“Xana Hi Ta Dya Yini?”

SWAKUDYA ni swakunwa i swilo leswi vanhu a va tshamela ku vulavula ha swona hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu. Singita rakwe ro sungula u hundzule mati ma va vhinyo, naswona eka swiendlakalo swimbirhi u phamele mintshungu hi swinkwa ni tinhlampfi ti nga ri tingani. (Matewu 16:7-10; Yohane 2:3-11) Yesu a a nga dyi ni swisiwana ntsena kambe a a tlhela a dya ni swigwili. Kahle-kahle, valala vakwe va n’wi hehle hi leswaku u na makolo naswona i xidakwa. (Matewu 11:18, 19) Kambe Yesu a a nga ri tano. Hambiswiritano, a a swi tiva leswaku swakudya ni swakunwa a swi ri swa nkoka eka vanhu naswona hi vutlhari u endle swikombiso hi ku tirhisa swilo leswi leswaku a hlamusela tidyondzo tin’wana ta nkoka malunghana ni Xikwembu.—Luka 22:14-20; Yohane 6:35-40.

Hi swihi swakudya ni swakunwa leswi a swi tolovelekile eminkarhini ya Yesu? Xana swakudya a swi lunghiseleriwa njhani? I yini leswi a swi fanele swi endliwa leswaku swi lunghiseleriwa? Tinhlamulo ta swivutiso sweswo ti ta ku pfuna leswaku u twisisa swiendlakalo swin’wana ni tinhlamuselo leti ku vulavuriweke ha tona eka Tievhangeli.

Hi Nyike “Xinkwa Xa Hina Xa Siku Leri”

Loko Yesu a dyondzisa vadyondzisiwa vakwe ku khongela, u hlamusele leswaku i swinene leswaku va kombela Xikwembu leswaku xi va nyika leswi va swi lavaka evuton’wini ku nga “xinkwa xa siku leri.” (Matewu 6:11) Xinkwa a ku ri swakudya leswi a swi tolovele ku dyiwa hi Vaheveru ni Magriki, hikwalaho marito lama nge “ku dya swakudya” ma vula “ku dya xinkwa.” Tindzoho leti a ti tirhisiwa ku endla xinkwa, to tanihi koroni, maxalana swin’we ni tindzoho tin’wana to tanihi otsi, koroni yo tshwuka na n’wahuva, a ku ri swakudya leswi Vayuda a va swi dya hi lembe-xidzana ro sungula. Vakambisisi va ringanyeta leswaku munhu u dya kwalomu ka 200 wa tikhilogiramu ta koroni hi lembe, leti eka tona miri wakwe wu kumaka tikhalori ta kwalomu ka hafu ntsena.

Xinkwa xi nga ha xaviwa endhawini ya vuxaviselo. Kambe mindyangu yo tala a yi ti bakela, ku nga ntirho lowu hakunene a wu lava nkarhi wo tala ni matimba. Buku leyi nge Bread, Wine, Walls and Scrolls yi ri: “Tanihi leswi a va nga ta ma veka mapa nkarhi wo leha hi leswi ma bolaka, wansati a a boheka ku sila mapa siku ni siku.” Xana a a heta nkarhi wo tanihi kwihi ku ma sila? Mutsari u ya emahlweni a ku: “Hi awara yin’we a a sila tindzoho leti endlaka 1 khilogiramu [tiphawundi leti tlulaka timbirhi] tindzoho teto a ti humesa mapa lama endlaka 0.8 khilogiramu [kwalomu ka tiphawundi timbirhi]. Tanihi leswi munhu un’we hi siku a a dya mapa lama endlaka hafu ya khilogiramu, hikwalaho ka sweswo leswaku a kota ku phamela ndyangu lowu nga ni swirho swa ntlhanu kumbe tsevu, wansati a a fanele a sila ku ringana tiawara tinharhu hi siku.”

Sweswi anakanya hi Mariya mana wa Yesu. Ku engetela eka ntirho lowu a a fanele a wu endla tanihi manana wa muti, a a boheka ku sila mapa lama  nga ta endla xinkwa lexi nga ta enela vandyangu wakwe, ku nga nuna wakwe, vana vakwe va ntlhanu va majaha ni vanhwanyana vambirhi. (Matewu 13:55, 56) Handle ko kanakana, Mariya tanihi vavasati van’wana va Vayuda a a tirha hi matimba leswaku a lunghiselela ‘xinkwa xa siku rero.’

