MUTU 5
“Mwanakazi Muwemi Chomene”
1, 2. (a) Kasi Rute wakagwiranga ntchito wuli? (b) Kasi Rute wakamanya vichi vya Dango la Chiuta na ŵanthu ŵake?
RUTE wakagwada pafupi na chiwunjiko cha balere uyo wakavulura zuŵa lira. Kukaŵa mise, ndipo ŵantchito ŵanandi ŵakamba kuwelera ku nyumba zawo. Rute wakavuka chomene chifukwa chakuti wakagwira ntchito zuŵa lose. Kweni wakatora khuni na kwamba kupwantha balere. Nangauli wakavuka chomene, wakaŵa wakukondwa chifukwa wakasanga balere munandi kuluska umo wakaghanaghaniranga.
2 Kasi ivi vikulongora kuti vinthu vikamba kumwendera makora Rute, uyo wakaŵa chokoro? Nga umo tawonera mu mutu wajumpha, Rute wakademelera kwa anyinavyara a Naomi. Wakayowoya kuti wamulekenge yayi Naomi, ndipo Yehova, Chiuta wa Naomi, waŵengeso Chiuta wake. Ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakizira lumoza ku Betelehemu kufuma ku Mowabu. Rute Mumowabu wakamanya kuti mu Dango la Yehova muli fundo zakovwira ŵakavu mu Israyeli, kweniso ŵalendo. Wakawonaso kuti ŵanthu ŵa Chiuta awo ŵakalondezganga Dango ili, ŵakaŵa ŵawemi na ŵalusungu, ndipo ivi vikamukhozga chomene.
3, 4. (a) Kasi Bowazi wakamukhozga wuli Rute? (b) Kasi ivyo Rute wakachita vingatovwira wuli para tili mu suzgo la vyachuma?
3 Yumoza wa ŵanthu ŵawemi wakaŵa Bowazi, munthu musambazi uyo Rute wakavuluranga mu minda yake. Bowazi wakawona kuti Rute ni mwanakazi wankharo yiwemi. Rute wakamwemweteranga cha mu mtima para wakumbuka umo Bowazi wakamulumbira chifukwa cha kupwelelera Naomi, kweniso chifukwa cha kusankha kubisama mu mapapindo gha Yehova, Chiuta waunenesko.—Ŵerengani Rute 2:11-14.
4 Kweni Rute wakwenera kuti wakafipanga mtima na umo vinthu viŵirenge. Pakuti wakaŵa mulendo mukavu, wambura mwanalume panji mwana, kasi wakatenge wakwaniskenge wuli kupwelelera Naomi na kujipwelelera yekha? Kasi wakate wakhalirenge waka kuvulura? Ndipo kasi ni njani wakatenge wamupwelelerenge para wachekura? Ntchakupulikikwa usange wakafipanga mtima na vinthu ivi. Mu nyengo ya masuzgo gha vyachuma iyi, ŵanthu ŵanandi ŵakwenjerwa chomene. Apo tikusambira umo chipulikano chikamovwilira Rute mu masuzgo, timanyenge kuti pali vinandi vyakuti tingatolerako.
Kasi Mbumba Yikuŵa Wuli?
5, 6. (a) Kasi vinthu vikenda wuli zuŵa lakwamba apo Rute wakakavulura mu munda wa Bowazi? (b) Kasi Naomi wakachita wuli wakati wawona Rute?
5 Rute wakati wamara kupwantha balere na kumuwunjika, wakasanga kuti wakwana malita 22. Balere uyu wakwenera kuti wakakwana makilogiramu 14. Wakamukaka mu salu na kuthwika pa mutu, ndipo wakawelera ku Betelehemu, kwati kwafipa.—Rute 2:17.
6 Naomi wakakondwa kuti mkamwana wake wawerako. Panyake wakazizwa kuwona kuti Rute wanyamura chibwayira chikuru cha balere. Rute wakizaso na chakurya icho chikakhalako namuhanya pa icho Bowazi wakapeleka ku ŵantchito. Ŵakalyera lumoza chakurya ichi na anyinavyara. Naomi wakamufumba kuti: “Kasi muhanya uno wangukavulura nkhu? Wakateŵetanga nkhu? Uyo wangukuchitira lusungu watumbikike.” (Rute 2:19) Naomi wakapulikizganga apo Rute wakalongosoranga. Naomi wakamanya kuti munthu munyake wamuchitira lusungu Rute, lekani wakiza na balere munandi.
