1, 2. Kasi vikachitika ni vichi pa zuŵa lapadera chomene kwa Eliya?

ELIYA wakachimbiranga uku vula yikuwa ndipo chisi chikasazgikiranga. Kukakhala mtunda utali kuti wakafike ku Yezireli, kweniso wakaŵa munthu mulara. Wakalutilira kuchimbira chifukwa “woko la Yehova” likaŵa pa iyo. Eliya wakawona kuti nkhongono zanthena izi wakaŵa kuti wandaŵepo nazo nakale. Wakachimbira chomene na kujumpha mahachi agho ghakaguzanga gileta la Themba Ahabu.—Ŵerengani 1 Mathemba 18:46.

² Wakaŵa yekha mu nthowa ndipo kukakhala mtunda utali. Muŵe nga mukuwona Eliya wakufyura maji ghavula kumaso apo wakuchimbira. Kweniso panji wakaghanaghaniranga vinthu ivyo vikachitika zuŵa lira. Likaŵa zuŵa lapadera chomene kwa Yehova, Chiuta wa Eliya, kweniso pa kusopa kwaunenesko. Phiri la Karimeli likawonekangaso yayi chifukwa wakalileka kumasinda chomene kweniso chifukwa cha mdima wa vula. Pa phiri ili ndipo Yehova wakazgolera lurombo lwa Eliya na kulongora kuti Baala ni mutesi. Ntchimi za Baala zikamanyikwa kuti ni zitesi ndipo zikakomeka. Kufuma apo, Eliya wakalomba Yehova kuti wamazge chilangalanga icho chikananga charu vyaka vitatu na hafu. Vula yikiza nadi.—1 Mathe. 18:18-45.

3, 4. (a) Chifukwa wuli Eliya nkhongono zikwenera kuti zikakwera apo wakalutanga ku Yezireli? (b) Kasi tidumbiskanenge mafumbo wuli?

³ Apo Eliya wakachimbiranga kuya ku Yezireli, nkhongono zikwenera kuti zikakwera chomene. Panji wakaghanaghananga kuti vinthu visinthenge. Ahabu wakeneranga kusintha. Eliya wakakhazganga kuti Ahabu wasinthenge na kuleka kusopa Baala chifukwa cha ivyo wakawona zuŵa lira. Kweniso wakanizgenge muwoli wake, Yezebeli, na kuleka kusuzga ŵateŵeti ŵa Yehova.

⁴ Tose nkhongono zikukwera para vinthu vikuwoneka kuti vikutiyendera makora. Tingamba kughanaghana kuti vinthu viŵenge makora chomene, panji kuwona nga kuti masuzgo agho tanguŵa nagho ghamara. Usange ndivyo Eliya wakaghanaghananga, mphake chifukwa “wakaŵa munthu nga ndise.” (Yak. 5:17) Kweni masuzgo gha  Eliya ghakamara yayi. Nakuti pakati pajumpha maora ghachoko waka, Eliya wakaŵa na wofi, wakalopwa chomene mwakuti wakakhumbanga kufwa. Kasi ntchivichi chikachitika, ndipo Yehova wakamovwira wuli kuti waŵeso na chipulikano kweniso chikanga? Tiyeni tiwone.

5. Kasi Ahabu wakasambira kuchindika Yehova pakuwona ivyo vikachitika pa Phiri la Karimeli? Ndipo tikumanya wuli?

⁵ Ahabu wakafika ku nyumba yake ku Yezireli. Kweni kasi pakaŵa ukaboni wakuti wasintha? Baibolo likuti: “Ahabu wakaphalira Yezebeli vyose ivyo Eliya wakachita na umo wakakomera ntchimi zose na lupanga.” (1 Mathe. 19:1) Wonani kuti Ahabu wakazunurapo yayi Yehova, Chiuta wa Eliya, pakulongosora ivyo vikachitika zuŵa lira. Ahabu wakawonanga minthondwe iyo yikachitika zuŵa lira kuti ‘wakachita ni Eliya.’ Uwu mbukaboni wakuti wakasambira yayi kuchindika Yehova Chiuta. Kasi muwoli wake Yezebeli wakachita wuli?

