1, 2. (a) Ano nga mga pagbag-o an aatubangon ni Jose ngan han iya pamilya? (b) Ano nga maraot nga sumat an kinahanglan iistorya ni Jose ha iya asawa?

IGINSAKAY ni Jose an usa pa nga kargada ha likod han asno. Handurawa hiya nga ginkikita an masirom nga palibot han bungto han Betlehem ngan gintatapik an kagiliran han asno. Sigurado nga ginhuhunahuna niya an ira hirayo nga pagbiyahe tipakadto ha Ehipto—usa nga nasud nga langyaw an yinaknan ngan kustomre. Paonan-o daw la makakapahiuyon an iya pamilya ha bag-o nga kahimtang?

² Diri masayon an pag-istorya han maraot nga sumat ha iya hinigugma nga asawa, hi Maria, kondi nagtirok hiya hin kaisog ngan ginsumat ito. Gin-istoryahan niya hi Maria han iya inop mahitungod han anghel nga nagsumat ha iya han mensahe han Dios: Karuyag patayon ni Hadi Herodes an ira gutiay pa nga anak! Sadang hira pumalagiw dayon. (Basaha an Mateo 2:13, 14.) Nabaraka gud hi Maria. Kay ano daw la nga karuyag patayon an ira inosente nga anak? Diri nira masabtan kon kay ano. Kondi sinarig hira kan Jehova, salit nangandam hira ha pagbiyahe.

3. Ihulagway an pagbaya ha Betlehem ni Jose ngan han iya pamilya. (Kitaa liwat an retrato.)

³ Hilarom na an kagab-ihon ngan an mga tawo waray sarabotan han nahitatabo han binaya ha Betlehem hira Jose, Maria, ngan Jesus. Samtang tipakadto hira ha sur ngan nasidlit na an adlaw ha este, posible nga nahunahuna ni Jose kon ano an mahitatabo ha ira. Paonan-o mapapanalipdan han minos la nga panday an iya pamilya tikang ha gamhanan nga mga kaaway? Makakagtagana ba hiya han ira panginahanglan? Mapailubon nga matutuman ba niya an mabug-at nga responsabilidad nga iginhatag ni Jehova, an pag-ataman ngan pagpadaku hinin birilhon nga bata? Inatubang hi Jose hin damu nga pagsari. Samtang ginhihisgotan naton kon paonan-o niya nalamposan ito, makikita naton kon kay ano nga an mga amay yana—ngan kita ngatanan—kinahanglan magsubad han iya pagtoo.

4, 5. (a) Paonan-o nabag-o an kinabuhi ni Jose? (b) Paonan-o gin-aghat han anghel hi Jose nga karawaton an usa nga mabug-at nga responsabilidad?

⁴ Pipira ka bulan antes hito, ha iya natawohan nga tuna han Nazaret, an kinabuhi ni Jose nagbag-o tikang han nakigsabot hiya pag-asawa ha anak nga babaye ni Heli. Kilala ni Jose hi Maria sugad nga tangkod nga babaye. Kondi hinbaroan niya nga burod ito! Nagplano hiya pakigdiborsyo hin sekreto basi diri maeskandalo hi Maria. * Pero usa nga anghel an nagsumat ha iya ha inop nga hi Maria nagburod pinaagi han baraan nga espiritu ni Jehova. Nagsiring liwat ito nga an bata nga iginbuburod ni Maria “magtatalwas han iya katawohan tikang ha ira mga sala.” Dugang nga ginpasarig niya hi Jose: “Ayaw kahadlok nga dad-on ha imo balay hi Maria nga imo asawa.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Ito an ginbuhat han matadong ngan masinugtanon nga hi Jose. Ginkarawat niya an pinakamabug-at nga responsabilidad: an pagpadaku ngan pag-ataman han bata nga diri niya anak kondi presyoso gud ha Dios. Waray pag-iha, sugad nga pagsugot ha balaud han imperyo, igin-upod ni Jose ha Betlehem an iya burod nga asawa basi magparehistro. Didto natawo an bata.

6-8. (a) Ano nga mga panhitabo an nagpabag-o utro ha kinabuhi ni Jose ngan han iya pamilya? (b) Paonan-o kita nahibaro nga hi Satanas an nagpadara han bitoon? (Kitaa liwat an footnote.)

