1, 2. (a) Fakamatala mai te pogai ne mafai ei a Mose o tu i se tulaga fakamataku. (Ke onoono ki te ata i kamataga.) (e) Kaia ne seki mataku ei a Mose ki te kaitaua o te tupu?

A TE Falao se tino pule fakamataku kae se atua ola ki tino Aikupito. E ‵kilo atu latou ki ei e pelā me “e sili atu i so se mea ola i te poto mo te malosi,” ko pati i te tusi When Egypt Ruled the East. Ko te mea ke ma‵taku ana tino, ne pei ne te Falao te kalauna mo te ata o te gata ko toka o taua atu—se fakamasauaga me e vave fua a te fakaseaiga o fili o te tupu. Mafaufau la ki lagonaga o Mose i te faiatuga a Ieova ki a ia: “Ka uga atu koe ne au ki te tupu [Falao] o tino Aikupito ke tuku atu oku tino ke ‵taki ne koe kea‵tea mai tona fenua.”—Eso. 3:10.

² Ne fano a Mose ki Aikupito, folafola atu te fekau a te Atua, kae ne fakaoso aka i ei a te kaitaua o Falao. Mai tua o mala e iva kolā ne pokotia ei te fenua, ne fai atu a te Falao ki a Mose: “Ke vave eiloa nei koe o fano kea‵tea mai oku mua! I te taimi e toe matea koe ne au, koe ka tamate.” (Eso. 10:28) A koi tuai o fano kea‵tea a Mose mai i mua o te Falao, ne fai atu a ia i te toekimua tagata a te tupu ka mate. (Eso. 11:4-8) I te fakaotiga loa, ne fakatonu atu a Mose ki kāiga Isalaelu katoa ke ta se kouti io me se mamoe tagata—se manu telā e tapu ki te atua o te kau Aikupito ko Ra—kae nini ana toto ki luga i olotou mataloa. (Eso. 12: 5-7) Ne pefea a faifaiga a Falao? Ne seki mataku a Mose. Kaia? Ona ko te fakatuanaki ne fakalogo ei tou tagata ki a Ieova, “e aunoa mo te mataku ki te kaitaua o te tupu, me ne lavea faeloa ne ia te Tino telā e se mafai o lavea.”—Faitau te Epelu 11:27, 28.

3. Ne a mea ka suke‵suke tatou ki ei e uiga ki te fakatuanaki o Mose ki “te Tino telā e se mafai o lavea”?

³ E a, e malosi ‵ki tou fakatuanaki e pelā eiloa me ko mafai ne koe o “matea” te Atua? (Mata. 5:8) Ke mafau‵fau tatou ki a Mose ke fesoasoani mai ke fakamalosi aka a ‵tou ‵kilo faka-te-agaga ko te mea ke mafai o matea ne tatou a “te Tino telā e se mafai o lavea.” Ne puipui pefea a ia ne tena fakatuanaki ki a Ieova mai te mataku ki tino? Se a te auala ne fakatuanaki ei a ia ki tautoga a te Atua? Kae ne fakamalosi aka pefea a Mose ne tena mafai o kilo ki “te Tino telā e se mafai o lavea” i te taimi ne oko ei a ia mo ana tino ki se tulaga fakamataku?

4. I te kiloga faka-te-tagata, se a te tulaga o Mose i mua o Falao?

⁴ I te kiloga faka-te-tagata, e se taitai o faka‵tusa a Mose ki a Falao. E foliga mai me ne pule atu a Falao ki te ola o Mose, tena ola ‵lei mo tena olaga i aso mai mua. Ne fesili atu eiloa a Mose ki a Ieova: “E fano pefea au ki te tupu ke tuku mai a tino Isalaelu ke ‵taki ne au kea‵tea mai Aikupito?” (Eso. 3:11) I se 40 tausaga mai mua atu, a Mose ne tele kea‵tea mai i Aikupito e pelā me se tino sola. Kāti ne manatu aka tou tagata, ‘E mata, se mea poto eiloa ke toe foki au ki Aikupito ke kaitaua mai te tupu?’

5, 6. Se a te mea ne fesoasoani atu ki a Mose ke mataku ki a Ieova, kae sē ko Falao?