6. Kasi Yezebeli wakatuma uthenga wuli kwa Eliya, ndipo ukang’anamurangachi?

⁶ Yezebeli wakakalipa chomene. Wakagolera na ukali, ndipo wakatuma uthenga kwa Eliya wakuti: “Ŵachiuta ŵachite ntheura kwa ine na kusazgirapo, usange namachero kuzakafika nyengo yanthena iyi nindakuzgore iwe nga njumoza wa iwo.” (1 Mathe. 19:2) Uku kukaŵa kofya kwamaseŵera yayi. Apa Yezebeli wakang’anamuranga kuti usange watondeka kukoma Eliya kuwezgera nduzga pa ntchimi za Baala, mbwenu wafwe ndiyo. Muŵe nga mukuwona munthu wakuwuska Eliya mu tulo usiku uku vula yikulokwa. Mbwenu wakumuphalira uthenga wakofya kufuma kwa fumukazi. Kasi Eliya wakachita wuli?

7. Kasi Eliya wakachita wuli Yezebeli wakati wamofya, ndipo wakachita vichi?

⁷ Eliya nkhongono zikwenera kuti zikamumalira usange wakaŵa na maghanoghano ghakuti nkhondo yakulimbana na kusopa Baala yamara. Yezebeli wakasintha yayi. Wakakoma kale ntchimi zinandi zakugomezgeka, ndipo sono Eliya wakawona kuti chikwiza pa iyo. Kasi Eliya wakachita wuli Yezebeli wakati wamofya? Baibolo likutiphalira kuti: “Wakawopa chomene.” Kasi Eliya wakamba kughanaghanira umo Yezebeli wamukomerenge? Usange ndivyo wakaghanaghananga, mbwenu mphake kuti wakalopwa chomene. Tikupulika kuti Eliya “wakachimbira kuponoska umoyo wake.”—1 Mathe. 18:4; 19:3.

8. (a) Kasi suzgo la Petrosi likayananga wuli na la Eliya? (b) Kasi tikusambirako vichi kwa Eliya na Petrosi?

⁸ Eliya wakalopwa chifukwa cha wofi, kweni wakaŵa yekha yayi. Ŵateŵeti ŵanyake ŵakugomezgeka nawo ŵakalopwa chifukwa cha  wofi. Mpositole Petrosi nayo wakaŵapo na suzgo leneliri. Ulendo unyake, Yesu wakati wamuchema kuti wende pa maji wize kwa iyo, Petrosi ‘wakawona chimphepo.’ Wakachita wofi ndipo wakamba kubira. (Ŵerengani Mateyu 14:30.) Ivyo vikachitikira Eliya na Petrosi vikutisambizga fundo yakuzirwa chomene. Usange tikukhumba kulutilira kuŵa na chikanga, tileke kuŵika maghanoghano ghithu pa chinthu icho chikutiwofya. Tikwenera kuŵika maghanoghano pa uyo wakutipa chikanga na nkhongono.

9. Longosorani umo Eliya wakendera kweniso ivyo wakaghanaghananga apo wakachimbiranga.

⁹ Chifukwa cha wofi, Eliya wakachimbilira ku Beyere-sheba, tawuni yakufupi na mphaka yakumwera kwa Yuda, mtunda wa makilomita 150. Wakaleka muteŵeti wake kwenekura ndipo wakanjira mu mapopa yekha na yekha. Baibolo likutiphalira kuti wakenda “ulendo wa zuŵa limoza.” Ntheura wakwenera kuti wakanyamuka mulenji, panji kwambura kunyamura kalikose. Chifukwa cha wofi, wakenda mu malo ghakusuzga, uku zuŵa lili dee. Apo dazi likanjiranga, Eliya wakaŵa kuti wamalirathu. Wati wavuka, wakakhala musi mwa khuni la msankhanya, mfwiri wekha uwo ukasangika mu chipalamba chira.—1 Mathe. 19:4.

