Dzina ḽa Mudzimu ḽi imelwa nga themba nṋa dza Tshihevheru יהוה nahone ḽi bvelela lu ṱoḓaho u vha 7 000 Maṅwaloni a Tshihevheru. Kha heyi Bivhili, eneo maḽeḓere maṋa a vhidzwaho Tetragrammaton, o ṱalutshedzelwa nga uri “Yehova.” Ḽeneḽo dzina ḽi bvelela lunzhi u fhira maṅwe madzina oṱhe a re Bivhilini. Naho vhaṅwali vho hevhedzwaho vha tshi vhidza Mudzimu nga madzina zwao na nga maipfi ane a mu ṱalusa, a ngaho “Ramaanḓaoṱhe,” “Wa-Ṱaḓulu-ṱaḓulu” na “Murena,” vha shumisa Tetragrammaton sa ḽone dzina vhukuma ḽa Mudzimu.

Yehova Mudzimu o vhudza vhaṅwali vha Bivhili uri vha shumise dzina ḽawe. Sa tsumbo, o hevhedza muporofita Yoele uri a ṅwale uri: “Vhoṱhe vha vhidzelelaho dzina ḽa Yehova vha ḓo tshidzwa.” (Yoele 2:32) Mudzimu o ita uri muṅwe muphisalema a ṅwale uri: “Ndi hone vhathu vha tshi ḓo zwi ḓivha uri dzina ḽau ḽi pfi Yehova, ndi iwe Wa-Ṱaḓulu-ṱaḓulu u woṱhe, ḽifhasini ḽoṱhe.” (Phisalema 83:18) Dzina ḽa Mudzimu ḽi bvelela lu ṱoḓaho u vha 700 kha bugu ya Dziphisalema fhedzi. Yeneyo bugu i na zwirendo zwe zwa vha zwi tshi tea u imbiwa na u vhaliwa nga vhathu vha Mudzimu. Arali zwo ralo, ndi ngani Bivhili nnzhi dzi si na dzina ḽa Mudzimu? Ndi ngani yeneyi Bivhili i tshi shumisa dzina “Yehova”? Yehova zwi amba mini?

Ndi ngani Bivhili nnzhi dzi si na dzina ḽa Mudzimu? Hu na zwiitisi zwo fhambanaho. Vhaṅwe vha vhona u nga Mudzimu Ramaanḓaoṱhe ho ngo tea u ṱalulwa nga u mu vhidza nga dzina ḽawe ḽa vhukuma. Vhaṅwe vha ṱuṱuwedzwa nga mikhuvha ya Tshiyuda ine ya ita uri vha sa ṱoḓe u shumisa ḽeneḽo dzina, vha tshi ofha u ḽi tshikafhadza. Vhaṅwe vha tenda uri ndi khwine u shumisa dzina zwaḽo ḽi ngaho “Murena” kana “Mudzimu,” samusi hu si na ane a ḓivha nḓila ine dzina ḽa Mudzimu ḽa vhidzwa ngayo. Fhedzi eneo mahumbulele ho ngo tea nga nṱhani ha zwiitisi zwi tevhelaho:

•   Vhane vha tenda uri Mudzimu ho ngo tea u vhidzwa nga dzina ḽawe ḽa vhukuma vha kundelwa u ṱhogomela uri dzina ḽa Mudzimu ḽi hone kha kopi dza kale dza Ipfi ḽawe, u katela na dze dza vha hone Kristo a sa athu u ḓa kha ḽifhasi. Samusi zwo ambiwa afho nṱha, Mudzimu o amba uri dzina ḽawe ḽi ṅwaliwe Ipfini ḽawe lu ṱoḓaho u vha 7 000. Zwi khagala uri u ṱoḓa ri tshi ḓivha dzina ḽawe na u ḽi shumisa.

• Hu na zwithu zwa ndeme zwine vhaṱalutshedzeli vhane vha bvisa dzina ḽa Mudzimu Bivhilini vha sa zwi ṱhogomele nga nṱhani ha u ṱhonifha mikhuvha ya Tshiyuda. Naho vhaṅwe vhamaṅwalo vha Vhayuda vha sa tendi u vhidza dzina ḽa Mudzimu, a vho ngo ḽi bvisa kha kopi dzavho dza Bivhili. Mipombo ya kale yo waniwaho ngei Khumrani tsini na Lwanzhe lwo Faho, i na ḽeneḽo dzina fhethu hunzhi. Vhaṅwe vhaṱalutshedzeli vha Bivhili vho amba uri dzina ḽa Mudzimu ḽo vha ḽi hone kha maṅwalwa a u thoma, fhedzi he ḽa vha ḽo ṅwaliwa hone ho ṅwaliwa dzina zwaḽo “MURENA” nga maḽeḓere danzi. Fhedzi ri nga ḓivhudzisa uri, Ndi ngani vhenevho vhaṱalutshedzeli vha songo ofha u bvisa dzina ḽa Mudzimu Bivhilini kana u shumisa ḽiṅwe vhudzuloni haḽo, ngeno vha tshi tenda uri ḽi wanala lunzhi Bivhilini? Ndi nnyi we a vha tendela u ita yeneyi tshanduko? Zwi ḓivhiwa nga vhone vhaṋe.

