LOKO n’wana wa wena a ha ri ricece, xana a wu tiyiseka leswaku kaya ra wena ri hlayisekile? Kumbexana a wu pfala tintambu ta gezi, u susa swilo leswi nga n’wi tsemaka naswona u n’wi sivela leswaku a nga khandziyi switepisi—leswi hinkwaswo a wu swi endla leswaku u n’wi sirhelela.

Hi nkarhi wolowo, swi nga ha endleka leswaku a swi ku olovela ku n’wi sirhelela, kambe sweswi u karhatiwa hi swilo swo tala, ku katsa ni swivutiso leswi nge: ‘Xana n’wana wa mina wa jaha u hlalela swifaniso swo navetisa rimbewu?’ ‘Xana n’wana wa mina wa nhwanyana u rhumela swifaniso swakwe hi selfoni, leswi eka swona a nga ambalangiki nchumu?’ Kambe xivutiso lexi ku karhataka ngopfu hi lexi nge, ‘Xana n’wana wa mina se wa swi navela ku nghenela timhaka ta masangu?’

Vatswari van’wana va tshama va veke vana va vona tihlo vusiku ninhlikanhi. Hi ku famba ka nkarhi, vatswari vo tala va swi xiyile leswaku ku tshama va veke vana va vona tihlo swi endla leswaku va va tumbetela leswi va swi endlaka.

Swi le rivaleni leswaku ku va vatswari va tshama va veke vana va vona tihlo a swi pfuni nchumu. Yehovha Xikwembu a nga swi sindzisi swivumbiwa swakwe leswaku swi n’wi yingisa, kutani na wena a wu fanelanga u endla tano. (Deteronoma 30:19) Kambe, xana u nga va pfuna njhani vana va wena leswaku va endla swiboho swa vutlhari swa mahanyelo?—Swivuriso 27:11.

Lexi nga ku pfunaka i ku tshama u ri karhi u bula na vona naswona leswi u fanele u swi endla ku sukela loko va ha ri vatsongo. * (Swivuriso 22:6) Kutani loko va fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, hambeta u burisana na vona. Tanihi mutswari, loko n’wana wa wena a ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, swilo hinkwaswo u fanele a byeriwa hi wena. Alicia, nhwanyana wa le Britain u ri: “Vanhu vo tala va  ehleketa leswaku hi fanele hi vulavula ni vanghana va hina hi timhaka ta masangu, kambe sweswo a hi ntiyiso. Ha tsaka loko vatswari va hina va vulavula na hina hi timhaka leti.”

Loko vana va ri karhi va kula va fanele va tiva swo tala hi timhaka ta masangu ku tlula ku byeriwa ndlela leyi n’wana a taka ha yona laha misaveni. Nakambe va fanele va “[letela] matimba ya vona ya ku twisisa hi ku ma tirhisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.” (Vaheveru 5:14) Hi ku komisa, va fanele va tiva ntiyiso malunghana ni timhaka ta masangu leti faneleke naswona va hanya hi wona. Xana u nga n’wi dyondzisa njhani n’wana wa wena mahanyelo lamanene?

Rhanga hi ku kambisisa mahanyelo lawa wena u ma tekaka ma ri ya nkoka. Hi xikombiso, u nga ha va u pfumela leswaku vumbhisa, ku nga vuxaka bya rimbewu lebyi endliwaka hi vanhu lava nga tekanangiki, byi hoxile. (1 Vatesalonika 4:3) Swi nga ha endleka leswaku vana va wena va swi tiva sweswo; naswona va nga ha tshaha tindzimana ta Bibele leti vulavulaka hi mhaka leyi. Loko va vutisiwa hi mhaka leyi, swi nga ha va olovela ku vula leswaku vuxaka bya rimbewu emahlweni ka vukati byi hoxile.

Kambe ka ha ri ni swilo swo tala leswi u faneleke u va dyondzisa swona. Buku leyi nge Sex Smart yi vula leswaku vantshwa van’wana va nga ha vula leswaku va pfumelelana ni leswi vatswari va vona va va dyondziseke swona hi timhaka ta masangu loko yi ku: “Ntiyiso wu ta va pfuna leswaku va nga titeli ni mavonelo ya vona. Loko va tikuma va ri exiyin’weni lexi eka xona va faneleke va hlawula leswinene eka leswo biha va pfilunganyeka.” Leswi hi swona leswi endlaka leswaku milawu leyinene ya mahanyelo yi va ya nkoka. Xana u nga n’wi pfuna njhani n’wana wa wena leswaku a hanya ha yona?

Yi veke erivaleni ndlela leyi u lavaka leswaku va hanya ha yona.

Xana wa pfumela leswaku timhaka ta masangu ti fanele ti endliwa hi vanhu lava tekaneke ntsena? Kutani tshama u ri karhi u byela vana va wena hi mhaka leyi. Hi ku ya hi buku leyi nge Beyond the Big Talk, vulavisisi byi kombisa leswaku “emindyangwini leyi vatswari va dyondziseke vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi leswaku timhaka ta masangu ti bihile, hakanyingi vana volavo va tikhoma kukondza va nghenela vukati.”

Hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni, ku dyondzisa vana va wena mahanyelo lamanene a swi vuli swona leswaku va ta hanya ha wona. Ku yi veka erivaleni milawu leyi u lavaka leswaku ndyangu wa wena wu hanya ha yona swi ta pfuna vana va wena leswaku va va ni xikombiso lexi va nga xi tekelelaka loko va kula. Mindzavisiso yi kombisa leswaku vantshwa vo tala a va ma tekeleli mahanyelo lawa vatswari va vona va va dyondziseke wona, naswona leswi swi sungula ku vonaka va ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi.

Va byele ntiyiso hinkwawo hi timhaka ta masangu.

Switsundzuxo swa laveka. (1 Vakorinto 6:18; Yakobo 1:14, 15) Hakanyingi Bibele yi kombisa leswaku vuxaka bya rimbewu i nyiko leyi humaka eka Xikwembu, ku nga ri ntlhamu lowu Sathana a hi phasaka ha wona. (Swivuriso 5:18, 19; Risimu Ra Solomoni 1:2) Ku byela vana wa wena lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi hi makhombo lama vangiwaka hi timhaka ta masangu ntsena, swi nga ha endla leswaku va va ni vonelo leri hoxeke hi mhaka leyi naswona va yi vona yi nga fambisani na Matsalwa. Nhwanyana un’wana wa le Furwa la vuriwaka Corrina u ri: “Vatswari va mina va vulavula ngopfu hi ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu, kutani leswi swi endle leswaku ndzi swi teka swi nga ri swinene ku endla timhaka ta masangu.”

Tiyiseka leswaku vana va wena va tiva ntiyiso hinkwawo malunghana ni timhaka ta masangu. Manana un’wana wa le Mexico la vuriwaka Nadia u ri: “Leswi ndzi tshamelaka ku swi dyondzisa vana va mina hileswaku swa tsakisa ku endla timhaka ta masangu, i swa ntumbuluko naswona Yehovha Xikwembu u swi endlele leswaku vanhu va tiphina ha swona. Kambe ti fanele ti endliwa ntsena hi vanhu lava tekaneke. Ti nga hi tisela ntsako kumbe ku xaniseka, swi titshege hi ndlela leyi hi ti endlaka ha yona.”

N’wi pfune leswaku a vona vuyelo bya kona.

Leswaku vantshwa va endla swiboho leswinene evuton’wini, va fanele va swi tiva leswaku swiboho leswi va swi endlaka swi nga ha va ni vuyelo lebyinene kumbe byo biha. U nga ehleketi leswaku ku va va tiva leswinene ni leswo biha swi ringene. Emma, wansati un’wana wa le Australia la nga Mukreste u ri: “Loko ndzi anakanyisisa hi swihoxo leswi ndzi swi endleke loko ndza ha ri muntshwa, ndzi nga vula leswaku ku tiva milawu ya Xikwembu a swi vuli swona leswaku u ta yi landzela. I swa nkoka ku twisisa vuyelo lebyi vaka kona loko u yi landzela ni loko u nga yi landzeli.”

Bibele ya pfuna swinene naswona milawu ya yona yo tala leyi kandziyisiwaka yi hlamusela vuyelo bya leswo biha. Hi xikombiso, Swivuriso 5:8, 9 yi khutaza vantshwa leswaku va balekela vumbhisa ‘leswaku va nga nyiki van’wana xindzhuti xa vona.’ Hilaha tindzimana teto ti kombisaka hakona, ku hlanganyela timhaka ta masangu hi nga si nghenela vukati swi endla leswaku hi nga ha xi tirheli hi ku tshembeka Xikwembu naswona hi lahlekeriwa hi xindzhuti. Leswi swi nga ha tlhela swi endla leswaku vanhu lava lavaka ku nghenela vukati lava nga na tona timfanelo leti va nga ha hi tsakeli ngopfu. Ku anakanyisisa hi makhombo lama vaka kona hi tlhelo ra nyama ni ra moya, swi nga ku pfuna leswaku u wa u pfuka leswaku u hanya hi milawu ya Xikwembu. *

Takao wa le Japani la nga ni malembe ya 18 u ri: “Ndza swi tiva leswaku ndzi fanele ndzi endla leswi nga swinene kambe ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi lwisana ni ku navela ka nyama.” Vantshwa lava titwaka hi ndlela yoleyo va nga chaveleleka hi ku tiva leswaku a hi vona ntsena. Hambi ku ri muapostola Pawulo, Mukreste la tiyeke u te: “Loko ndzi navela ku endla leswi lulameke, leswo biha swi kona eka mina.”—Varhoma 7:21.

Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va ta va va endla kahle loko va swi xiya leswaku a hi minkarhi hinkwayo swi biheke ku lwisana ni ku navela ka nyama. Ku nga va pfuna leswaku va swi veka erivaleni leswaku va lava ku va vanhu va muxaka muni. Ku nga ha tlhela ku va pfuna leswaku va anakanyisisa hi xivutiso lexi, ‘Xana ndzi lava ku tiviwa tanihi munhu wo tshembeka kumbe munhu la tekekaka naswona a pfumelaka ku kongomisiwa hi ku navela kun’wana ni kun’wana ka nyama?’ Ku va ni mahanyelo lamanene swi ta pfuna n’wana wa wena leswaku a xi hlamula hi vutlhari xivutiso lexi.