10, 11. (a) Kasi ivyo Eliya wakayowoya kwa Yehova mu lurombo vikang’anamuranga vichi? (b) Longosorani umo ŵanthu ŵanyake ŵakugomezgeka ŵakachitira apo ŵakagongowa pakuwona ivyo vili mu mavesi agho ghalongoreka.

¹⁰ Eliya wakalomba apo wakaŵa mu suzgo. Wakapempha kuti wafwe waka. Wakati: “Ine nili muwemi kuluska ŵasekuru ŵane chara.” Wakamanyanga kuti ŵasekuru ŵake ŵakakhala viwangwa pera mu dindi, ŵakaŵa kuti ŵangawovwira munthu yayi. (Muph. 9:10) Eliya wakajiwonanga kuti ngwawakawaka nga ndiwo. Lekani wakati: “Mbwenu!” Kasi umoyo uli na ntchito wuli?

¹¹ Kasi tikwenera kuzizwa kuwona kuti munthu wa Chiuta wakagongowa kufika apa? Yayi. Mu Baibolo muli nkhani zinandi za ŵanalume na ŵanakazi ŵakugomezgeka awo ŵakaŵa na chitima chomene mwakuti ŵakakhumbanga waka kufwa. Ŵanyake ŵakaŵa Rabeka, Yakhobe, Mozesi, na Yobu.—Gen. 25:22; 37:35; Maŵa. 11:13-15; Yobu 14:13.

12. Kasi mungamuyezga wuli Eliya para mwagongowa?

¹² Nase tikukhala mu “nyengo zinonono na zakusuzga,” ndipo  tikuzizwa yayi kuwona ŵanthu ŵanandi ŵakudandawura, nanga ŵangaŵa ŵateŵeti ŵa Chiuta. (2 Tim. 3:1) Usange namwe vyamuchitikirani, chitani nga umo Eliya wakachitira. Muphalirani Chiuta vyose ivyo vili mu mtima winu. Nakuti Yehova ni “Chiuta wa chisangulusko chose.” (Ŵerengani 2 Ŵakorinte 1:3, 4.) Kasi Chiuta wakamusanguluska Eliya?

13, 14. (a) Kasi Yehova kwizira mwa mungelo wake wakalongora wuli kuti wakaghanaghaniranga ntchimi yake? (b) Chifukwa wuli tikupembuzgika kumanya kuti Yehova wakutimanya waliyose payekha?

¹³ Kasi mukughanaghana kuti Yehova wakati wuli apo wakalaŵiskanga kufuma kuchanya na kuwona ntchimi yake yakugomezgeka yagona musi mwa khuni mu mapopa kweniso yikupempha kuti yifwe waka? Tiyeni tiwone ivyo vikachitika. Eliya wakati wagona tulo tuzito, Yehova wakatuma mungelo kwa iyo. Mungelo uyu wakakhwaska Eliya na kumuwuska makoramakora, wakati: “Wuka urye.” Eliya wakawuka, ndipo mungelo wakamuŵikira chakurya chakuthukira na maji. Kasi Eliya wakamuwonga mungelo? Baibolo likutiphalira waka kuti Eliya wakati warya na kumwa wakagonaso. Kasi wakavuka chomene mwakuti wakatondekanga kuyowoya? Tikumanya yayi ivyo vikachitika, kweni mungelo yura wakamuwuskaso Eliya, panji namise. Wakaphaliraso Eliya kuti, “Wuka urye,” ndipo wakatiso “pakuti ulendo uŵenge ukuru chomene kwa iwe.”—1 Mathe. 19:5-7.

