Дыка хөй эртемденнер кандыг бодалдыг? Элээн хөй биологтар база өске-даа эртемденнер ДНК база ында бижиттинген чажыт айтыышкыннар миллион-миллион чылдарда таварылга бооп тывылган деп санаар. Олар ол молекуланың тургузуу, ында бар база дамчыдып турар информациязы, ажылы угаан-сарыылдыг эгелээшкин чокка тывылган деп чугаалап турарлар¹⁷.

Библияда чүү дээнил? Библиядан алырга, мага-бодувустуң боттанып органын безин, ооң аңгы-аңгы кезектериниң дугайында Бурган доора уткалыг номда бижээш, шыгжап каан. Давид хаан дээди күшке башкарткаш, ол болуушкуннарны дараазында сөстер-биле дамчыткан: «Сээң карактарың мээң боттанып орарымны көрген; меңээ доктааткан хуусаа, чаңгыс-даа хүнү үнмээнде-ле, бүрүнү-биле Сээң номуңда бижиттинген» (Ырлар 138:16).

Фактылар чүү деп турарыл? Эволюция теориязы шын болза, ДНК-ның шынап душ бооп тывылганы шынныы-биле бадыткаттынар ужурлуг. А Библия шын болза, дээди Угаан-сарыылдың ажылын ДНК бүзүрелдии-биле бадыткаар ужурлуг.

Бир эвес ДНК молекулазының тургузуун бөдүүн дыл-биле бижиир болза, шуут кайгап каар сен. Клетканың делегейинче катап бакылаптаалы. Бо удаада кижиниң клетказын көөр бис. 70 000 кижиге санаттынган улуг стадион хире музейни сагыштаалап көр. Музей — кижиниң клетказын 13 000 000 катап улгаттырып каан үлегери дижик. Ол музейниң канчаар ажылдап турарын билип алыр дээш, чорупкан сен.

Музейже кирип келгеш, магадап ханмайн турар сен: долгандыр элдептиг хевирлер, онзагай конструкциялар бар. Клетканың ортузунда борбак ядрога чеде берген сен. Ооң бедии 20 каът бажың хире.

«Эжикти» — ядронуң дашты, азы мембраназын өткеш, залче кирип келгеш, кайганып турар сен. Залдың улуг кезиин 46 хромосома модельдери ээлеп турар. Олар эжеш база бедии аңгы-аңгы. Сээң чаныңда эжеш хромосомаларның бедии 12 каът бажың (1) хире. Хромосома бүрүзү чоону кедергей улуг чудукка дөмей үзүктей баглаан сосискаларны сагындырар, дыка хөй шарыглар-биле орааттынган ышкаш. Таптыг көрүптерге, куржаг бүрүзү доора аңгылаттынган, а оларның аразы узун дургаар линияларлыг (2). Ол чүл? Чыып каан номнар бе? Чок, ол дээрге сырый чыып каан куржагның илбектериниң дашты-дыр. Бирээзин тыртыптар болза, ол белени-биле сөктү бээр. Солун чүүл, ол илбек оон-даа бичии дүрүглерден (3) тургустунган. А ол дүрүглерниң эң кайгамчык чүүлү — дыка узун хендирге дөмей. Ол чүл?

Хромосома моделиниң ол кезиин хендир деп адап аалыңар. Ооң кылыны 2,6 сантиметр хире. Ол хендир катушкаларны (4) сырый ораап алыр, а катушкалар бодунуң ээлчээнде оларны тудуп турар каракка көзүлбес өзекти долгандыр орааттынар. Ооң чанында бижикте: «Ол хендирни тергиин кылдыр сырый чыып каан» деп тайылбырлаан. Бир эвес хромосома моделиниң бүрүзүнде хендирлерни улаптар болзуңза, узуну бөмбүрзектиң чартыын аптар! a

Ол таптыы кончуг бодап каан чыылда системазын бир эртем ажылында «инженер-тудуг талазы-биле дендии улуг чедиишкин»¹⁸ деп бижээн. Чүү деп бодаар сен, ол тургузугнуң инженер-конструктору чок деп бодаары шын бе? Ол музейге миллион-миллион барааннарлыг дыка улуг садыг турган дижик. Хереглээн бараанны дораан тып алыр кылдыр дыка эки аайлап каарын чедиишкин дивес-даа болза, ону кым-даа кылбаан деп бодаар сен бе? Чок, болбайн канчаар!

