•  Ana mpaka akombole kutenda yindu yejinji ndaŵi jimo?

•  Yindu yaunami yakusaŵecheta ŵandu pangani jakutenda yindu yejinji ndaŵi jimo

•  Matala gakamuchisya

•  Yaŵechete ŵachinyamata ŵane

Ana akusakombola kutenda yindu yejinji pandaŵi jimo? Ŵandu ŵajinji akusaganisya kuti ŵandu ŵakulile ali mkukamulichisya masengo yipangiso yamakono, mpaka akombole kutendaga yindu yejinji ndaŵi jimo. Ŵanduŵa akusati nambo ŵandu ŵayasimene yipangisoyi ku ukulu, nganaŵa akombwele kutenda yeleyi. Ana yeleyi yili yisyesyene?

YISYENE kapena YAUNAMI?

• Kutenda yindu yejinji pandaŵi jimo, kukusakukamuchisya kuti utende yindu mwachitema.

• Mundu pakutenda yindu yejinji pandaŵi jimo, kupita kwandaŵi akusasyoŵelelaga.

• Ŵachinyamata ni ŵampaka atende yindu yejinji pandaŵi jimo kulekangana ni achakulungwa.

Naga ajanjile kuti yili “yisyene” pa mfundo sitatusi, nikuti nombe nawo akwete nganisyo sya unami.

Ana akuganisya kuti mpaka atende yindu yiŵili pandaŵi jimo? Mpaka yikomboleche, naga chimo mwa yindu yakutendayo changasaka kuŵichilapo nganisyo. Mwachisyasyo, yili yakomboleka kukolopaga m’nyumba ndaŵi jijojo nikupikanilagasoni nyimbo.

Nambo naga akutenda yindu yiŵili ndaŵi jimo, yindu yakwe nikuŵaga yakusaka kuti aŵicheje nganisyo mnope pa yakutendayo, mwangakayichila nganaŵa ayitesile chenene yinduyo. Ni ligongo lyakwe msikana jwine lina lyakwe Katherine jwasasile kuti, “Kutenda yindu yejinji pandaŵi jimo mpaka kusokonasye yindu yejinji.”

“Ndaŵi jine naŵechetanaga ni mundu jwine pa foni, ndaŵi jijojosoni napochele utenga wanasosekwaga kuti nawujanje. Nalinjile kuti ndende yosopeyo ndaŵi jimo. Yakuyichisya yakwe yaliji yakuti yaŵaŵechetaga mundujo nganinayipikanichisyaga. Nambosoni nalemwesyaga kalembe pakwanga utenga wanapochele ula.”—Caleb.

Mundu jwine jwakumanyilila mnope ya yipangiso yamakono lina lyakwe Sharry Turkle jwalembile kuti, “Kutenda yindu yejinji pandaŵi jimo, . . . kukusatendekasya kuti papagwe yakusawusya yejinji. Kutenda yindu yejinji ndaŵi jimo kukusatendekasya ututu wetu kulipikana kuti tukwete machili, soni tukukamula chenene masengogo. Nambo yisyesyene yakwe yikusaŵa yakuti tukwamba konjechesya yakusawusya.” a

“Nayiwonaga mpela ngutenda chenene kumtumichisyaga jwine utenga kupitila pafoni, ndaŵi jijojosoni ni kuŵechetanaga ni ŵane pafoni pepo. Nambo kaneko yayatendekwe yaliji yakuti, yindu yanasosekwaga kuti njanje mwakuyilemba mpela utenga wa foni ni yanayiŵetaga kwa mundu juŵanjimbile jula, soni yanasosekwaga kuti nayijanje pa pafoni ni yanayilembaga.”—Tamara.