7, 8. (a) Kasi Naomi wakawona kuti lusungu lwa Bowazi lukafuma nkhu, ndipo chifukwa wuli? (b) Kasi Rute wakalongoraso wuli chitemwa chikuru kwa anyinavyara?
7 Ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakamba kuchezga, ndipo Rute wakamuphalira Naomi ivyo Bowazi wakamuchitira. Naomi wakazgora kuti: “Munthu uyu watumbikike na Yehova, uyo wandaleke kulongora lusungu lwake ku ŵamoyo na ŵakufwa.” (Rute 2:20) Naomi wakawona kuti ivyo Bowazi wakachita vikafuma kwa Yehova, uyo wakuchiska ŵateŵeti ŵake kuti ŵawovwirenge ŵanyawo ndipo wakuŵalayizga kuti nayo waŵatumbikenge. *—Ŵerengani Zintharika 19:17.
8 Naomi wakaphalira Rute kuti wapulikire ivyo Bowazi wamuphalira kuti wavulurenge mu minda yake kweniso kuti wakhalenge pafupi na ŵasungwana ŵake ŵantchito, mwakuti ŵanyamata ŵaleke kumusuzga. Rute wakapulikira. Kweniso “wakalutilira kukhala na anyinavyara.” (Rute 2:22, 23) Ivyo Rute wakachita vikulongoraso kuti wakaŵa nadi na chitemwa chikuru. Pakuwona ivyo Rute wakachita, tikwenera kujifumba usange ise tikutemwa nadi ŵa mu mbumba yithu na kuŵawovwira pa ivyo ŵakukhumbikwira. Para tikulongora chitemwa chanthena ichi, Yehova wakuwona nyengo zose.
Nkhani ya Rute na Naomi yikutikumbuska kuti tiwongenge chifukwa cha mbumba iyo tili nayo
9. Kasi tikusambirako vichi kwa Rute na Naomi pa nkhani ya mbumba?
9 Kasi tingati Rute na Naomi yikaŵa mbumba yayi? Ŵanyake ŵakuti mbumba yanadi ni iyo pakuŵa mwanalume, mwanakazi, ŵana, ŵagogo, na ŵabali ŵanyake. Kweni kwa Rute na Naomi tikusambirako kuti nanga ŵangaŵa ŵanthu ŵachoko ŵa paubali yingaŵa mbumba yachimwemwe, lusungu, na chitemwa. Kasi mukuwonga chifukwa cha mbumba iyo muli nayo? Yesu wakakumbuska ŵalondezgi ŵake kuti Ŵakhristu awo ŵalije ŵabali ŵakuthupi, mpingo ungaŵa nga ni mbumba yawo.—Mrk. 10:29, 30.
Rute na Naomi ŵakawovwirananga na kukhwimiskana
“Njumoza wa Awo Ŵangatiwombora”
10. Kasi Naomi wakakhumbanga kumuchitira vichi Rute?
10 Kwambira mu Epulero, nyengo yakuvunira balere, m’paka mu Juni nyengo yakuvunira tirigu, Rute wakalutilira kuvulura mu minda ya Bowazi. Pakati pajumpha masabata ghanandi, Naomi wakwenera kuti wakamba kughanaghanira ivyo wangamuchitira mkamwana wake wakutemweka. Apo ŵakaŵa ku Mowabu, Naomi wakawonanga kuti wangakwaniska yayi kumupenjera mwanalume Rute. (Rute 1:11-13) Kweni sono wakamba kughanaghana vinyake. Wakamuchema Rute na kuyowoya kuti: “Mwana wane, asi nikupenjere nyumba?” (Rute 3:1) Mu nyengo yira, kakaŵa kaluso ka ŵapapi kupenjera ŵana ŵawo munthu wakutorana nayo. Ndipo Rute wakazgoka nadi mwana wa Naomi. Naomi wakakhumbanga kumusangira Rute “malo ghakupumulirapo,” kung’anamura mwanalume uyo wangamusunga na kumupwelelera. Kweni kasi Naomi wakachita wuli?
11, 12. (a) Kasi apo Naomi wakatenge Bowazi ni ‘muwomboli,’ wakayowoyanga vya fundo wuli ya mu Dango la Chiuta? (b) Kasi Rute wakachita wuli na ivyo anyinavyara ŵakamuphalira?