¹⁴ Mungelo wakamanya uko Eliya wakalutanga chifukwa Chiuta wakamuphalira. Wakamanyaso kuti ulendo uŵenge wakusuzga chomene kwa Eliya. Tikupembuzgika chomene kumanya kuti Chiuta uyo tikumuteŵetera wakumanya ivyo tikukhumba kuchita kweniso ivyo tingakwaniska. (Ŵerengani Salimo 103:13, 14.) Kasi chakurya chira chikamovwira wuli Eliya?

15, 16. (a) Kasi chakurya icho Yehova wakamupa Eliya chikamovwira wuli? (b) Chifukwa wuli tikwenera kuwonga umo Yehova wakupwelelera ŵateŵeti ŵake mazuŵa ghano?

¹⁵ Tikuŵazga kuti: “Wakawuka, wakarya na kumwa, ndipo na nkhongono za kachakurya kara, wakenda mazuŵa 40, muhanya na usiku, m’paka wakafika ku Horebu, phiri la Chiuta waunenesko.” (1 Mathe. 19:8) Eliya wakaziŵizga kurya mazuŵa 40, muhanya na usiku, nga umo wakachitira Mozesi vyaka vinandi chomene kumasinda kweniso Yesu. (Eks. 34:28; Luka 4:1, 2) Chakurya chira chikamazga masuzgo ghake ghose yayi, kweni chikamupa nkhongono. Muŵe nga mukuwona munthu muchekuru uyu wakwenda muthondo pera mazuŵa 40.

¹⁶ Lero napo, Yehova wakupwelelera ŵateŵeti ŵake, pakuŵapa chakurya chakuthupi mwamunthondwe yayi, kweni wakuŵapwelelera  munthowa yinyake yapadera. Wakupeleka chakurya chauzimu ku ŵateŵeti ŵake. (Mat. 4:4) Para tikusambira vya Chiuta mu Baibolo na mabuku agho ghakulongosora Baibolo tikusanga nkhongono. Masuzgo ghakumalirathu yayi para tikurya chakurya ichi kweni tikuŵa na nkhongono zakuzizipizgira masuzgo ghakuru. Kweniso chakurya ichi chikutovwira kuti tizakasange “umoyo wamuyirayira.”—Yoh. 17:3.

17. Kasi Eliya wakaluta nkhu, ndipo chifukwa wuli malo agha ghakaŵa ghakuzirwa?

¹⁷ Eliya wakenda pafupifupi makilomita 320 m’paka wakafika ku Phiri la Horebu. Malo agha ghakaŵa ghakuzirwa chomene. Kwenekura ndiko Yehova Chiuta, kwizira mwa mungelo, wakawonekera kwa Mozesi mu chivwati chakugolera. Kweniso pa malo agha ndipo Yehova wakachitira phangano na Israyeli. Eliya wakanjira mu mphanji.

18, 19. (a) Kasi mungelo wa Yehova wakafumba fumbo wuli, ndipo Eliya wakazgora wuli? (b) Kasi Eliya wakavumbura vifukwa wuli vitatu ivyo wakagongowera?

¹⁸ Pa Phiri la Horebu, “mazgu” gha Yehova, panji kwizira mwa mungelo, ghakiza kwa Eliya. Wakafumbika kuti: “Kasi ukuchitachi kuno, Eliya?” Fumbo ili likwenera kuti likafumbika makora, lekani Eliya wakasangirapo mwaŵi kuti wayowoye ivyo vikaŵa mu mtima wake. Ndipo wakapungura nadi vya mu mtima. Iyo wakati: “Ine nili na mwamphu chomene pa Yehova Chiuta wa mawumba, pakuti ŵanthu ŵa Israyeli ŵataya phangano linu, majotchero ghinu ŵabwangandulira pasi, ŵakoma ntchimi zinu na lupanga, nakhalapo nekha. Sono ŵakupenja umoyo wane kuti ŵawutore.” (1 Mathe. 19:9, 10) Ivyo Eliya wakayowoya vikutiphalira kuti pakaŵa vifukwa vitatu ivyo wakagongowera.