“Tanani, Mi Ta Fihlula”

Endzhaku ka ku pfuxiwa kakwe, Yesu u humelele eka van’wana va vadyondzisiwa vakwe nimixo. Vadyondzisiwa a va ri eku phaseni ka tinhlampfi vusiku hinkwabyo kambe a va kumanga nchumu. Yesu u vitane vadyondzisiwa vakwe lava a va karhele a ku: “Tanani, mi ta fihlula.” Kutani a va nyika nhlampfi ni xinkwa. (Yohane 21:9-13) Hambileswi, mhaka leyi ya ku fihlula yi boxiweke ntsena eka Tievhangeli, a swi tolovelekile leswaku vanhu va fihlula hi xinkwa, timanga, madiriva lama omisiweke kumbe mihandzu ya mitlhwari.

Xana ku vuriwa yini hi swakudya swa ninhlikanhi? Xana vanhu lava a va tirha a va dya yini? Buku leyi nge Life in Biblical Israel yi ri: “Swakudya swa ninhlikanhi a ku ri swakudya swo olova leswi a swi katsa xinkwa, mavele, mihandzu ya mitlhwari ni makuwa.” Leswi swi nga ha endleka ku ri swakudya leswi vadyondzisiwa va Yesu va vuyeke na swona hi le Sikari, loko va kuma Yesu a ri karhi a vulavula ni wansati wa Musamariya exihlobyeni. A ku ri “kwalomu ka awara ya vutsevu” kumbe ninhlikanhi naswona vadyondzisiwa “a va ye emutini va ya xava swakudya.”—Yohane 4:5-8.

Mindyangu a yi hlengeletana nindzhenga leswaku yi ta lalela. Buku leyi vuriwaka Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. loko yi hlamusela swakudya leswi yi ri: “Vanhu vo tala a va dya xinkwa kumbe vuswa leswi endliweke hi maxalana, hi tindzoho to hambana-hambana ni tinyawa kumbe mixaka yin’wana ya mapa lama tirhiseriwaka ku sweka kumbe ku endla xinkwa. Hakanyingi a va chela munyu, mafurha kumbe mitlhwari, kasi hi minkarhi yin’wana a va katsa ni murhu wo nandzihisa, vulombe kumbe swakunwa leswi endliweke hi mihandzu.” Swin’wana swa leswi a va swi dya a swi katsa ntswamba, chizi, matsavu, mihandzu ni mihandzu yin’wana leyi omisiweke. A ku ri ni mixaka ya kwalomu ka 30 ya matsavu hi nkarhi wolowo, ku nga tinyala, xinyalana, radixi, tikherotsi ni khavichi, ku hlaya swona i ku twa ku xurha, swin’we ni mixaka ya 25 yo hambana-hambana ya mihandzu yo fana ni (1) makuwa, (2) mihandzu ya ncindzu ni (3) magrenada a swi byariwa endhawini yoleyo.

Xana wa swi vona hi mahlo ya mianakanyo swin’wana swa swilo sweswo loko Yesu a ri karhi a dya swakudya swa nimadyambu na Lazaro ni vamakwavo vakwe, Marta na Mariya? Anakanya hi nun’hwelo lowu a wu tate kamara loko Mariya a ri karhi a tota milenge ya Yesu hi mafurha ya “narda ya xiviri” ku nga nun’hwelo wa swakudya lowu hlanganeke ni nun’hwelo wa mafurha lama durhaka swinene.—Yohane 12:1-3.

“Loko U Endla Nkhuvo”

Eka xiendlakalo xin’wana, loko Yesu a ri karhi a dya swakudya “endlwini ya un’wana wa vafumi va Vafarisi” u dyondzise lava a va ri kwalaho dyondzo ya nkoka. U te: “Kambe loko u endla nkhuvo, rhamba swisiwana, swigono, lava khutaka, lava feke mahlo; kutani u ta tsaka, hikuva a va na nchumu lexi va nga ku tlheriselaka xona. Hikuva u ta tlheriseriwa  swona eku pfuxiweni ka lava lulameke.” (Luka 14:1-14) Loko Mufarisi a a landzele xitsundzuxo xa Yesu, xana i swakudya swa muxaka muni leswi a a fanele a swi phamela vanhu enkhubyeni wolowo?