• Vhane vha amba uri dzina ḽa Mudzimu a ḽo ngo tea u shumiswa ngauri a hu na ane a ḓivha nḓila ine ḽa vhidzwa ngayo, a vha na thaidzo na u shumisa dzina ḽa Yesu. Fhedzi vhafunziwa vha Yesu vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, vho vha vha tshi vhidza Yesu nga nḓila yo fhambanaho na ine vhunzhi ha Vhakriste vha mu vhidza ngayo ano maḓuvha. Khamusi Vhakriste vha Vhayuda vho vha vha tshi ri Yeshua musi vha tshi vhidza Yesu. Musi vha tshi vhidza dzina zwaḽo “Kristo,” vho vha vha tshi ri Mashiach kana “Messia.” Musi Vhakriste vha ambaho Tshigerika vha tshi mu vhidza, vho vha vha tshi ri Iesous Khristos, ngeno vha ambaho Tshilatini vha tshi ri Iesus Christus. Vhaṅwali vho hevhedzwaho, vho ṅwala Bivhilini dzina ḽawe ḽo ṱalutshedzelwaho nga Tshigerika. Zwenezwi zwi sumbedza uri Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, vho vhidza ḽeneḽo dzina nga nḓila yo ḓoweleaho nga luambo lwavho. Nga hu fanaho, Komiti Ya Bivhili Ya Ṱhalutshedzelo Ya Shango Ḽiswa yo vhona zwo tea u shumisa dzina “Yehova,” naho hu si nḓila ye dzina ḽa Mudzimu ḽa vha ḽi tshi vhidzwa ngayo nga Tshihevheru tsha kale.

Ndi ngani Ṱhalutshedzelo Ya Shango Ḽiswa yo shumisa dzina “Yehova”? Kha Tshiisimane, maḽeḓere maṋa a Tetragrammaton (יהוה) a imelwa nga themba YHWH. Samusi maipfi a kale a Tshihevheru a tshi ṅwaliwa e si na pfalandoṱhe, zwo tou ralo na kha Tetragrammaton. Musi vhavhali vha tshi pfa hu tshi ambiwa Tshihevheru ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, zwo vha zwi tshi vha lelutshela u ḓidzhenisela pfalandoṱhe dzo teaho.

 Musi Maṅwalo a Tshihevheru o no fhela nga murahu ha miṅwaha i ṱoḓaho u vha 1 000, vhagudi vha Vhayuda vho wana nḓila ya u vhidza maipfi nga u dzhenisa pfalandoṱhe fhethu ho teaho musi vha tshi vhala Tshihevheru. Fhedzi nga tshenetsho tshifhinga, Vhayuda vhanzhi vho vha vha tshi tenda uri zwo khakhea u vhidza dzina ḽa Mudzimu, ndi ngazwo vho shumisa maṅwe maipfi vhudzuloni haḽo. Zwi vhonala u nga musi vha tshi kopolola Tetragrammaton, vho ṱanganyisa themba nṋa dzine dza imela dzina ḽa Mudzimu na pfalandoṱhe dze vha dzi shumisa kha maipfi e vha a shumisa vhudzuloni ha dzina ḽa Mudzimu. Nga zwenezwo, maṅwalwa a re na dzenedzo pfalandoṱhe a nga si ri thuse u ḓivha nḓila ye dzina ḽa Mudzimu ḽa vha ḽi tshi vhidzwa ngayo nga Tshihevheru tsha kale. Vhaṅwe vha vhona u nga ḽeneḽo dzina ḽi vhidzwa uri “Yahweh,” ngeno vhaṅwe vha tshi ḽi vhidza nga iṅwe nḓila. Dzina ḽa Mudzimu ḽo ṱalutshedzelwa nga uri Iao kha Mupombo wa Lwanzhe lwo Faho u re na tshipiḓa tsha bugu ya Levitiko nga Tshigerika. Nga nnḓa ha ḽeneḽo dzina, vhaṅwali vha kale vha Tshigerika vho dovha vha ḽi vhidza Iae, Iabe na Iaoue. Nga zwenezwo, a zwo ngo tea uri ri ṱaṱe khani nga ha nḓila ine ḽeneḽo dzina ḽa vhidzwa ngayo ngauri a ri ḓivhi nḓila ye vhashumeli vha Mudzimu vha kale vha vha vha tshi vhidza ngayo dzina ḽawe nga Tshihevheru. (Genesi 13:4; Ekisoda 3:15) Zwine ra zwi ḓivha ndi uri Mudzimu o shumisa dzina ḽawe lunzhi musi a tshi amba na vhathu vhawe. Vho mu vhidza ngaḽo nahone vho ḽi shumisa musi vha tshi amba na vhaṅwe.​—Ekisoda 6:2; 1 Dzikhosi 8:23; Phisalema 99:9.

