Ku nga va swaku swilo leswi swi nga kona swi ve ni masungulu?

Genesa 1:1 yi li: “A ku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe tilo ni misava.”

Na ku nge se fika kolomu ka ma 1950, vasiyentixta va vanyingi a va kholwa swaku swilo leswi nga kona a swi vanga ni masungulu. Kambe leswi swi nga tsumbuliwa swoswinyana swi yendla vasiyentixta va ku tala va kholwa swaku swilo hinkwaswu leswi nga kona swi ve ni masungulu.

Misava a yi tshamise ku yini a ku sunguleni?

Buku la Genesa 1:2, 9 li vula swaku a ku sunguleni a misava “a yi nga na nchumu naswona a ku ni munyama.” Li tlhela li vula leswaku misava hinkwayu a yi tale hi mati.

Vasiyentixta va nyima na wona marito lawa. Ntivi yin’wani ya Biologia leyi vitaniwaka Patrick Shih yi vula leswaku a ku sunguleni a misava “a yi nga na moya lowu pfunaka munhu leswaku a hefemula naswona ni ku txuvukeka a yi nga txuvukeki.” Revhixta lin’wani leli vitaniwaka Astronomy li vula leswaku mapexkiza lawa ma nga yendliwa swoswinyana ma kombisa  leswaku “a misava hinkwayu a yi tale hi mati naswona hambi hi ndhawu ya ku woma a yi nga li kona.”

Swilo swi txintxise ku yini hi ku famba ka nkama?

Genesa 1:3-5 yi kombisa swaku a ku sunguleni ku voninga a ku nga fiki kahle lani misaveni, kambe hi ku famba ka nkama, dlambu ni n’weti swi sungule ku voneka kahle.  — Genesa 1:14-18.

A Centro de Pesquisa Ambiental la Smithsonian li vula swaku “a ku sunguleni ku voninga a ku nga fiki kahle lani misaveni.” Li tlhela li ku “a henhla a ku hangalake a gaji leli li vitaniwaka metano leli a li fananyana ni hunguva, kambe hi ku famba ka nkama gaji lolelo li hangalakile se ku sungula ku voneka swaku a tilo i la azuli.”

Wutomi li sungulise ku yini lani misaveni?

Buku la Genesa 1:20-27 li vula leswaku ku rhange hi ku yendliwa tihlampfi, swinyanyani, swiharhi leswi fambafambaka lani misaveni, ku gama ku yendliwa vanhu. Vasiyentixta na vona va kholwa leswaku a tihlampfi hi tona ti nga rhanga ti yendliwa na ku nge se  yendliwa swiharhi swa ku sungula leswi yan’waka ku patsa ni vanhu.

Vanhu van’wani va vula swaku leswi Bibele li swi vulaka swi hambanile ni leswi vasiyentixta va nga swi tsumbula, kambe minkama ya yinyingi va vula leswo hi mhaka ya leswi va kalaka va nga swi twisisi kahle leswi Bibele li swi vulaka.

A Bibele a li vuli swaku misava ni swilo hinkwaswu leswi nga kona swo va ni 6.000 wa malembe ntsena na swi yendliwile. Kambe lona lo vula ntsena swaku a misava ni swilo hinkwaswu leswi nga kona swi yendliwe “a ku sunguleni”. (Genesa 1:1) Bibele a li vuli swaku a ku sunguleni koloko ku sungule hi lembe muni.

Bibele a li vuli swaku swilo leswi hanyaka lani misaveni swi yendliwe hi 6 wa masiku ntsena ya 24 wa mawora. Loko Bibele li vulavula hi “siku” li va li kombetela ka nkama wa ku leha. Hi xikombiso, ka Genesa ndzima 1 ku kombisiwa leswaku a misava ni swilo leswi hanyaka ka yona swi yendliwile hi 6 wa “masiku”, naswona masiku lawa, Bibele li tlhela li ma vitana “siku leli Yehovha a Xikwembu a nga yendla misava ni matilo hi lona.” (Genesa 2:4) Leswo swi vula swaku a siku lin’wani ni lin’wani li nyimela nkama wa ku leha swinene.

Bibele a li vuli swaku swilo leswi hanyaka a swi ta tshamisa xileswi swi nga yendlisiwa xiswona swi nga txintxi hi ku famba ka nkama. Buku la Genesa li vula swaku swiharhi swi yendliwe “hi ku ya hi mixaka ya swona.” (Genesa 1:24, 25) Ndlela leyi Bibele ni siyensiya swi li tirhisaka hi yona rito leli nge “mixaka” yi hambanile. Swiharhi leswi swi voniwaka swi li swa muxaka wun’we hi ku ya hi Bibele, ka siyensiya swi nga ha voniwa swi li swa mixaka ya ku hambana. Se swiharhi leswi a swi li swa muxaka wun’we hi ku ya hi Bibele swi tlhela swi hanya xikan’we, swi nga yendleka swi txintxilenyana hi ku famba ka nkama.

 U swi vonisa ku yini?

Hilani se hi nga swi vona hi kona, Bibele li tlhamusela hi ndlela ya ku vevuka ni ya ku kongoma ndlela leyi swilo leswi swi nga kona, misava ni wutomi swi nga sungulisa xiswona. Se ku nga va leswaku Bibele li tlhela li vulavula ntiyiso hi Lweyi a nga yendla swilo leswo hinkwaswu? A Enciclopédia Britânica hi Xinghiza li li: “Ku kholwa leswaku a wutomi li yendliwe hi munhu lweyi a nga ni matimba ya ku tlula ya vanhu swa fambisana ni leswi swi nga tsumbuliwa swoswinyana hi vasiyentixta.” b