⁶ Waray ibalik ni Jose an iya pamilya ha Nazaret. Lugod, inukoy hira ha Betlehem, nga pipira la ka kilometro tikang ha Jerusalem. Pobre hira, pero ginbuhat ni Jose an ngatanan basi atamanon ngan panalipdan an iya pamilya. Waray pag-iha, nagkaada hira simple nga balay. Katapos, han bangin sobra usa ka tuig na hi Jesus, tigda nga nagbag-o na liwat an ira kahimtang.

⁷ Usa nga grupo hin astrologo tikang ha Este an inabot, nga posible tikang pa ha Babilonya. Ira ginsundan an bitoon nga nagtugway ha ira ha balay nira Jose, ngan ira ginbibiling an bata nga maghahadi ha mga Judio. Matinalahuron gud ito nga kalalakin-an.

⁸ Maaram man hira o diri, iginbutang nira hi Jesus ha daku nga peligro. An bitoon nga ira nakita naggiya anay ha ira ngadto ha Jerusalem, imbes nga ha Betlehem. * Didto, ginsumatan nira an maraot nga hadi nga hi Herodes nga ginbibiling nira an bata nga maghahadi ha mga Judio. Tungod hito, nasina hinduro an hadi.

9-11. (a) Paonan-o ginios an mga pwersa nga mas gamhanan kan Herodes o kan Satanas? (b) Kay ano nga an pagbiyahe nira Jose ngadto ha Ehipto naiiba ha iginhuhulagway han apokripal nga mga susmatanon?

⁹ Maopay na la, may ginios nga mga pwersa nga mas gamhanan  kan Herodes o kan Satanas. Paonan-o? Aw, han an mga bisita inabot ha balay nira Jesus ngan nakita hiya nga kaupod an iya nanay, nagregalo hira kondi waray mangaro hin kabalyo. Sigurado nga waray laumi nira Jose ngan Maria nga magkakaada hira “bulawan, busag nga insenso ngan mira”—marahalon nga mga produkto! Susumatan unta han mga astrologo hi Hadi Herodes kon diin nira nabilngan an bata. Kondi, nanginlabot hi Jehova. Pinaagi hin inop, ginsugo Niya hira nga umagi ha iba nga dalan tipauli.—Basaha an Mateo 2:1-12.

¹⁰ Pakalakat han mga astrologo, nakarawat ni Jose ini nga pahamangno han anghel ni Jehova: “Buhát, dad-a an bata ngan an imo asawa ngadto ha Ehipto. Ngan didto la anay kamo tubtob nga sidngan ko kamo nga bumalik, kay ginbibiling ni Herodes an bata basi patayon.” (Mat. 2:13) Salit sugad han gin-unabi ha tinikangan, sinugot dayon hi Jose. Gin-una niya an katalwasan han bata ngan gindara an iya pamilya ha Ehipto. Tungod han mga regalo hinin pagano nga mga astrologo, may magagamit na hira ha pagbiyahe ngan ha pag-ukoy didto.

¹¹ Ha urhi, ginpaopay han apokripal nga mga susmatanon an istorya han ira pagbiyahe. Nasiring ito nga milagroso nga ginpahalipot han bata nga hi Jesus an ira biyahe, ginhimo nga buotan an mga bandido, ngan ginpaduko pa ngani an datiles nga mga palma basi makakuha hin bunga an iya nanay. * Pero ha kamatuoran, maiha ngan makuri adto nga biyahe.

12. Ano an mahibabaroan han mga kag-anak yana tikang kan Jose?

¹² Damu an mahibabaroan han mga kag-anak tikang kan Jose. Andam hiya pagbaya ha iya trabaho ngan pagsakripisyo basi mapanalipdan an iya pamilya. Matin-aw, gintagad niya hira sugad nga birilhon nga regalo tikang kan Jehova. Yana, ginpapadaku han mga kag-anak an ira mga anak dinhi hini nga kalibotan ni Satanas, nga puno hin impluwensya nga mahimo makadaot ha kabataan. Takos gud kumendasyonan an mga kag-anak nga pariho kan Jose, nga nangangalimbasog ha pagpanalipod ha ira mga anak tikang ha maraot nga impluwensya.

13, 14. Kay ano nga binalik hira Jose ngan Maria ha Nazaret ngan didto na nag-ukoy?