¹⁹ Chakwamba, Eliya wakawonanga nga kuti ivyo wakachitanga vikawa pawaka. Nangauli Eliya wakateŵetera Yehova na “mwamphu” vyaka vinandi, kweni wakawonanga kuti vinthu vikulutilira kunangika. Ŵanthu ŵakalutilira kuŵavya chipulikano na kugaluka, ndipo kusopa kwautesi kukaŵa palipose. Chachiŵiri, Eliya wakawonanga kuti wali yekha. Iyo wakati “nakhalapo nekha,” nga kuti mu mtundu wose wa Israyeli ndiyo pera wakateŵeteranga Yehova. Chachitatu, Eliya wakawopanga. Ntchimi zinyake zinandi zikakomeka kale, ndipo wakawonanga kuti kwakhala iyo kuti ŵamukome. Chikwenera kuti chikaŵa chipusu yayi kuti Eliya wayowoye vyose ivi, kweni wakamuphalira Chiuta umo wakajipulikiranga. Eliya wakaphalira Chiuta vyose ivyo vikaŵa mu mtima wake, ndipo ili ni sambiro liwemi chomene ku ŵanthu wose ŵakugomezgeka.—Sal. 62:8.

20, 21. (a) Longosorani ivyo Eliya wakawona apo wakaŵa pa mulyango wa mphanji ku Phiri la Horebu. (b) Kasi Eliya wakasambirapo vichi pa nkhongono izo Yehova wakamulongora?

 ²⁰ Kasi Yehova wakamovwira wuli Eliya? Mungelo wakaphalira Eliya kuti wimilire pa mulyango wa mphanji. Eliya wakimilira nadi pa mulyango, nangauli wakamanyanga yayi icho chichitikenge. Penepapo chimphepo chikuru chikaputa. Chikwenera kuti chikapomanga chomene, chifukwa chikaŵa chankhongono mwakuti chikaswa mapiri na majalawe. Muŵe nga mukuwona Eliya wakujara kumaso, uku wakoleska chakuvwara chake apo chikukhumba kuputa na mphepo. Kufuma apo, wakutondeka kwimilira, chifukwa charu chikusunkhunyika na chindindindi icho chikuchitika. Kanyengo kachoko, moto ukujumphaso, ndipo Eliya wakuwelera mu mphanji kuti waleke kuphya.—1 Mathe. 19:11, 12.

²¹ Nkhani iyi yikutiphalira kuti mu vinthu vyose ivi Yehova wakaŵamo yayi. Eliya wakamanyanga kuti Yehova wakuyana yayi na Baala, uyo ŵanthu ŵake ŵakamuhayanga kuti “wakwenda pa mabingu,” panji wakulokweska vula. Yehova ndiyo mwenecho wa nkhongono zose izo tikuwona mu chilengiwa. Kweniso ni mukuru chomene kuluska vyose ivyo wali kulenga. Nanga ni machanya ghakumukwana yayi. (1 Mathe. 8:27) Kasi ivi vikamovwira wuli Eliya? Mwakumbuka wofi uwo wakaŵa nawo! Eliya wakeneranga kopa Ahabu na Yezebeli yayi chifukwa Yehova, uyo wali na nkhongono zose, wakaŵa nayo.—Ŵerengani Salimo 118:6.

22. (a) Kasi “tumazgu twamyaa, twapasipasi” tukamovwira wuli Eliya kumanya kuti ngwawakawaka yayi? (b) Kasi “tumazgu twamyaa, twapasipasi” tukafuma kwa njani? (Wonani mazgu ghamusi.)

