Ŵandu ŵane akusakulupilila kuti ndondwa, lwesi, soni mapulaneti gakusakwaya umi wa ŵandu pachilambo chapasi. Akusasala kuti mwayikusajimila yindu yeleyi palisiku lyakupagwa kwa mundu, yikusakwaya umundu soni sogolo jakwe.

Atamose kuti chikulupichi chatandile kalakala ku Babulo, nambope chili chakuwanda mpaka apano. Mwakamulana ni kuwungunya kwakwatendekwe ku United States mu 2012, ŵandu 33 pa 100 ŵaliwose, ŵasalaga kuti “komboleka kuti chikulupi chelechi chikusakamulana ni sayansi.” Nambo 10 pa 100 ŵaliwose ŵasalaga “mwakusimichisya kuti chili chakamulana ni sayansi.” Ana yeleyi yili yisyene? Iyayi. Kwende tulole magongo gakwe.

• Mapulaneti soni ndondwa ngaŵa mkwakwaya ŵandu mpela mwakusaŵechetela ŵanduŵa.

• Yakulochesya yakwe yikusaŵa yakayikasya ligongo mpaka yijimile jwalijose.

• Ŵanduŵa akusalochesya yeleyi pakujigalila chijiganyo chakalakala chakuti mapulaneti gakusasyungulila chilambo. Nambope yisyesyene yakwe ni yakuti mapulaneti gakusasyungulila lyuŵa.

• Yakusalochesya ŵanduŵa pakwamba ya sogolo ja mundu jumo ngayikusalandana.

• Ŵandu ŵakusakulupilila ya ndondwa akusalochesya ya sogolo ja ŵandu pakujigalila madeti ga ŵapagwile mwakamulana ni kalendala jawo jakalakala jakola yimanyilo 12. Nambope kajende ka chilambo soni madeti mkupita kwa ndaŵi yikusachenga.

Pakujigalila kalendala jakola yimanyilo 12, ŵandu ŵakulupilila ya ndondwa akusasala mwachachiŵela mundu msogolo. Nambope yisyesyene yakwe ni yakuti atamose ŵandu ŵaŵapali lisiku limo umundu wawo wangalandanaga. Mmalo mwakuti asaleje yindu mwakamulana ni mwakutendela mundu paumi wakwe, jemanjaji akusagamba kusala ya mumtwe. Ana chelechi chili chilungamo?

Kutandila kalakala, ŵandu aŵele ali mkutenda chisango. Ŵandu ŵane kalakala, ŵatendaga chisango pakamulichisya masengo yiŵalo ya m’chilu mwa yinyama soni ŵandu, kapena pakulola mwakutendela tambala pakusopa yimanga. Ŵanesoni ŵatendaga chisango pakamulichisya masengo tumisela twa m’lisamba lya tiyi kapena kofi. Masiku agano, ŵandu akusatenda chisango pakamulichisya masengo yiganda, ligalasi, manambala, yisasi soni yindu yine kuti amanyilile ya msogolo. Ana chisango chikamuchisye kuti ŵandu amanyilileje ya msogolo? Iyayi. Kwende tulole magongo gakwe.

Matala gakulekanganalekangana ga chisango ngagakusasala yindu yakamulana. Atamose kutenda chisango pakamulichisya masengo litala limpepe ngaŵa mkupata yakulandana. Mwambone, naga apite kwa ŵandu ŵaŵili ŵakulekangana ŵakusatenda chisango, nganaŵa ŵasalile yakulandana pangani jawo.

Yikuwoneka kuti matala soni yindu yakusakamulichisya masengo ŵandu ŵakusatenda chisango yili yakayikasya. Ŵandu ŵane akusasala kuti yindu yakusakamulichisya masengo mpela yiganda kapena magalasi yigambile kuŵa yafilimu. Ŵakutenda chisango akusasala yindu mwakujigalila yakutenda mundujo, ngaŵa pakamulichisya masengo yida yawo. Mwambone, jwalakwe mpaka am’wusye mundu mwakalamuka ni kumpikanilaga mwalung’wanu yakuŵecheta, soni kulola mwakupikanila kuti amanyilile ya mundujo. Kaneko jwalakwe mpaka akamulichisye masengo yeleyo pakusala ya mundujo. Ligongo lya yindu yangali chilungamo mpela yeleyi ŵanduŵa akusapata mbiya syejinji kutyochela kwa makasitomala gawo.

Kulupilila ndondwa, lyuŵa, lwesi soni kutenda chisango kuli kwakamulana ni chikulupi chakuti Mlungu jwalembile chile sogolo jetu. Nambo ana yeleyi yili yisyene? Baibulo jikusatusalila kuti ŵanduwe tukusakombola kusagula yatukusaka kulupilila kapena kutenda. Kasagule ketu ka yinduyi kakusakwaya sogolo jetu.—Yoswa 24:15.

Konjechesya pelepa, ŵakusamlambila Mlungu akwetesoni ligongo line lyalikusatendekasya kuti akakulupililaga yakwinani soni chisango. Mlungu yikusamsakalisya yeleyi ligongo Baibulo jikusati, ‘Mwa jemanja mukasimanikwa jwalijose . . . jwakusagamila yamsogolo, jwakutenda yamasenga, msaŵi, jwakwaloga ŵane, jwakuwuchisya kwa ŵakutenda yamisimu kapena chisango, kapena jwakuwuchisya kwa ŵandu ŵawe. Pakuŵa jwalijose jwakutenda yindu yeleyi ali jwakunyalaya kwa Yehofa.’ a—Detulonomo 18:10-12.