¹³ Posible nga halipot la nga panahon an pag-ukoy han pamilya ha Ehipto kay waray pag-iha ginsumatan hi Jose han anghel nga  patay na hi Herodes. Salit iginbalik ni Jose an iya pamilya ha ira tuna nga natawohan. Usa nga tagna an nasiring nga tatawagon ni Jehova an iya anak “tikang ha Ehipto.” (Mat. 2:15) Nakabulig hi Jose ha katumanan hito, kondi diin na niya yana dadad-on an iya pamilya?

¹⁴ Mabinantayon hi Jose. Maaram hiya nga sadang niya kahadlokan an sumaliwan kan Herodes nga hi Arquelao, nga madarahog liwat ngan parapamatay. Ha giya han Dios gindara niya an iya pamilya ngadto ha norte, hirayo ha Jerusalem ngan ha magraot nga panhitabo didto, tipabalik ha Nazaret han Galilea. Ngan didto na hira nag-ukoy.—Basaha an Mateo 2:19-23.

15, 16. Ano an nahiuupod ha trabaho ni Jose sugad nga panday, ngan ano nga garamiton an posible nga gin-gamit niya?

¹⁵ Simple la an ira pagkinabuhi, kondi diri masayon. Gin-uunabi han Biblia hi Jose sugad nga panday, karuyag sidngon an iya trabaho may kalabotan ha kahoy, sugad han pagpulod hin puno, paghakot, ngan pagpauga hito basi magamit ha paghimo hin balay, baluto, halipot nga tulay, kariton, kaliding, yugo, ngan mga gamit ha pag-uma. (Mat. 13:55) Makuri gud ito nga trabaho. An panday hadto agsob nga nagtatrabaho ha gawas la han iya balay o ha usa nga trabahoan hirani hito.

¹⁶ Damu an gamit ni Jose ha pagpanday, bangin an iba hito tikang pa ha iya tatay. Posible nga ginamit hiya hin eskwala, tunton, labtik, atsa, sarutso, parakol, martilyo, maso, tigib, barina, mga pandukot, ngan raysang, bisan kon mga mahal ito.

17, 18. (a) Ano an hinbaroan ni Jesus ha iya pinakaamay? (b) Kay ano nga kinahanglan maniguro gud hi Jose ha pagtrabaho?

¹⁷ Handurawa an bata nga hi Jesus nga nagkikinita ha iya pinakaamay samtang nagtatrabaho. Haros diri hiya pumirok ha pagkinita ha kada ginbubuhat ni Jose. Bilib gud hiya ha kusog han mga sugbong ngan butkon han iya tatay, ha eksperto nga mga kamot hito, ngan ha abilidad hito. Bangin igintutdo ni Jose ha iya an pipira nga simple nga trabaho, sugad han paghamis hin kahoy gamit an uga nga panit hin isda. Posible nga igintutdo liwat ni Jose an kaibahan han mga kahoy nga iya gin-gamit—pananglitan han sikomoro, tuog, o olibo.

 ¹⁸ Maaram liwat hi Jesus nga iton magkusog nga kamot nga nagpupulod hin puno, naghihimo hin biga, ngan nagpupukpok hin mga kahoy amo liwat an mahigugmaon nga mga kamot nga nag-aataman ha iya, ha iya nanay, ngan ha iya kabugtoan. Oo, dumaku an pamilya nira Jose ngan Maria; nagkaada hira diri maminos unom nga anak labot pa kan Jesus. (Mat. 13:55, 56) Kinahanglan maniguro gud hi Jose ha pagtrabaho basi maataman ngan makagtagana para ha ira.

19. Paonan-o gin-ataman ni Jose an espirituwalidad han iya pamilya?

¹⁹ Kondi, maaram hi Jose nga an pag-ataman han espirituwalidad han iya pamilya an pinakaimportante. Salit naggahin hiya hin panahon ha pagtutdo ha iya mga anak mahitungod kan Jehova ngan han Iya mga balaud. Regular nga gin-uupod nira ni Maria an ira mga anak ha sinagoga, diin an Balaud ginbabasa ha daku nga tingog ngan ginsasaysay. Katapos hito, posible nga damu an pakiana ni Jesus, ngan nangangalimbasog hi Jose nga mabaton ito. Igin-uupod liwat niya an iya pamilya ha relihiyoso nga kapyestahan ha Jerusalem. Ha tinuig nga Paskua, posible nga kinahanglan nira hin duha ka semana ha pagbiyahe hin mga 120 ka kilometro, ha pagtambong hito, ngan ha pag-uli.