11 Rute wakati wazunura Bowazi, Naomi wakati: “Mwanalume uyu ni mubali withu. Njumoza wa awo ŵangatiwombora.” (Rute 2:20) Kasi wakang’anamurangachi? Mu Dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli mukaŵa fundo yakovwira mbumba izo zikusuzgika chifukwa cha ukavu panji mubali wawo wali kufwa. Usange mwanakazi mfumu wake wafwa pambere ŵandababe ŵana, mwanakazi wakaŵanga na chitima chikuru chifukwa zina la mfumu wake na chiharo chake vikadumulikanga. Kweni Dango lira likazomerezganga kuti mwanakazi uyo mfumu wake wafwa, wangatengwa kwa mukuru panji munung’una wa mfumu wake, mwakuti wababe mwana kuti walutizge zina la mfumu wake na kupwelelera chiharo cha mbumba yawo. *—Doto. 25:5-7.
12 Naomi wakamuphalira chakuchita Rute kuti ivi vyende. Muŵe nga mukuwona Rute wakuzizwa na ivyo Naomi wakuyowoya. Dango la Israyeli na mitheto yake vikaŵa vichali vyachilendo kwa Rute. Kweni Rute wakamuchindikanga chomene Naomi, ntheura wakategherezganga chomene. Nangauli ivyo Naomi wakamuphaliranga vikaŵa nga vyakulengeska, kweni Rute wakapulikira. Rute wakati: “Vyose ivyo mwaniphalira namuchita.”—Rute 3:5.
13. Kasi tikusambirako vichi kwa Rute pa nkhani ya kupulikira ulongozgi wa ŵanthu ŵalara msinkhu? (Wonaniso Yobu 12:12.)
13 Nyengo zinyake chikuŵa chakusuzga kuti ŵanyamata ŵapulikire ivyo ŵanthu ŵalara msinkhu na ŵamahara ŵakuŵaphalira. Ntchipusu kughanaghana kuti ŵanthu ŵalara ŵangapulikiska yayi masuzgo agho ŵanyamata ŵakusangana nagho. Kweni ivyo Rute wakachita vikutisambizga kuti ntchiwemi chomene kupulikira ulongozgi wavinjeru wa ŵanthu ŵalara awo ŵakutitemwa na kutikhumbira viwemi. (Ŵerengani Salimo 71:17, 18.) Kweni kasi Naomi wakayowoya vichi, ndipo kasi Rute wakatumbikika nadi wakati wapulikira?
Rute Wakaluta pa Malo Ghakupwanthirapo
14. Kasi malo ghakupwanthirapo ghakaŵanga wuli, ndipo ŵakachitangapo vichi?
14 Mise yira, Rute wakaluta ku malo ghakupwanthirapo. Agha ghakaŵa malo agho ŵakapwanthirangapo mbuto na kupeta, ndipo ghakaŵanga ghafulati. Kanandi malo agha ghakaŵanga musi mwa phiri panji pa malo ghakukwera. Ndipo ntchito iyi ŵakagwiranga chomene chakumise apo mphepo yikaputanga. Ŵalimi ŵakaŵanga na chifoloko panji fosholo yitali, ŵakatapanga ivyo ŵapwantha na kuwuluska muchanya kuti mwelero na viswaswa vifumeko, ndipo mbuto zikawiranga pa malo gheneghara.
15, 16. (a) Longosorani ivyo vikachitika pa malo ghakupwanthirapo, Bowazi wakati wamalizga ntchito namise. (b) Kasi Bowazi wakamanya wuli kuti Rute wagona ku malundi ghake?
15 Rute wakakhala patali, wakawoneleranga waka m’paka kukafipirathu. Bowazi wakaŵapo apo ŵantchito ŵakawuluskanga balere ndipo ŵakamuwunjika chiwunjiko chikuru chomene. Wakati warya na kukhuta, Bowazi wakaluta kukagona musi mwa chiwunjiko. Ndimo ŵanthu ŵanandi ŵakachitiranga, panyake ŵakawopanga kuti ŵankhungu panji ŵanthu ŵanyake ŵangaŵatolera vyakurya vyawo. Rute wakawoneseskanga waka apo Bowazi wakagonanga. Nyengo yakuti Rute wachite ivyo Naomi wakamuphalira yikakwana.