⁵ A koi tuai o toe foki atu a Mose ki Aikupito, ne akoako atu ne te Atua ki a ia se fakatakitakiga fakavae tāua, ko te fakatakitakiga fakavae foki telā ne tusi fakamuli ne Mose i te tusi o Iopu: “A te mataku ki a Ieova—ko te poto tenā.” (Iopu 28:28) Ke fesoasoani ki a Mose ke maua ne ia se mataku penā kae gasuesue i se auala poto, ne fakaasi mai ne Ieova a te ‵kese o tino mo te Atua Malosi Katoatoa. Ne fesili mai a ia: “Ko oi ne fai ne ia te gutu o te tagata? Ko oi e fai ne ia a tagata ke ‵tuli kae gūgū? Ko oi e fai ne ia a mata o te tino ke ‵pula kae ke ‵kivi foki? Ko au eiloa ko te Aliki [Ieova].”—Eso. 4:11.

⁶ Se a te akoakoga e tauloto ne tatou? Ne seki ‵tau o mataku a Mose. Ne uga atu a Mose ne Ieova, telā ka tuku atu ki a ia so se mea e manakogina ne ia ke fakaoko atu te fekau a te Atua ki a Falao. I tafa i ei, e se taitai o ‵pau a Falao mo te malosi o Ieova. E se gata i ei, e se tenei te taimi muamua ne oko ei a tavini a te Atua ki se tulaga fakamataku mai lalo i te pulega a Aikupito. E se taumate, ne mafaufau ‵loto a Mose ki te auala ne puipui ei ne Ieova a Apelaamo, Iosefa, mo Mose foki eiloa i taimi o pulega a Falao kolā ko ‵teka. (Kene. 12:17-19; 41:14, 39-41; Eso. 1:22–2:10) Ona ko te fakatuanaki ki a Ieova, “te Tino telā e se mafai o lavea,” ne loto malosi eiloa a Mose o tu atu i mua o Falao o folafola atu a pati katoa kolā ne fakatonu atu a Ieova ke faipati ne ia.

7. Se a te auala ne puipui ei se tuagane e tokotasi ne te fakatuanaki ki a Ieova?

⁷ Ne puipui foki a te tuagane ko Ella ne te fakatuanaki ki a Ieova ke mo a e mataku ki tino. I te 1949, ne puke a Ella ne te KGB, i Estonia o ‵loka, tapale a gatu ke nofo fuafua, kae tuku ke tio ne pulisimani talavou. “Au ne ma ‵ki eiloa,” ko pati a tou fafine. “E ui i ei, i taku otiga ne ‵talo atu ki a Ieova, ne oko mai ei ki a au a te filemu mo te tokagamalie o te loto.” Tafa atu ki ei, ne ‵loka a Ella i se koga telā e se mafai eiloa ne se tino o fesokotaki ki ei i aso e tolu. E fai mai tou fafine: “Ne ka‵laga aka a ofisa pulisimani: ‘Ka fai eiloa ne matou penei ko te mea ke sē toe manatuagina a te igoa o Ieova i Estonia! A koe ka ave ki se koga e se ‵nofo tumau ei a tino, kae ko nisi tino e ave ki Siberia! Ne fakaopoopo mai olotou pati fakatauemu, ‘Tefea la tau Ieova?’” E mata, ka mataku a Ella ki tāgata io me talitonu fakamaoni ki a Ieova? I te taimi ne fakafesilisili ei, ne faipati atu  tou fafine e aunoa mo te mataku, ki tino kolā e fakatauemu atu ki a ia: “Ko oti au ne mafaufau ‵mafa ki te mea tenei, kae e fiafia atu au o nofo i te falepuipui kae tumau toku va fakataugasoa mo te Atua i lō te fakasaoloto kae galo mai i a au a tena taliaga.” Ne fai a Ieova mo fai se tino tonu eiloa ki a Ella e pelā mo tāgata kolā e ‵tu atu i ona mua. E auala i te fakatuanaki, ne tumau eiloa a ia i te fakamaoni.

8, 9. (a) Se a te vailakau ki te mataku ki tino? (e) Kafai e tofotofogina koe ke talia a te mataku ki tino, ko oi e ‵tau o saga tonu ki ei tou mafaufau?