Ndi ngani ro shumisa dzina “Yehova” kha heyi Bivhili? Ngauri ndi kale ḽeneḽi dzina ḽa Mudzimu ḽi tshi shumiswa kha Tshivenḓa.

Dzina ḽa Mudzimu ḽo vha ḽi tshi vhidzwa “Iehouah,” ḽeneḽo dzina ḽo shumiswa kha Bivhili ya 1530 ya Tshiisimane yo ṱalutshedzelwaho nga William Tyndale zwi tshi bva kha Pentateuch. Nga u ya ha tshifhinga, luambo lwa Tshiisimane lwo shanduka, ha shandulwa nḓila ye dzina ḽa Mudzimu ḽa vha ḽi tshi ṅwaliwa ngayo. Sa tsumbo, nga  1612, Henry Ainsworth o shumisa dzina “Iehovah” musi a tshi ṱalutshedzela bugu ya Dziphisalema. Nga 1639, ho shumiswa dzina “Yehova” musi yeneyo ṱhalutshedzelo na Pentateuch zwi tshi vusuluswa na u gandiswa. Nga 1936, vhaṱalutshedzeli vha Bivhili ya Tshivenḓa vho shumisa dzina “Yehova.”

Mugudi wa Bivhili a ṱhonifheaho ane a pfi Joseph Bryant Rotherham o ṱalutshedza zwe zwa ita uri a shumise dzina “Yehova” nṱhani ha “Yahweh” kha bugu yawe ya Studies in the Psalms, yo gandiswaho nga 1911. O amba uri o vha a tshi ṱoḓa u shumisa dzina ḽo ḓoweleaho ḽi ṱanganedzeaho kha vhane vha vhala Bivhili. Nga 1930, mugudi ane a pfi A. F. Kirkpatrick o amba zwi fanaho nga ha u shumisa dzina “Yehova.” O ri: “Vhaḓivhi vhanzhi vha girama vha amba uri dzina ḽa Mudzimu ḽi tea u vha Yahveh kana Yahaveh; fhedzi dzina Yehova ḽo ḓowelea kha Tshiisimane. Zwa ndeme a si nḓila ine ḽa vhidzwa ngayo, fhedzi ndi u tenda uri ndi Dzina Vhukuma, a si dzina zwaḽo ḽi ngaho ‘Murena.’”

Yehova zwi amba mini? Nga Tshihevheru, dzina Yehova ḽi bva kha ḽiiti ḽine ḽa amba uri “u vha” nahone vhagudi vhanzhi vha vhona u nga ḽeneḽo dzina ḽa Tshihevheru ḽi bva kha ipfi ḽine ḽa sumbedza nyito. Ndi ngazwo Komiti Ya Bivhili Ya Ṱhalutshedzelo Ya Shango Ḽiswa i tshi pfesesa uri dzina ḽa Mudzimu ḽi amba uri “U Ita Uri Zwi Vhe Hone.” A zwi ṱoḓei uri ri ṱaṱe khani nga ha zwine ḽeneḽi dzina ḽa amba zwone, samusi vhagudi vha tshi vhona eneo mafhungo nga nḓila i sa fani. Fhedzi zwine ḽeneḽi dzina ḽa amba zwone zwo tea ngauri zwi tshimbidzana na zwine Yehova a zwi ita samusi e Musiki wa zwithu zwoṱhe nahone a tshi ita zwine a ṱoḓa. O sika zwithu zwoṱhe u katela na zwivhumbiwa zwo ṱalifhaho. Fhedzi a zwo ngo guma kha zwe a zwi sika, u bvela phanḓa a tshi swikelela tshipikwa tshawe na zwine a zwi funa.

Nga zwenezwo, dzina Yehova a ḽi ambi fhedzi zwine ḽiiti ḽi re kha Ekisoda 3:14 ḽa amba zwone. Lwonolwo Luṅwalo lu ri: “Ndi Ḓo Vha Zwine Nda Nanga U Vha Zwone” kana “Ndi Ḓo Sumbedza Uri Ndi Nṋe A Konaho U Khunyeledza Zwine Nda Ṱoḓa.” Eneo maipfi ha ṱalutshedzi nga vhuḓalo zwine dzina ḽa Mudzimu ḽa amba zwone. Nṱhani hazwo, a ri dzumbululela zwine Mudzimu a vha zwone nga u ri sumbedza uri Mudzimu u vha zwine zwa ṱoḓea kha vhuimo vhuṅwe na vhuṅwe a tshi itela u swikelela tshipikwa tshawe. Naho dzina Yehova ḽi tshi nga katela wonoyu muhumbulo, a ḽi ambi fhedzi zwine a nanga u vha zwone. Dzina Yehova ḽi dovha ḽa katela zwine Mudzimu a ita uri tsiko yawe i zwi ite u itela u swikelela tshipikwa tshawe.