16 Rute wakasendelera kufupi, uku mtima uli phaphapha! Iyo wakawona kuti Bowazi wali mu tulo tuzito. Ntheura nga umo Naomi wakamuphalilira, Rute wakaluta ku malundi gha Bowazi, wakabenura bulangete na kugona. Kufuma apo, wakalindiliranga waka. Nyengo yikajumphapo. Apo Rute wakalindiliranga, mtima ukaŵa wake yayi. Paumaliro, pakati pa usiku, Bowazi wakatukuruka. Wakapima na mphepo ndipo wakathambalara, panji kuti wabundire makora bulangete. Kweni wakasanga kuti ku malundi ghake kwagona munthu. Baibolo likuti: “Wakawona mwanakazi wagona ku malundi ghake.”—Rute 3:8.
17. Kasi awo ŵakukayikira ivyo Rute wakachita ŵakuluwa fundo wuli ziŵiri zakukhumbikwa?
17 Bowazi wakafumba kuti: “Kasi ndiwe njani?” Rute wakwenera kuti wakanjenjemeranga apo wakazgoranga kuti: “Ndine Rute muteŵeti winu. Nidikiskaniko chidiko chinu namuteŵeti winu, pakuti ndimwe muwomboli.” (Rute 3:9) Ŵanthu ŵanyake mazuŵa ghano ŵakuti mazgu gha Rute ghakaŵa ghakukopa. Kweni ŵakuluwa fundo ziŵiri zakukhumbikwa. Yakwamba, ivyo Rute wakachita vikakolerananga na mitheto ya nyengo yira, iyo ise lero tingayipulikiska yayi. Ntheura nkhwananga kuyowoya kuti ivyo Rute wakachita vikuyana waka na ivyo ŵanthu ŵa makhaliro ghaheni ŵakuchita mazuŵa ghano. Yachiŵiri, umo Bowazi wakachitira vikulongora kuti wakawona kuti ivyo Rute wakachita vikaŵa viwemi kweniso vyakulumbika.
Rute wakaŵavya maghanoghano ghaheni apo wakalutanga kwa Bowazi
18. Kasi Bowazi wakayowoya vichi kuti wakhozge Rute? Ndipo kasi maulendo ghaŵiri agho Bowazi wakanenanga kuti Rute wakalongora chitemwa ni nga?
18 Bowazi wakayowoyapo, ndipo Rute wakwenera kuti wakakhozgeka chomene na mazgu ghake. Iyo wakati: “Yehova wakutumbike, mwana wane. Kaumaliro aka ndiko walongora lusungu lukuru kuluska pakwamba, chifukwa undalondezge ŵanyamata, kwali mbakavu panji ŵasambazi.” (Rute 3:10) “Pakwamba” apo Bowazi wakanenanga ni apo Rute wakalondezga Naomi pakuwelera ku Israyeli na kumupwelelera chifukwa cha chitemwa chikuru. “Kaumaliro” ni ivyo wakachita pa nyengo iyi. Bowazi wakamanya kuti chikaŵa chipusu kwa Rute kupenja ŵanyamata, ŵasambazi panji ŵakavu, kuti ndiwo watorane nawo chifukwa nayo wakaŵa wachisungwana. Kweni Rute wakakhumbanga kuchitira uwemi Naomi kweniso mfumu wa Naomi uyo wakafwa, mwakuti walutizge zina lake mu charu chakwake. Lekani Bowazi wakatoleka mtima na mwanakazi uyu.
19, 20. (a) Kasi Bowazi wakalekerachi kutora Rute nyengo yeneyiyo? (b) Kasi Bowazi wakalongora wuli kuti wakakhumbanga yayi kumunangira mbiri Rute?
19 Bowazi wakalutilira, wakati: “Sono mwana wane, ungawopanga yayi. Nikuchitirenge vyose ivyo wayowoya, pakuti waliyose mu msumba wakumanya kuti ndiwe mwanakazi muwemi chomene.” (Rute 3:11) Bowazi wakawona kuti chingaŵa chiwemi chomene kutora Rute. Wakwenera kuti wakazizwa yayi apo Rute wakamupempha kuti wamuwombore. Kweni Bowazi wakaŵa munthu murunji, ndipo wakakhumba yayi kuchita waka ivyo iyo wakukhumba. Wakamuphalira Rute kuti pali munthu munyake uyo ni mubali wapafupi chomene wa mfumu wa Naomi. Wakayowoyaso kuti wakumanenge nayo munthu uyu kuti wapike dankha mwaŵi wa kuŵa mfumu wa Rute.