20. Paonan-o masusubad han mga ulo han pamilya hi Jose?

²⁰ Ito gihapon an ginbubuhat han mga ulo han pamilya yana. Nagtatrabaho hira para ha ira pamilya, kondi mas prayoridad nira an pagtutdo ha ira mga anak mahitungod kan Jehova. Nangangalimbasog hira nga magkaada pagsingba han pamilya ngan maiupod an ira mga anak ha mga katirok ha Kingdom Hall ngan ha mga asembleya. Pariho kan Jose, maaram hira nga ito an pinakamaopay nga ira mahihimo para ha ira mga anak.

21. Ano an nahiaraan han pamilya ni Jose ha panahon han Paskua, ngan kakan-o nasantop nira Jose ngan Maria nga nawawara hi Jesus?

²¹ Han 12 anyos hi Jesus, igin-upod ni Jose an iya pamilya ha Jerusalem sugad han nahiaraan. Piyesta han Paskua hadto, usa nga malipayon nga okasyon, ngan magkaurupod nga nagbibiyahe an mga pamilya. Samtang nasagka ha Jerusalem, ginkakanta han damu an ira memoryado nga mga kanta han pagsagka. (Sal. 120-134) An syudad napuno hin tawo. Katapos han okasyon, magbibiyahe na tipauli an mga pamilya. Tungod han damu nga gin-aasikaso, posible nga ginhunahuna nira Jose ngan Maria nga kaupod hi Jesus han ira  mga paryente. Kondi paglabay hin usa ka adlaw nga pagbiyahe, nasantop nira nga nawawara hiya!—Luc. 2:41-44.

22, 23. Ano an ginbuhat nira Jose ngan Maria han nasantop nira nga nawawara hi Jesus, ngan ano an ginsiring ni Maria han hin-agian nira hiya?

²² Natatarantar nga binalik hira ha Jerusalem. Handurawa hira nga ginsusubay an mga kalye han syudad nga haros waray na tawo samtang gintatawag an ngaran ni Jesus. Hain daw la an bata? Ha ikatulo ka adlaw han ira pagpinamiling, nahunahuna ba ada ni Jose nga napakyas niya hi Jehova ha pagtapod ha iya? Katapos, kinadto hira ha templo. Ginbiling nira didto hi Jesus tubtob nga nakaabot hira ha kwarto diin nagkakatirok an mga kalalakin-an nga eksperto ha Balaud, ngan didto nakita nira hiya nga nalingkod.  Sugad hin nagabotan gud hin tunok hira Jose ngan Maria!—Luc. 2:45, 46.

²³ Didto, namamati hi Jesus hito nga kalalakin-an ngan nagpapakiana. Nahipausa hira ha iya abilidad ha pagsabot ngan mga baton. Kondi hira Maria ngan Jose diri makatoo ha ginbuhat ni Jesus. Sumala ha asoy, nagpabilin nga hilom hi Jose. Kondi ha mga pulong ni Maria masasabtan an ira gin-aabat: “Anak, kay ano nga ginbuhat mo ini ha amon? Nabaraka gud kami ni imo tatay ngan nagpinamiling kami ha imo.”—Luc. 2:47, 48.

24. Paonan-o iginpapakita han Biblia an tinuod nga kahimtang han pagin kag-anak?

²⁴ Hini nga asoy, iginpapakita han Biblia an tinuod nga  kahimtang han pagin kag-anak. Mahimo ito makaistres—bisan pa kon hingpit an anak! Hinin peligroso nga kalibotan, mas nakakaistres an pagpadaku hin anak. Pero maliliaw an mga kag-anak ha paghibaro nga may-ada mababasa ha Biblia may kalabotan ha mga problema nga ira inaatubang.

25, 26. Paonan-o ginbaton ni Jesus an iya mga kag-anak, ngan ano an gin-abat ni Jose ha ginsiring ni Jesus?

²⁵ Nagpabilin hi Jesus ha lugar diin inabat niya nga duok hiya ha iya Amay ha langit, ngan didto nalipay hiya nga mahibaro hin dugang mahitungod kan Jehova. Salit, may pagtahod nga binaton hiya ha iya mga kag-anak: “Kay ano nga iyo ako ginbiniling? Diri ba kamo maaram nga kinahanglan aanhi ako ha balay han akon Amay?”—Luc. 2:49.

