Xihloko lexi kandziyisiweke eka magazini lowu vuriwaka Biblical Archaeology Review xi vule leswaku vanhu va “kwalomu ka 50” lava ku vulavuriwaka ha vona eka Matsalwa ya Xiheveru, swi tiyisekisiwa hi vayimburi leswaku i va xiviri. Eka vanhu lava, ku ni tihosi ta 14 ta le Yuda ni le Israyele ku katsa ni vanhu lava tivekaka ngopfu vo tanihi Davhida na Hezekiya ni lava nga dumangiki ku nga Menahema na Peka. Eka vanhu lava, ku tlhela ku katsiwa ni Vafaro va ntlhanu ni tihosi ta 19 ta le Asiriya, Babilona, Mowabu, Peresiya na Siriya. Hambiswiritano, vafumi a hi vona ntsena va humelelaka eBibeleni ni le ka vuyimburi. Ku ni van’wana vo kota vaprista lava tlakukeke, vatsari ni vatirhelamfumo.

Xihloko lexi xi vula leswaku eka vanhu lava hinkwavo, ku ni “nhlayo ya le henhla ya ku pfumelelana ka swidyondzeki leyi tiyisekisaka rungula.” I ntiyiso leswaku Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma vulavula hi matimu ya vanhu vo tala vo tanihi, Heroda, Pontiyo Pilato, Tiberiyo, Kayafasi na Sergiyo Pawulosi naswona ku ni vumbhoni bya vayimburi lebyi seketelaka mhaka leyi.

Hambileswi ku nga ha riki na tinghala eIsrayele ni Palestina namuntlha, eka Matsalwa ya kwalomu ka 150 lama vulavulaka hi xiharhi lexi, ma kombisa leswaku a xi tolovelekile eka vatsari va Bibele. Hakanyingi ku vulavuriwe ha xona tanihi xifaniso; kambe kun’wana ku vulavuriwa hi tinghala hi ku kongoma. Hi xikombiso, Samsoni, Davhida na Benaya, ku vuriwa leswaku va dlaye tinghala. (Vaavanyisi 14:5, 6; 1 Samuwele 17:34, 35; 2 Samuwele 23:20) Vanhu van’wana va dlayiwe hi tinghala.—1 Tihosi 13:24; 2 Tihosi 17:25.

Eminkarhini ya khale nghala leyi, a yi kumeka le matikweni ya le Asia ku nga eAsia Minor, Grikiya, Palestina, Siriya, Mesopotamiya ni le n’walunguvupeladyambu bya Indiya. Leswi xiharhi lexi a xi chaviwa ni ku xiximiwa, hakanyingi a xi va kona eka swifaniso leswi mpfampfarhutiweke swa le ndhawini yoleyo. A ku ri ni makhumbi lama kovotliweke tinghala eka Gondzo ra Vapfhumba ra le Babilona.

Ku vuriwa leswaku valweri va nkutsulo a va hlota tinghala ePalestina eku heleni ka va-1100 C.E. Swi tikomba onge tinghala ti yayarheriwe ti hela endzhakunyana ka va-1300. Hambiswiritano, a ka ha vulavuriwa ha tona eMesopotamiya ni le Siriya ku fikela hi va-1800 naswona eIran ni le Iraq a ka ha vulavuriwa ha tona eku sunguleni ka va-1900.