Naa No Vha Ni Tshi Zwi Ḓivha?
Sinagogo Ya Ḓanani Ḽa U Thoma Ḽa Miṅwaha: Hetshi tshifhaṱo tshi fanyisela zwiṅwe zwa zwe zwa vha zwi tshi wanala sinagogoni ya ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha u ya nga zwe zwa wanala Gamla hune ha vha kilomithara dzi ṱoḓaho u vha fumi, vhubvaḓuvha-tshipembe ha lwanzhe lwa Galilea. Tshi sumbedza uri Sinagogo ya ḓanani ḽa u thoma yo vha i hani.
Sinagogo i bva ngafhi?
IPFI “sinagogo” ḽi bva kha ipfi ḽa Lugerika ḽine ḽa amba “u kuvhangana.” Ḽeneḽo dzina ḽo vha ḽo tea nga nṱhani ha uri sinagogo ho vha hu fhethu hune Vhayuda vha kuvhangana u itela u wana vhulivhisi na u gwadamela Mudzimu u bva tshifhingani tsha kale. Maṅwalo a Luheberu ha bviseli khagala zwidodombedzwa nga ha sinagogo, fhedzi Maṅwalo a Tshikriste a Lugerika a bvisela khagala uri honoho u kuvhangana ho vha hu tshi itwa u bva ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E.
Vhagudi vhanzhi vha tenda uri sinagogo dzo thoma musi Vhayuda vhe vhuthubwani ngei Babele. Encyclopaedia Judaica i ri: “Vhathu vho thubwaho vho vha vhe si na Thembele shangoni ḽa vhatsinda, vha tshi ṱoḓa u khuthadzwa musi vho tsikeledzea, vha tshi ṱangana nga zwiṅwe zwifhinga u itela u vhala Maṅwalo, khamusi vha tshi ṱangana nga Sabatha.” Musi Vhayuda vha tshi vhofhololwa vhuthubwani zwi vhonala u nga vho bvela phanḓa vha tshi ṱangana u itela u rabela, u vhala Maṅwalo nahone vho thoma u fhaṱa sinagogo huṅwe na huṅwe he vha dzula hone.
Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E., sinagogo dzo vha fhethu ha vhurabeli ha Tshiyuda na fhethu hune ha kuvhangana vhathu vhane vha dzula u mona na Mediterranean, u katela na Vhubvaḓuvha Kati na Isiraele. Muṅwe muphurofesa ane a pfi Lee Levine wa Hebrew University of Jerusalem, o ri: “Ho vha hu tshi shumiswa sa fhethu ha u guda, ha u ḽela zwithu zwikhethwa, khothe, hune ha kuvhanganyelwa hone tshelede na fhethu hune ha farelwa hone miṱangano ya politiki na ya tshitshavha.” Fhedzi o dovha a ri: “Tsha ndeme vhukuma ho vha hu zwithu zwa vhurereli.” Nga zwenezwo, ri a kona u pfesesa uri ndi ngani Yesu o vha a tshi dzulela u ya sinagogoni. (Marko 1:21; 6:2; Luka 4:16) Henefho o vha a tshi funza, u kwengweledza na u ṱuṱuwedza vhathu. Musi ho no thomiwa tshivhidzo tsha Vhukriste, na muapostola Paulo o funza sinagogoni. Vhathu vhe vha vha vha tshi ṱoḓa u vha tsini na Mudzimu vho vha vha tshi ya sinagogoni. Musi Paulo a tshi dzhena ḓoroboni kanzhi o vha tshi thoma nga u ya sinagogoni nahone a huwelela henefho.—Mish. 17:1, 2; 18:4.