²² Moto ukati wajumpha, kukaŵa waka yii, ndipo Eliya wakapulika “tumazgu twamyaa, twapasipasi.” Mu mazgu agha Chiuta wakamupempha Eliya kuti wayowoyeso maghanoghano ghake, ndipo Eliya wakayowoya. Wakayowoya vyose ivyo vikaŵa mu mtima wake kachiŵiri. * Panyake sono ndipo Eliya wakapepuka mu mtima. Chinyake icho chikamupembuzga Eliya ni ivyo wakapulika mu “tumazgu twamyaa, twapasipasi.” Yehova wakamuphalira kuti ngwakuzirwa chomene. Munthowa  wuli? Chiuta wakamuphalira khumbo lake lakuti wawuskemo kusopa Baala mu Israyeli. Nadi, ivyo Eliya wakachita vikawa pawaka yayi, chifukwa Chiuta wakakhumbanga nipera kuparanya chisopa cha Baala. Kweniso Eliya wakaŵa wachali na ntchito kuti khumbo ili lifiskike, chifukwa Yehova wakamuwezga na kumuphalira vyakuti wakachite.—1 Mathe. 19:12-17.

23. Longosorani nthowa ziŵiri izo Yehova wakawovwilira Eliya pa dandawuro lake lakuti wakaŵa yekha.

²³ Kasi Chiuta wakamovwira wuli Eliya pa dandawuro lake lakuti wakaŵa yekha? Yehova wakachita vinthu viŵiri. Chakwamba, wakaphalira Eliya kuti wakaphakazge Elisha kuŵa ntchimi iyo yizamunjira mu malo ghake. Munyamata uyu wakamba kwenda na Eliya na kumuteŵetera vyaka vinandiko. Ichi chikamovwira chomene Eliya. Chachiŵiri, Yehova wakamuphalira kuti: “Nichali na ŵanthu 7,000 awo ŵakhalapo mu Israyeli, awo ŵandajikamepo makongono ghawo kwa Baala, ndipo milomo yawo yindamufyofyonthepo.” (1 Mathe. 19:18) Eliya wakaŵa yekha yayi. Panji Eliya nkhongono zikakwera kupulika kuti pakaŵa ŵanthu ŵanandi awo ŵakakana kusopa Baala. Ŵanthu aŵa ŵakakhozgekanga pakuwona kuti Eliya wakulutilira kugomezgeka kwa Yehova mu nyengo yakusuzga yira. Eliya wakwenera kuti wakakhozgeka chomene pakupulika “tumazgu twamyaa, twapasipasi” uto Chiuta wake wakayowoya nayo kwizira mwa mungelo.

24, 25. (a) Kasi tingapulika wuli “tumazgu twamyaa, twapasipasi” twakufuma kwa Yehova? (b) Kasi tikumanya wuli kuti Yehova wakamupembuzga nadi Eliya?

²⁴ Nga ni Eliya, nase tingachita wofi na nkhongono za Chiuta izo tingawona mu chilengiwa, ndipo mphake kopa. Chilengiwa chikulongora kuti Mlengi wali na nkhongono nadi. (Rom. 1:20) Yehova wachali kovwira ŵateŵeti ŵake na nkhongono zake zambura chigoti. (2 Mid. 16:9) Kweni Chiuta wakuyowoya nase kwizira mu Baibolo, ilo ni Mazgu ghake. (Ŵerengani Yesaya 30:21.) Para tikuzomerezga kuti Baibolo litilongozgenge, mbwenu liyanenge waka na “tumazgu twamyaa, twapasipasi.” Mu Baibolo, Yehova wakutisambizga, kutikhozga, na kutisimikizgira kuti wakutitemwa.

²⁵ Kasi ivyo Yehova wakamuphalira Eliya pa Phiri la Horebu vikamupembuzga nadi? Enya. Nakalinga, Eliya wakawuka, chikanga chikizamoso, ndipo wakambaso kuchenjezga ŵanthu kuti ŵaŵe maso na chisopa chautesi. Usange nase tikupulikira mazgu gha Chiuta na “kusanguluskika na Malemba,” tiŵenge na chipulikano nga ntcha Eliya.—Rom. 15:4.