⁸ Ka fesoasoani atu a te fakatuanaki ki a Ieova ke manumalo koe i te mataku. Kafai e taumafai a tino pulepule o fakatapulā a tou saolotoga o tapuaki atu ki te Atua, kāti e foliga mai i tou ola, ola ‵lei, mo te taimi mai mua o koe e nofo i lima o tino. Kāti ko manatu aka foki me se faiga poto ke tumau i te tavini atu ki a Ieova kae i te suā feitu, e fakaitaita atu ki tino pule. Masaua: A te vailakau ki te mataku ki tino ko te fakatuanaki ki te Atua. (Faitau te Faataoto 29:25.) E fesili mai a Ieova: “Ai a e mataku ei koe ki te tagata ola, telā e se tumau, pelā fua me se mouku?”—Isa. 51:12, 13.

⁹ Tuku tonu tou mafaufau ki tou Tamana malosi katoatoa. E lavea, e loto malamalama, kae gasuesue a ia mō latou kolā e logo‵mae mai lalo i tino pule sē fai mea ‵tonu. (Eso. 3:7-10) Kafai foki e ‵tau o puipui ne koe tou fakatuanaki i mua o tino pule ma‵losi, “sa manava‵se e uiga ki pati ka fai ne koutou; me ka tuku atu eiloa ki a koutou a pati kolā ka fai ne koutou i te itula tenā.” (Mata. 10:18-20) E seai eiloa ne tino pule mo ofisa o te malo e faka‵tusa ki te malosi o Ieova. Mai te fakamalosiga o tou fakatuanaki i te taimi nei, ko mafai ei o kilo atu koe ki a Ieova e pelā me se Tino tonu telā e manako o fesoasoani atu ki a koe.

10. (a) Ne a fakatonuga ne tuku atu ne Ieova ki tino Isalaelu i te masina o Nisani 1513 T.L.M.? (e) Kaia ne fakalogo ei a Mose ki fakatonuga a te Atua?

¹⁰ I te masina o Nisani i te 1513 T.L.M., ne fai atu Ieova ki a Mose mo Alona ke fakaoko atu a fakatonuga konei e se masani ki ei te kau Isalaelu: Filifili se mamoe io me se kouti e seai se pona, tamate, kae nini ana toto ki luga i otou mataloa. (Eso. 12:3-7) Ne saga atu pefea a Mose ki ei? Ne tusi fakamuli mai a te apositolo ko Paulo e uiga ki a ia: “Ona ko te fakatuanaki, ne fakamanatu ei ne ia te paseka mo te faka‵pisiatuga o toto, ko te mea ke se tamate a uluma‵tua a tino Isalaelu ne te agelu a te Atua.” (Epe. 11:28) Ne iloa ne Mose i a Ieova e fakatuagagina, kae ne fakatuanaki a ia ki te tautoga a Ieova ke tamate a uluma‵tua ta‵gata o Aikupito.

11. Kaia ne fai atu ei a Mose ki nisi tino ke fakaeteete?

¹¹ Ne ‵nofo atu tamaliki a Mose i Mitiana, e ‵mao ‵ki mai “te tino fakamasei mea.” * (Eso. 18:1-6) E ui i ei, ne fakalogo eiloa tou tagata o fakatonu atu a nisi kāiga Isalaelu kolā ne oko olotou uluma‵tua ta‵gata ki se tulaga fakamataku. Ko ‵tu a ola o tino i se tulaga fakamataku, kae ne alofa eiloa a Mose ki ana tino. E fai mai te Tusi Tapu me “ne kalaga atu a Mose ki takitaki katoa o Isalaelu kae fai atu ki a latou penei: . . . ‘Fili se tamā mamoe io me se tamā kouti o tamate, ko te mea ke . . . fakamanuia a te Paseka.’”—Eso. 12:21.

12. Se a te fekau tāua ne fakatonu mai a Ieova ke fakaoko atu ne tatou?

¹² Mai lalo i te takitakiga a te kau agelu, e fakaoko atu eiloa ne tino o Ieova se fekau tāua: “Ke ma‵taku ki te Atua kae ke tavae atu foki ki a ia, me ko oko mai te itula o tena fakamasinoga, kae ke tapuaki atu ki a Ia telā ne faite ne ia te lagi mo te lalolagi mo te tai mo vaipuna.” (Faka. 14:7) Tenei eiloa te taimi ke folafola atu te fekau tenā. E ‵tau o fakailoa atu ne tatou ki ‵tou tuakoi ke ‵tele kea‵tea mai Papelonia te Sili, ko te mea ke sē “maua ne [latou] se vaega o ana mala.” (Faka. 18:4) E ‵kau atu a “nisi mamoe” ki Kelisiano fakaekegina i te fakatagitagi atu ki a latou kolā e ‵vae kea‵tea mai te Atua “ke faka‵lei aka” latou mo ia.—Ioa. 10:16; 2 Koli. 5:20.

