“Kupfuliwa” ka Bukunsongwa ya Khale
Xiyenge lexi psheke xa buku leli kumiweke Ein Gedi, aswinga koteki kuxi lerha kusukela xi kumiwile hi 1970. Kambe loko michini ya 3D yi yendle swikoteka swaku yi lerhiwa, yi kombise xiphemo xa masungulu ya buku ya levitika ni vito la Xikwembu
Hi 1970, vativi va ta wuyembuli va vhevule bukunsongwa ya khale leyi ayi pshile atikweni la Israyele ka xidoropana xa Ein Gedi, lexi axi li kusuhani ni Mar Morto hi tlhelo la wupeladlambu. Bukunsongwa leyi vayi kume loko vali karhi va cela ka sinagoga leli ali hisiwile a xidoropaneni lexi swinga yendlekaka xi lovisiwe kolomuya ka malembe ya 501 na 600 ka nguva ya hina. Bukunsongwa leyi ayi hlakalile swinene lakakuva ayinga lerheki. Loko va zama kuyi pfula ayo fuhlukela. Hambi leswo, swi kotekile kuva yi pfuliwa hi kutirhisa michini leyi yendleliweke kuvona swilo leswi tumbeleke (kumbe 3D). Nakambe, hi kupfuniwa hi programa la nyiwani la komputadori la kuvona swifaniso, se swa koteka kulerha rungula la bukunsongwa leyi.
I mpsini leswi tsumbuliweke? Kutsumbuliwe leswaku bukunsongwa leyi a yini rungula la Bibele. Leswi ayi pshile, akuyo sala xiyenge xa kusungula xa Buku la Levitika. Ka tindzimana ta kona aku ni vito la Xikwembu hi xiHeberu, leli tsaliweke hi kutirhisa Tetragrama. Bukunsongwa leyi yi tsaliwe xikarhi ka malembe ya 50 kuya ka 400 ka nguva ya hina. Leswo swi yendla leswaku yiva ya khale kutlula matsalwa hinkwawu ya xiHeberu lama tsaliweke hi voko, ku patsa ni bukunsongwa ya Qumran. Ka Jornali leli vitaniwaka The Jerusalem Post, Gil Zohar a tsale leswi: “Loko yingase pfuliwa bukunsongwa leyi kumekeke a Ein Gedi, akuni tibukunsongwa timbirhi leti ati siyana hi 1000 wa malembe, kunga ya Mar Morto (yive kona hi 100 A.E.C.) na Codex ya Aleppo (yive kona hi 930 E.C.).” Hikuya hi tintivi, buku leyi pfuliweke hi kutirhisa 3D yi tiyisekisa leswaku matsalwa ya Massoréticos de Torá “ama tshembekile kuringana magidi ya malembe, ni leswaku swihoxo swa vakopiyari va matsalwa aswi wonhanga mongo wa wona.”