Делгелгеде өске бижикте ол хендирни (5) кичээнгейлиг топтап көөрүн сүмелээн. Ону туткаш, анаа эвес хендир-дир деп көрген сен. Ол хендир ийи багдан тургустунган. Баглар кезек болгаш-ла, хензиг доора ооргалар-биле тудушкан. Ол хендир долгашкак чадага дөмей (6). Ынчан сен, ол дээрге чуртталганың эң кончуг чажыттарының бирээзи — ДНК молекулазының модели деп билип каан сен!

Көзүлбес өзекти долгандыр катушкалар дузазы-биле орааттынган ДНК молекулазы хромосоманы тургузуп турар. ДНК чадазының тепкииштери дээрге эжеш өзектер (7). Оларның ажылы кандыг? Бо бүгү конструкция чүге херек? База бир бижик ону бөдүүнү-биле тайылбырлаан.

Дараазында бижикте: «ДНК-ның чажыды — чаданы тудуштуруп турар тепкииштеринде» — дээн. Бир эвес чаданы узун дургаар аңгылаптар болза, ооң кайызынга-даа тепкииштерниң кезектери артып каар. Ол кезектер чүгле дөрт хевирлиг. А, Т, Г, Ц деп үжүктер-биле демдеглээр. Эртемденнер ол аайлаттынган «үжүктерде» кодтуг информация барын билип кааш аажок кайгаан.

XIX векте чогааттынган, телеграфтан чагаалар дамчыдар Морзе дээр азбуканы дыңнаан чадавас сен. Ол кодта ийи борбак үжүк бар: улуг сек биле тире. Оларның ачызында санап четпес сөстерни, домактарны бижип болур. А ДНК коду дөрт үжүктүг! А, Т, Г, Ц деп үжүктерни аай-дедир салыптарга, кодоннар деп адаар «сөстер» тургустунуп кээр. А ол кодоннар «чечен чугааларны» тургузар, ону геннер дээр. Ген бүрүзүнде ортумаа-биле 27 000 үжүк бар. Геннер болгаш оларның аразында узун кезектер «эгелер» кылдыр каттышканы — аңгы хромосомалар. Бодунуң ээлчээнде, 23 хромосома бүдүн «номну» тургузуп турар. Ону геном азы мага-боттуң дугайында бүрүн генетиктиг информация дээр b.

Геномну кедергей улуг номга дөмейлээр. Ол хире улуг номга кайы хире информация кирип болур? Кижиниң геномунда барык үш миллиард ийи эжеш өзек азы ДНК-ның чадазының тепкииштери¹⁹ бар. Бир тому-ла муң ажыг арынныг энциклопедия дижик. Кижиниң геномун бижиир болза, шак-ла ындыг 428 том үнүп кээр. Клетка бүрүзүнде геномнуң хоолгазы бар болганда, оларның ниити саны — 856 томга дең. Бир эвес геномну парлаар болзуңза, шөлээ чокка, хүнзедир ажылдап тургаш, 80 чыл болгаш, доозар сен!

Ынчалза-даа сээң ол ажылың көңгүс хилис баар. Чүс-чүс томнарны сен 100 триллион хензиг клетка бүрүзүнче дөмей суп шыдавас сен. Ол хире информацияны ындыг деңнелге чыырары кижи шаа-биле болдунмас.