²⁶ Sigurado nga damu ka beses nga ginhunahuna ni Jose ito nga mga pulong, ngan posible nga nalipay hiya hito. Nagbunga an iya pangalimbasog ha pagtutdo kan Jesus nga magkaada daku nga gugma kan Jehova. Bisan kon bata pa hi Jesus hito nga panahon, nasasabtan na niya kon ano an usa nga mahigugmaon nga “amay” tungod han iya mga nakita kan Jose.

27. Sugad nga amay, ano an imo pribilehiyo, ngan kay ano nga sadang mo hinumdoman an ehemplo ni Jose?

²⁷ Kon usa ka nga amay, nahuhunahuna mo ba an imo daku nga pribilehiyo nga ipakita ha imo mga anak kon ano an mahigugmaon ngan nagpapanalipod nga amay? Ha pariho nga paagi, kon may-ada ka hinablosan o ampon, hinumdumi an ehemplo ni Jose ngan tagda nga presyoso an tagsa nga bata. Buligi hira nga magin duok ha ira Amay ha langit, hi Jehova nga Dios.—Basaha an Efeso 6:4.

28, 29. (a) Ano an iginpapakita han Lucas 2:51, 52 mahitungod kan Jose? (b) Paonan-o ginbuligan ni Jose an iya anak nga mag-uswag an kinaadman?

²⁸ Gutiay na la an iginsusumat han Biblia mahitungod kan Jose, kondi takos gud ito tagdon. Mababasa naton nga hi Jesus “padayon  nga nagpasakop” ha iya mga kag-anak ngan “nag-uswag an kinaadman, ngan nalipayan gud han Dios ngan han mga tawo.” (Basaha an Lucas 2:51, 52.) Ano an iginpapakita hito mahitungod kan Jose? Damu. Hinbaroan naton nga padayon hiya nga nanguna ha iya pamilya kay gintahod han iya hingpit nga anak an iya awtoridad ngan padayon nga nagpasakop hito.

²⁹ Hinbaroan liwat naton nga padayon nga nag-uswag an kinaadman ni Jesus. Sigurado nga daku an naibulig hito ni Jose. Hito nga panahon, may maiha na nga puplunganon an mga Judio, ngan mababasa pa gihapon ito yana. Ito nasiring nga an kalalakin-an la nga may libre nga panahon an nagigin tinuod nga maaramon, kondi adton mano-mano an trabaho sugad han panday, parauma, ngan panday han puthaw, “diri makakagpahayag hin hustisya ngan paghukom; ngan diri mabibilngan ha mga dapit diin gin-iistoryahan an hilarom nga mga butang.” Ha urhi, ginpamatud-an ni Jesus nga diri ito tinuod. Han bata pa hiya, agsob niya hibatian an iya pinakaamay nga epektibo nga nagtututdo mahitungod han “hustisya ngan paghukom” ni Jehova, bisan kon panday la ito!

30. Paonan-o nagpakita hi Jose hin susbaranan para ha mga ulo han pamilya?

³⁰ Masisiring liwat naton nga gin-ataman hin maopay ni Jose hi Jesus tungod kay nagdaku hiya nga makusog ngan mahimsog. Dugang pa, ginbansay niya hi Jesus nga magin eksperto ha trabaho. Nakilala hi Jesus diri la sugad nga anak han panday kondi sugad nga “an panday.” (Mar. 6:3) Salit malampuson an pagbansay ni Jose. Maaramon nga ginsusubad hi Jose han mga ulo han pamilya yana, igintatagana an panginahanglan han ira mga anak ngan ginbabansay basi masiguro nga makakasuporta hira ha ira kalugaringon.

31. (a) Ano an iginpapakita han mga ebidensya mahitungod ha kon kakan-o namatay hi Jose? (Iupod an  kahon.) (b) Ano nga susbaranan an iginpakita ni Jose nga sadang naton subaron?

³¹ Han mabawtismohan hi Jesus ha edad nga 30, waray na unabiha han Biblia hi Jose. Iginpapakita han mga ebidensya nga balo na hi Maria han tikangan ni Jesus an iya ministeryo. (Kitaa an kahon nga “ Kakan-o Namatay hi Jose?”) Bisan pa hito, nagpakita hi Jose hin maopay nga susbaranan han usa nga amay nga nagpanalipod ha iya pamilya, nagtagana ha ira, ngan matinumanon nga nagpailob tubtob ha iya kamatay. Sadang subaron han ngatanan nga amay, ulo han pamilya, ngan han bisan hin-o nga Kristiano an pagtoo ni Jose.