Rute wakaŵa na mbiri yiwemi chifukwa chakuti wakachitiranga lusungu ŵanthu na kuŵachindika
20 Bowazi wakaphalira Rute kuti wagoneso dankha m’paka mulenji chomene ndipo walutenge kwambura ŵanthu kumuwona. Wakakhumba yayi kuti mbiri ya Rute na yake wuwo yinangike, chifukwa ŵanthu ŵamanyenge mphanyi ŵakawona nga kuti ŵachita vyauzeleza. Rute wakagonaso ku malundi gha Bowazi, ndipo wakwenera kuti sono mtima ukakhazikika chifukwa wakamuzgora makora chomene. Kufuma apo, usikusiku wakawuka. Bowazi wakamupakoso balere, ndipo Rute wakawelera ku Betelehemu.—Ŵerengani Rute 3:13-15.
21. Ntchivichi chikamovwira Rute kuti wamanyikwe kuti ni “mwanakazi muwemi chomene,” ndipo ise tikusambirako vichi?
21 Rute wakwenera kuti wakakondwa chomene apo wakaghanaghaniranga ivyo Bowazi wakayowoya, vyakuti ŵanthu wose ŵakumanya kuti ni “mwanakazi muwemi chomene.” Tikukayika yayi kuti wakaŵa na mbiri iyi chifukwa chakuti wakamanya Yehova na kumuteŵetera. Kweniso wakalongora lusungu lukuru kwa Naomi na ŵanthu ŵakwake. Wakalolera kulondezga mitheto iyo yikaŵa yachilendo kwa iyo. Usange tili na chipulikano nga ntcha Rute, tichindikenge ŵanyithu kweniso mitheto yawo. Usange ndimo tikuchitira, nase tiŵenge na mbiri yiwemi.
Rute Wakasanga Malo Ghakupumulirapo
22, 23. (a) Kasi chawanangwa icho Bowazi wakapeleka kwa Rute chikwenera kuti chikang’anamuranga vichi? (Wonaniso mazgu ghamusi.) (b) Kasi Naomi wakamuphalira vichi Rute?
22 Rute wakati wafika ku nyumba, Naomi wakamufumba kuti: “Kasi vyakwendera wuli, mwana wane?” Naomi wakakhumbanga kumanya usange Rute walutilirenge kuŵa chokoro panji vyayenda, ndipo wamusanga mwanalume uyo wamutorenge. Rute wakaŵaphalira anyinavyara vyose ivyo vikachitika pakati pa iyo na Bowazi. Kweniso wakamulongora Naomi balere uyo Bowazi wakamutuma kuti wakamupe. *—Rute 3:16, 17.
23 Naomi wakaphalira Rute kuti wakhale pa nyumba m’malo mwa kuluta kukavulura mu minda. Wakamusimikizgira Rute kuti: “Munthu uyu wapumurenge yayi m’paka wamazge nkhani iyi muhanya uno.”—Rute 3:18.
24, 25. (a) Kasi Bowazi wakalongora wuli kuti wakaŵa munthu wakunyoloka kweniso wakughanaghanira ŵanji? (b) Kasi Rute wakatumbikika wuli?
24 Naomi wakaneneskanga. Bowazi wakaluta ku chipata cha msumba, uko ŵalara ŵa mu msumba ŵakakumananga. Wakalindilira m’paka munthu uyo wakanenanga wakafika. Pamaso pa ŵakaboni, Bowazi wakamuphalira munthu yura kuti ndiyo wali na mwaŵi wakuti wawombore Rute na kumutora. Kweni munthu yura wakakana, wakati wangachita yayi kuti wanange chiharo chake. Kufuma apo, pamaso pa ŵakaboni, Bowazi wakayowoya kuti iyo wamuwomborenge Rute. Watorenge chiharo cha mfumu wa Naomi, Elimeleki, kweniso watorenge Rute, chokoro cha Maloni mwana wa Elimeleki. Bowazi wakayowoya kuti pakuchita nthena walutizgenge “zina la munthu wakufwa pa chiharo chake.” (Rute 4:1-10) Bowazi wakaŵa nadi munthu wakunyoloka kweniso wakughanaghanira ŵanji.