13. Se a te mea ka fakamalosi aka i ei a ‵tou manakoga ke talai atu te tala ‵lei?

 ¹³ E tali‵tonu tatou me ko oko mai “te itula o tena fakamasinoga.” E tali‵tonu foki tatou me ne seki tō faka‵mafa ne Ieova a te tāua o ‵tou galuega talai mo te faiga o soko. E auala i se fakaasiga, ne matea ne te apositolo ko Ioane a “agelu e tokofa kolā e ‵tu i feitu e fa o te lalolagi. Ne taofi ‵mau ne latou a matagi e fa o te lalolagi.” (Faka. 7:1) E auala i te fakatuanaki, e mata, e matea ne koe agelu konā e ‵tu faka‵lei eiloa o ‵tala mai a matagi fakamasei mea o te fakalavelave lasi ki luga i te lalolagi tenei? Kafai e lavea ne koe a agelu konā i mata o te fakatuanaki, ka mafai eiloa ne koe o talai atu te tala ‵lei mo te loto talitonu.

14. Se a te mea e fakamalosi ne ia tatou ke fakailoa atu ki te tino amio masei “ke ‵fuli ona uiga”?

¹⁴ Ko leva ne maua ne Kelisiano ‵tonu se va fakataugasoa mo Ieova mo te fakamoemoega ki te ola se-gata-mai. E ui i ei, e iloa ne tatou me i o tatou te tiute ke fakailoa atu ki te tino amio ma‵sei “ke ‵fuli ona uiga” ko te mea ke sao a ia. (Faitau te Esekielu 3:17-19.) E tonu, e se talai atu fua tatou ko te mea ke sē pisipisia tatou i toto. E a‵lofa tatou ki a Ieova, kae a‵lofa foki tatou ki ‵tou tuakoi. Ne fakamatala faka‵lei mai ne Iesu a te uiga tonu o te alofa mo te alofa fakamagalo i tena tala fakatusa e uiga ki te tuakoi Samalia. E mafai tatou o ‵sili ifo ki a tatou eiloa, ‘E ‵pau au mo te tino Samalia, ke tuku atu se molimau ona ko te “alofa”?’ E se ma‵nako lele tatou o fai pelā mo te faitaulaga mo te tino Levi i te tala fakatusa, o fai ‵tou fakamasakoga kae faka‵seke aka “i te suā feitu o te auala.” (Luka 10:25-37) Ka fakamalosi aka tatou ne te fakatuanaki ki tautoga a te Atua mo te alofa ki tuakoi ke ‵kau katoatoa atu ki te galuega talai a koi lava te taimi.

15. Kaia ne ma‵natu aka ei te kau Isalaelu i a latou ko sē mafai o ‵sao?

¹⁵ A te fakatuanaki o Mose ki “te Tino telā e se mafai o lavea” ne fesoasoani atu ki a ia i te taimi ne oko ei a tino Isalaelu ki se tulaga fakamataku mai tua o te tiakinaga ne latou Aikupito. E fai mai te Tusi Tapu: “I te mateaga ne tino Isalaelu te oloatuga a te tupu mo tena kautau ki a latou, ne ma‵taku latou kae ‵tagi ki te Aliki [Ieova] mō se fesoasoani.” (Eso. 14:10-12) E mata, a te tulaga faigata tenei se mea ne seki fakamoemoegina? Ikai. Ko oti ne ‵valo mai ne Ieova: “Ka fakamakeke ne au a te loto o te tupu kae ka afuli ne ia koutou. Ka ko toku manumalo i luga i te tupu o Aikupito mo tena kautau ka fai mo mea e takutakua ei au. Tenā, ka iloa ei ne tino Aikupito i a Au ko te Aliki [Ieova].” (Eso. 14:4) Tela la, ne matea fua ne tino Isalaelu a mea kolā e ‵kilo olotou mata ki ei—ko te Tai Kula tenā e ‵pono mai i olotou mua, ko kaliota ma‵kini a Falao mai i olotou tua, mo te tausi mamoe ei ko 80 tausaga te matua e ‵taki ne ia latou! Ne ma‵natu aka latou pelā i a latou ko sē mafai o ‵sao.