Молекулярлыг биологияның болгаш компьютер технологияларының бир специализи мынча дээн: «Бир грамм кургаг ДНК 1 куб сантиметрге дең болза, ол бир триллион CD [компакт-диск] хире информацияны бодунга шыгжап болур»²⁰. Ол чүү дээнил? ДНК-да кижиниң кайгамчык мага-бодун тургузарынга херек айтыышкыннар азы геннер барын, сактып кээли. Клетка бүрүзүнде четчелеп каан долу айтыышкыннар бар. Чаңгыс бичии шопулак ишти ДНК молекулаларында информация, Черде кижи санын 350 катап көвүдеткен түңге дең кижилерни чаяарынга четчир! Амгы үеде чурттап чоруур чеди миллиард кижини чаяарынга шопулак дүвүнге ооң хензиг-ле кезии чедер²¹.

Кижилерниң информация чыырар, шыгжаар херекселдери экижээн-даа болза, ДНК-га канчап-даа четпес. Ындыг-даа болза, ДНК-ны компакт-дискиге деңнеп болур. Компакт-дискиниң чогааткан тулган хевири, кылагар дашты магададыр. Ону угаанныг улус кылганы көскү. Ында бижиткен информацияда анаа-ла ажык чок чүүл эвес, а нарын херекселдерни канчаар кылырын, хандырарын, септээрин тодаргай тайылбырлаан билдингир айтыышкыннар бар. Ол бүгү дискиниң деңзизинге, хемчээлинге салдары чок-даа болза, ооң эң кол үнези — информация шыгжаары. Номну чогаалчы бижиири ышкаш, дискиде бижээн удуртулга угаан-сарыылдың ажылы эвес бе?

ДНК-ны ном азы компакт-диск-биле деңнээри кончуг шын. Бир эртем ажылында мынча дээн: «Геномну номга деңнээни метафора эвес. Геном дээрге-ле ном-дур. Ном бүрүзүнде информация шыгжаан... Геном дугайында база ынча деп болур». Автор уламчылаан: «Геном — дыка угаанныг ном. Ол тускай байдалдарда бодун хоолгалап база боду бодун номчуп турар»²². Ол сөстер ДНК-ның база бир тускай талазынче кичээнгейивисти углап турар.

Залче кирип кээриңге шып-ла шыпшың. Сактырга, клетканың ядрозунуң иштинде кандыг-даа ажыл чок ышкаш. Чаныңда бир экспонатты көрүп каан сен — ДНК кезиндээниң модели. Витринада бижикте мынча дээн: «Көөр дизе, кнопканы базыптыңар». Ону базыптарыңга, диктор чугааланы берген: «ДНК ийи чугула ажылды кылып турар. Бирээзи — репликация. Чаа клетка бүрүзүнге генетиктиг информацияның бүрүн хоолгазы турар кылдыр, ДНК-ны хоолгалаар херек. Ону канчаар кылырын көрүңер».

Витринаның эжиинден нарын тургузуг көстүп келген. Ол дээрге аразындан быжыглап каан бөлүк роботтар. Олар ДНК-га чыпшына бергеш, ооң кырынга рельсте поезд дег шимчеп чоруп каар. Ооң дүргенинден чүү болуп турарын көрүп четтикпейн турар сен. Чаңгыс эскерип каар чүвең: «поезд» эрте бээрге, ында ДНК-ның чаңгыс эвес, а ийи хендири артар.

Диктор тайылбырлап турар: «Бо дээрге ДНК-ны канчаар репликациялаарының эң бөдүүн чижээ-дир. Ферментилер деп адаар бөлүк молекулаларлыг механизм ДНК-га чорупкаш, ону ийи аңгы хендир кылдыр чазыпкаш, хендир бүрүзүн үлегерлеп алгаш, чаа немелде хендир тургузар. Ындыг-даа бол, дыңзыг кылдыр ораашпазын дээш, ДНК-ның бир талазын аңгылавышаан, ферментиниң мурнунда чоруп олурар бичии механизм дээн ышкаш шупту чүүлдү сеңээ көргүзүп шыдавас бис. Ол ышкаш ДНК бодунда частырыгларны каш катап, канчаар „эдип турарын“ көргүзүп шыдавас бис. Тыптып келген частырыгларны ол кайгамчык шын кылдыр эдип турар». ( 16, 17 дугаар арыннарда схемалай тургускан чуруктарны көр.)