Ŵandu ŵakusatenda yindu yejinji pandaŵi jimo akusaŵa mpela akuputa mbungo. Mwachisyasyo, yikusiŵajigalila ndaŵi jelewu kuti amalisye kulemba yaŵapele atichitala kuti akalembele kunyumba. Kapenasoni ŵangatenda chenene yalembileyo mwamti akusasosekwa kuyilembasoni. Pelepa tujile kuti kutenda yindu yejinji ndaŵi jimo kukusagamba kutendekasya kuti mundu agambeje kuwilisyawilisya masengo gakwe ngagamalisya mwachitema.

Namatetule jwine (Thomas Kersting) pangani ja ulwele wa mu ututu soni jwakusiŵapaga malangiso ŵanache ŵa sukulu, jwasasile kuti, “Ututu wetu mpaka tuwulandanye ni kabati jakusunjila mabuku jekolosye chenene, nambo ututu wa mundu jwakusatendaga yindu yejinji ndaŵi jimo, ukusaŵaga mpela kabati jele mabuku gakwe nganagaŵika chenene.” b

“Pawukutenda yindu yejinji pandaŵi jimo, yindu yine yakusosekwa mnope pamasengogo ngamkusayitendaga chenene. Yakuyichisya yakwe yikusaŵa yakuti ukusajonjechesya masengo soni yikusajonanga ndaŵi ligongo yikusasosekwasoni kuyitenda kane.”—Teresa.

• Alijiganyeje kutenda chindu chimo pandaŵi jimo. Kutenda yeleyi mpaka kuŵe kwakusawusya naga ŵasyoŵelele kutenda yindu yejinji pandaŵi jimo mpela kutumichisyana mautenga kwa mjawo pandaŵi jijojosoni ni kuŵalangaga ya kusukulu. Ni ligongo lyakwe Baibulo jikusatusalila kuti tukusosekwa, ‘kusagulaga yayili yambone mnope.’ (Afilipi 1:10) Tukusosekwa kukumbuchila kuti ngaŵa kuti masengo galigose gali gakusosekwa mnope. Myoyo akusosekwa kusagula kuti chatande kukamula masengo gapi ni kuŵika nganisyo syawo syosope pa masengogo mpaka ali amalisisye.”

  “Mundu jwakusalepela kuŵika nganisyo pa chindu chimo, ali mpela mwanache jwakusasosekwa kuti ndaŵi sine umkanyeje yindu yine, atamose kuti kwa jwalakwejo akusayiwona chenene kutenda chilichose chakusaka.”—Maria.

• Aŵambaleje yindu yakusokonasya. Ana ndaŵi sine akusakola nganisyo syakusaka kuŵalanga mautenga ga pa foni ndaŵi jijojosoni kuŵalangaga mabuku? Naga yili myoyo ajiŵicheje pa malo gane kuti jikasokonasya. Asimisyejesoni TV soni akaganichisya yakwinjila pa malo gakunguluchila ga pa intaneti. Baibulo jikusasala kuti, “Mkamulichisye chenene ndaŵi jenu jimkwete.”—Akolose 4:5.

  “Yikusaŵaga yakamuchisya naga nguŵika nganisyo pa chindu chimo. Yeleyi Yikusangamuchisya kuti mbeje jwakusangalala mnopemnope pimalisisye masengo gane ni kutandasoni gane.”—Onya.

• Akatendaga yindu yine pakuŵechetana ni ŵane. Kutendaga yindu yine pafoni, kwineku uli mkuŵecheta ni ŵane, mpaka kwasokonasye wawojo soni mpaka kulosye kuti ali mundu jwangali ulemu. Babulo jikusatusalilaga kuti twatendeleje ŵane yindu yitukanonyele kuti jemanjajo atutendelesoni m’weji.—Mateyu 7:12.

  “Panguŵechetana ni chemwali ŵangu ndaŵi sine akusaŵaga ali mkulembelana mautenga pafoni ni ajawo. Yeleyi yikusambweteka mnope. Nambope kusala yisyene, nombe unesoni ngusindendaga yeleyi ndaŵi sine.”—David.