25 Bowazi wakatora Rute. Kufuma apo, tikuŵazga kuti: “Yehova wakamutumbika, wakatora nthumbo na kubaba mwana mwanalume.” Ŵanakazi ŵa ku Betelehemu ŵakamutumbika Naomi ndipo ŵakalumba Rute chifukwa cha kuŵa mkamwana muwemi kwa Naomi kuluska ŵana ŵanalume 7. Tikusambira kuti mwana wa Rute ndiyo wakaŵa sekuru wa Themba Davide. (Rute 4:11-22) Davide wakaŵa sekuru wa Yesu Khristu.—Mat. 1:1. *
Yehova wakamutumbika Rute, wakamupa mwaŵi wa kuŵa buya wa Mesiya
26. Kasi nkhani ya Rute na Naomi yikutikumbuska vichi?
26 Rute na Naomi ŵakatumbikika nadi. Naomi wakaleranga mwana yura nga kuti wakababa yekha. Nkhani ya ŵanakazi ŵaŵiri aŵa yikutikumbuska kuti Yehova Chiuta wakuwona wose awo ŵakulimbikira kujipenjera vyakukhumbikwa kweniso awo ŵakumuteŵetera mwakugomezgeka pamoza na ŵanthu ŵake. Yehova wakutumbika ŵanthu awo ŵakugomezgeka, nga umo wakachitira kwa Bowazi, Naomi, na Rute.
^ ndime 7 Nga umo Naomi wakayowoyera, Yehova wakulongora lusungu ku ŵamoyo na ŵakufwa wuwo. Naomi mfumu wake wakafwa kweniso ŵana ŵake ŵaŵiri. Rute nayo mfumu wake wakafwa. Ŵanalume ŵatatu aŵa ŵakaŵa ŵakutemweka chomene ku ŵanakazi aŵa. Ntheura para munthu wachitira lusungu Naomi na Rute, vikaŵa nga kuti wachitira lusungu ŵanalume ŵakufwa aŵa.
^ ndime 11 Mwaŵi wa kutora chokoro ukapelekekanga dankha kwa mukuru panji munung’una wa uyo wafwa. Para vyatondeka apa, mubali wapafupi chomene ndiyo wakapikanga mwaŵi uwu.—Maŵa. 27:5-11.
^ ndime 22 Bowazi wakamupa Rute balere wakukwana vipimo 6. Panyake ivi vikayanangako na ivyo Dango likayowoyanga, vyakuti mazuŵa 6 ngakugwilira ntchito, la 7 ni Sabata, ndakupumulira. Ntheura mazuŵa gha kuteŵeta gha Rute nga ni chokoro ghakaŵa pafupi kumara, ndipo wakaŵa pafupi “kupumura” na kukhala pa nyumba ya mfumu wake. Kweniso vingachitika kuti balere wa vipimo 6 ndiyo Rute wakaŵa kuti wanganyamura.
^ ndime 25 Rute njumoza wa ŵanakazi ŵankhondi awo Baibolo likuti ndimo mukafuma Yesu. Munyake wakaŵa Rahabi, uyo wakaŵa nyina wa Bowazi. (Mat. 1:3, 5, 6, 16) Rahabi nayo wakaŵa Muisrayeli yayi.
Panji Mungatemwa Kuŵerengaso Nkhani Izi
YEZGANI CHIPULIKANO CHAWO
Rute—“Uko Imwe Mukuya Ndiko Nane Niyenge”
Chifukwa wuli Rute wakazomera kuleka ŵabali ŵake na charu chakwake? Kasi Rute wakaŵa na makhaliro wuli agho ghakawovwira kuti Yehova wakondwe nayo?
MAFUMBO AGHO BAIBOLO LIKUZGORA
Kasi Tingasambirako Vichi ku Ŵanakazi Awo Ŵakuzunulika mu Baibolo?
Wonani umo ŵanakazi ŵanyake awo Baibolo likuti ŵakaŵa na nkharo yiwemi ŵakupambanirana na ŵanyawo awo ŵakaŵa ŵaheni.
IVYO BAIBOLO LIKUSAMBIZGA
Yezgani Kusambira Nase Baibolo
Sangani mwaŵi wakusambira Baibolo munthowa yakudumbiskana na munthu.