Диктор уламчылап турар: «Бис сеңээ ферментилерниң кайы хире дүрген чоруп турарын чижеглеп көргүзүп болур бис. Демги „поездиниң“ кайы хире дүргенин билир сен. Клеткада ферментилиг аппарат ДНК-ның „рельзи-биле“ чоруп олургаш, секундада 100 тепкиишти эртер²³. Бир эвес ол рельстер амгы рельстер ышкаш болган болза, поездиниң дүргени шакта ортумаа-биле 80 ажыг километр болур. А бактерияларда ферментилер оон он катап дүрген чоруп турар! Кижиниң клетказының иштинде аңгы-аңгы черлерде чүс-чүс ферментилер ДНК-ның „рельстеринде“ чоруп турар. Бүдүн геномну олар сес шак иштинде хоолгалап кааптар»²⁴. (20 дугаар арында  «Номчуп база хоолгалап болур молекула» деп көзенекти көр.)

ДНК-ның репликация роботтары чоруптарга, витринага база бир чаа тургузуг көстүп келир. Ол тургузуг ДНК рельзинге арай оожум халдыр. Сен көөрүңге, ДНК хендири ол тургузугнуң бир үдүнден киргеш, өске ужундан өскерилге чокка үне бээр. А ооң чанында үттен база-ла лентага дөмей чаа чаңгыс хендир үнүп келир. Ол бүгү чүнү көргүзүп турарыл?

Диктор тайылбырлап турар: «ДНК-ның ийи дугаар ажылы — транскрипция. ДНК бодунуң быжыг чаглаан, клетканың ядрозун, кажан-даа кагбас. Ынчаарга ооң геннерин, азы сээң мага-бодуңнуң шупту белоктарын тургузарынга херек „айтыышкыннарын“, канчаар номчуурул база тургузарыл? Ону кылыр ферментилиг тургузуг бар. Ол тургузуг клетканың ядрозунуң даштындан келген химиктиг сигналдар-биле чедирип турар генни ДНК-ның аңгы-аңгы кезектеринден тып алыр. Ферментилиг тургузуг РНК (рибонуклеиновая кислота) деп аттыг молекуланың дузазы-биле ол генни хоолгалап турар. ДНК-ның хендиринге кайы-бирээзинге РНК дөмей-даа болза, ооң тургузуу көңгүс өске. Ооң ажылы — геннерде чажыт информацияны номчууру-дур. РНК ферментилиг тургузугнуң иштинге информацияны алгаш, ядродан үнгеш, рибосомаже чоруптар. Аңаа ол алган информацияны белокту тургузарынга ажыглаар».

Сен ол бүгүнү көргеш, магадап ханмайн турар сен. Ол шупту тургузугларның чогаадыкчыларының тывынгырындан база ол делгелгеден аңгадап каан сен. А бир эвес ол экспонаттарның шуптузун шимчедипкеш, шак ынчаар кижиниң мага-бодунуң клетказында болуп турар ажылдарның хары угда хөделип турарын көөр болза, ол кайы хире кайгамчык көстүүшкүн болур ийик!

Бо бүгү хуулгаазыннар сээң 100 триллион клеткаларыңда эң хензиг нарын тургузугларның ачызында амгы үеде болуп турарын миннир-дир сен бе?! Сээң ДНК молекулаңда информация организмиңде бар чүс-чүс муң янзы-бүрү белоктарны: мага-боттуң кезектерин-даа, ферментилерни-даа тургузарын удуртуп башкарып турар. Ам бо шакта чаа клетка бүрүзү чаа айтыышкыннарны алзын дээш, сээң ДНК молекулаң хоолгалаттынып, чаартынып турар.