Wanuna loyi a fuweke swi nga ha endleka leswaku u nyike vanhu xinkwa lexi durhaka, lexi endliweke hi swivumbeko swo hambana-hambana naswona swi katsiwe vhinyo, vulombe, ntswamba ni swilo swin’wana swo nandzihisa. Swi nga ha endleka leswaku a ku vekiwa botere ni chizi loko ku dyiwa. Handle ko kanakana, mihandzu ya mitlhwari leyi omisiweke ni leyi nga omisiwangiki kumbe mafurha ya mitlhwari a swi tshama swi ri kona loko ku dyiwa. Buku leyi nge Food in Antiquity, yi ri: “Munhu un’wana ni un’wana a a dya 20 wa tikhilogiramu ta mutlhwari hi lembe, a tirhisa mafurha man’wana lama endliweke hi mutlhwari leswaku a tola, a tlhela a ma tirhisa eka rivoni.”

Swi nga ha endleka leswaku loko Mufarisi a a tshama ekusuhi ni lwandle, yena swin’we ni vaendzi vakwe a a va dya tinhlampfi leta ha ku phasiwaka. Lava a va tshama ekule ni lwandle a va dya tinhlampfi leti cheriweke munyu kutani ti omisiwa. Munhu loyi a endzeriweke a nga ha va a nyike vaendzi vakwe nyama, ku nga nchumu lowu nga tolovelekangiki ku endleriwa swisiwana. Swakudya leswi tolovelekeke a ku ri matandza kumbe swakudya swin’wana swo fana ni sweswo. (Luka 11:12) Swakudya leswi swi nga ha endleka leswaku a swi cheriwe swimilana swi tlhela swi lungiwa hi swilo swo fana ni musuzwane, aneta, kumini na sinapi. (Matewu 13:31; 23:23; Luka 11:42) Swi nga ha endleka leswaku endzhaku ka sweswo vaendzi va rhelerise hi koroni leyi yi katingiweke hi mafurha ya almondi, vulombe na swilo swin’wana swo lunga hi swona.

Lava a va ri kona eka nkhuvo wolowo swi nga ha endleka leswaku va nyikiwe madiriva, ku nga ha va lama omisiweke kumbe vhinyo. Ku kumiwe swilo swa magidi leswi vhinyo a yi endliwa hi swona ePalestina, leswi nga vumbhoni bya leswaku vanhu vo tala a va rhandza vhinyo. Endhawini yin’wana ya le Gibiyoni, vayimburi va kume 63 wa tindhawu laha vhinyo a yi hlayisiwa kona, leti nga hlayisaka 100 000 wa tilitara ta vhinyo.

“Mi Nga Tshuki Mi Vilela”

Loko u ri karhi u dyondza Tievhangeli, xiya leswaku i minkarhi yingani laha Yesu a endleke swifaniso hi swakudya ni swakunwa loko a ri karhi a dyondzisa ni leswaku i kangani laha a dyondziseke tidyondzo ta nkoka loko a ri karhi a dya. Swi le rivaleni leswaku Yesu ni vadyondzisiwa vakwe a va swi tsakela ku nwa, ngopfu-ngopfu loko va ri na vanghana va vona kambe a swi nga ri nchumu wa nkoka evuton’wini bya vona.

Yesu u pfune vadyondzisiwa leswaku va va ni vonelo lerinene hi swakudya ni swakunwa, loko a ku: “Mi nga tshuki mi vilela kutani mi ku, ‘Xana hi ta dya yini?’ kumbe, ‘Xana hi ta nwa yini?’ kumbe, ‘Xana hi ta ambala yini?’ Hikuva hinkwaswo leswi i swilo leswi va matiko va swi lavisisaka hi mapfundza. Hikuva Tata wa n’wina wa le tilweni wa swi tiva leswaku ma swi lava swilo leswi hinkwaswo.” (Matewu 6:31, 32) Vadyondzisiwa va yi tirhisile ndzayo leyi, xisweswo Xikwembu xi va nyike swilaveko swa vona. (2 Vakorinto 9:8) Swi nga ha endleka leswaku swakudya leswi u swi dyaka a swi fani ni leswi a swi dyiwa hi lembe-xidzana ro sungula. Kambe u nga tiyiseka leswaku Xikwembu xi ta ku khathalela loko u rhangisa ku endla ku rhandza ka xona evuton’wini bya wena.—Matewu 6:33, 34.