuxiwi.

Lava nga “etiveni ra ndzilo” va xanisiwa hilaha ku nga heriki hi ndlela yihi? Minkarhi yin’wana “ku xanisa” swi nga vula “ku sivela” munhu ku endla swo karhi. Siku rin’wana loko Yesu a lava ku hlongola madimona, ma huwelele ma ku: “Xana u tele ku ta hi xanisa [ku hi pfalela ekheleni] nkarhi wu nga si fika?” (Matewu 8:29; Luka 8:30, 31; King James Version) Kutani hinkwavo lava nga “etiveni” va ta “xanisiwa” hi ku siveriwa hilaha ku nga heriki kumbe va loviseriwa makumu, ku nga “rifu ra vumbirhi.”