Бо бүгү айтыышкыннар кайыын келген деп айтырыгже дедир эглип кээли. ДНК-ның Авторунуң угаан-сарыылы кижиниң угаанындан артык бедик деп, Библия чугаалап турар. Ындыг түңнелди амгы үеге, эртемге дүүшпес деп болур бе?

Чүү деп бодаар сен, кырында чугаалашканывыс ышкаш, музейни улус тудуп шыдаар бе? Бир эвес олар кызар-даа болза, дөмей-ле бергелерге таваржыр. Кижиниң геному болгаш ооң канчаар ажылдап турары ам-даа чедир шинчилеттинмээн. Геннер ДНК-да бичии кезиндекти ээлеп турар, ынчангаш эртемденнер геннерниң кайда турарын болгаш кандыг ажылдар кылып турарын ам-даа шинчилеп турар. А ДНК-ның геннер чок узун кезектериниң дугайында чүнү чугаалап болур? Чоокку үеге чедир эртемденнер оларны баштай «ажыы чок» деп санап турган болза, ам олар көрүжүн өскертип алган. ДНК-ның ол кезектери геннерни канчаар база кайы хире ажыглаарын хайгаарап турар чадавас. Бир эвес кижилер ДНК-ның тургузуун хоолгалап, эдер тургузугларны чогаадып шыдапкан-даа болза, олар ону шын ДНК ышкаш «ажылдадып» шыдаар бе?

Билдингир эртемден Ричард Фейнман чок апаарының бетинде мынча дээн: «Мен билбес чүвемни кылып шыдавас мен»²⁵. Ооң шынчызы болгаш биче сеткилдии хүндүткелге төлептиг, а ооң сөстерин ДНК-га хамаарыштырып болур. ДНК-ны болгаш ооң репликациязы биле транскрипциязының механизмнерин эртемденнер кылып шыдавас, чүге дизе олар ону ам-даа чедир билбес. Оларның чамдыызы ооң ала-чайгаар тыптып келгенин билир улус дег чугаалап турар. Чүү деп бодаар сен, бо көргенивис фактылар ону бадыткап турар бе?

Чамдык специалистер бо фактылар өске чүүлдү көргүзүп турар деп санаар. ДНК-ның тургузуунда ийи спиральдың ажыдыышкынынга киржип турган Френсис Крик ол молекула кончуг эки организастаттынган болганда, ол душ бооп тывылбас деп турар. Черге чуртталга тывылзын дээш, ДНК-ны черден дашкаар цивилизациялар чоргускан деп, ол даап бодап турар²⁶.

50 чыл дургузунда атеизмни камгалап чораан билдингир философ Энтони Флю чоокта чаа көрүжүн өскертип алган. Ол 81 харлыында чуртталганы бир угаан-сарыыл чаяап каан деп чугаалап эгелээн. Ооң үзел-бодалынга чүү салдар чедиргенил? ДНК-ның шинчилелдери. Ооң үзел-бодалы эртемденнерге таарышпас болза, канчаарын айтырарга ол: «Меңээ харын муңгаранчыг-ла-дыр! Ынчалза-даа кайда фактылар бар, аңаа бүзүре деп дүрүм-биле чурттап чораан мен» — деп харыылаан²⁷.

Чүү деп бодаар сен? Фактылар чүнү көргүзүп турарыл? Заводтуң машина залында компьютер тургузуп каан дижик. Ол компьютерде шупту процесстерни удуртуп турар программаны ажылдадып каан. Оон артык, ол программа херекселдер бүдүреринге болгаш хандырарынга херек айтыышкыннарны үргүлчү чорудуп турар. Оон ыңай ол бодунда частырыгларны эдип, боду бодун хоолгалап турар. Бо фактылар чүнү көргүзүп турарыл? Ол компьютер биле программа ала-чайгаар тыптып келген бе азы ону угаан-сарыылдыг улус кылып каан бе? Харыызы билдингир.