16. Ne fakamalosi aka pefea a Mose ne te fakatuanaki i te Tai Kula?

¹⁶ Tela la, ne seki fakatalave eiloa a Mose. Kaia? Me ne matea ne tou tagata e auala i te fakatuanaki, se mea telā e malosi fakafia atu i lō te tai io me se kautau. Ne lavea ne ia te auala ne “fakasao” ei ne Ieova ana tino, ne iloa ne ia me ka taua eiloa a Ieova mō tino Isalaelu. (Faitau te Esoto 14:13, 14.) Ne fakamalosi aka a tino o te Atua ne te fakatuanaki o Mose. “Ona ko te fakatuanaki, ne olo atu ei latou i loto i te Tai Kula e pelā eiloa me se laukele malō,” ko pati i te Tusi Tapu, “kae i te taumafaiga a te kau Aikupito ki ei, ne folo katoa latou ne te vai.” (Epe. 11:29) Mai tua i konā, ne kamata a tino o “ma‵taku . . . ki te Aliki [Ieova] kae tali‵tonu latou ki te Aliki [Ieova] mo tena tavini ko Mose.”—Eso. 14:31.

17. Ne a mea ‵tupu i te taimi mai mua ka tofotofo aka ki ei a ‵tou fakatuanaki?

¹⁷ E foliga mai me ko pili fua o ‵tu ‵tou ola i se tulaga fakamataku. I te fakaotiga gali o te fakalavelave lasi, ko oti ne ‵tau o fakamasei kae fakaseai katoatoa ne malo o te lalolagi tenei a fakapotopotogā lotu kolā e ‵lasi kae tokouke atu i ‵tou fakapotopotoga. (Faka. 17:16) E fakamatala fakavaloaga mai ne Ieova a ‵tou tulaga e pelā me se “fa‵kai e seai ne ‵pui kae seai foki ne mea mo ‵pulu mai i te fili.” (Eseki. 38:10-12, 14-16) I ‵tou ‵kilo faka-te-tagata, e foliga mai me ka sē mafai tatou o ‵sao. Ka saga atu pefea koe ki ei?

18. Fakamatala mai te pogai e mafai ei o ‵tu ‵mautakitaki tatou i te vaitaimi o te fakalavelave lasi.

¹⁸ E se ‵tau o fakatalave tatou ona ko te ma‵taku. Kaia? Me ko oti ne folafola mai ne Ieova a te osoatuga tenā ki tino o te Atua. Ko oti foki ne folafola mai ne ia a te ikuga. “‘I te aso e taua atu ei a Koka ki Isalaelu,’ muna a te Aliki Sili [Ieova], ‘kae ka kaitaua ei au. Ko fakailoa atu ne au i toku kaitaua.’” (Eseki. 38:18-23) I te taimi tenā, ka fakaseai ne te Atua a latou katoa kolā e ma‵nako o faka‵mae atu ki tino o Ieova. A tou fakatuanaki ki ikuga o “te aso fakamataku o te Aliki [Ieova]” ka fesoasoani atu ki a koe ke kilo atu ki te ‘faka‵saoga’ a Ieova kae fakatumau tou fakamaoni.—Ioe. 2:31, 32.

19. (a) E pefea te ‵pili o te fesokotakiga o Ieova mo Mose? (e) Kafai e kilo faeloa koe ki a Ieova i au mea katoa e fai, ne a fakamanuiaga ka maua ne koe?

¹⁹ Fakatoka nei mō mea ‵tupu fakaofoofogia konā mai i te kilo atu faeloa ki “te Tino telā e se mafai o lavea”! Fakamalosi aka a tou va fakataugasoa mo Ieova te Atua mai te sukesuke faeloa kae ‵talo. Ne ‵pili ‵ki te va fakataugasoa o Mose mo Ieova kae ne fakaaoga malosi ne ia, tenā ne fai mai ei te Tusi Tapu me ne iloa “faka‵lei eiloa” ne Ieova a Mose. (Teu. 34:10) Ne fakaofoofogia eiloa a te pelofeta ko Mose. E mafai foki o iloa faka‵lei ne koe a Ieova e pelā eiloa māfai e kilo tonu koe ki a ia. Kafai e kilo atu faeloa koe ki a ia “i au mea katoa e fai,” e pelā mo te mea e fakamalosi atu te Muna a te Atua ki a koe ke fai, “ka fakaasi atu ne ia ki a koe te auala tonu.”—Faata. 3:6.