Chiŵalanjilo cha ŵanache ŵakwete mafoni chikwesile mnope. a Soni ŵajinji mwa ŵanacheŵa, akusawungunya yindu pa Intaneti pali kuchipinda kwawo. Ana pana kogoya kwamtuli naga akwakunda ŵanache ŵawo kola foni? Ana pana umbone ŵamtuli? Ana akusosekwa kumkunda mwanache jwawo kuti amalileje ndaŵi jelewu uli ali pa foni?

•  Yakusosekwa kumanyilila

•  Yakusosekwa kuliwusya

•  Ana ali ŵakoseka?

 Umbone wakwe

•   Ŵanache akusaŵa ŵakuteteyeka soni achinangolo akusakola mtendele wa mumtima. Jwamkongwe jwine jwakwete ŵanache ŵaŵili jwasasile kuti, “Tukutama m’chilambo chakusakala. Myoyo ŵanache akusosekwa kuŵechetanaga ni achinangolo ŵawo.”

   Pangani jeleji, jwamkongwe jwine lina lyakwe Catherine jwatite, “Pakamulichisya masengo yindu yine yayili mu foni, mpaka ulumbikanye ni foni ja mwanache ni chakulinga chakuti umanyilileje yakutenda mwanachejo. Naga akwendesya galimoto, mpaka umanyilile naga akuwutusya mnope kapena iyayi.”

•   Kutendela yindu ya kusukulu. Mayi jwine jwatite, “Kupitila pa utenga wa pa foni, ŵanache akusapochela yakuti atende ali ku nyumba yakwayana ni ku sukulu. Soni mpaka aŵechetaneje ni atichala ŵawo pakamulichisya masengo litalali.”

 Yakusawusya yakwe

•   Yikusajonanga ndaŵi. Ndaŵi syejinji ŵanache akusamalila maawala gejinji ali mkukamulichisya masengo foni. Mmalo mwakunguluka ni ŵanache ŵawo, achinangolo ŵane akusamalila ndaŵi jejinji ali mkamulichisya masengo foni. Mundu jwine jwasasile kuti, “yikusasimanikwa kuti ŵandu ali yimpepe nambo ngakuŵechetana, jwalijose ali pa foni.” b

•   Yakuŵagula. Mu kuwungunya kwine ŵapatile kuti, ŵachinyamata ŵajinji akusalolelaga yakuŵagula mwesi uliwose pa foni. Yeleyi nganiŵa yakusimonjesya ligongo yili yangasawusya kupata yakuŵagulayi m’mafoni. Jwamlume jwine jwakwete ŵanache ŵaŵili lina lyakwe William jwasasile kuti, “Naga ukumkunda mwanache kola foni, ni kuti mwangamanyilila nangolojo akumpa mwanachejo upile wakuti aloleleje yakuŵagula kulikose kwali.”

•   Kulidalila. Ŵandu ŵajinji akusalipikana chenene pali pa foni. Jemanjaji akusalaga nganisyo kapena kulwala kwene naga foni jawo ngakujiwona. Achinangolo ŵane akusasala kuti ŵanache ŵawo pakukamulichisya masengo foni, akusaŵa ŵamwano. Jwamkongwe jwine lina lyakwe Carmen jwasasile kuti, “Ndaŵi sine panguŵechetana ni mwanache jwangu, akusalola mwa mwano ligongo jwangasaka kumsokonasya pali pa foni.”

•   Yakusawusya yine. Ŵane mpaka akamuchisyeje masengo foni pakwatendela ya chipongwe achimjawo soni kutumichisyana mautenga gakuŵagula. Nambosoni yikusatendekasya kuti papagwe yakusawusya yakwana umi wawo. Chilu chikusasyoŵelela kajime kapena katame kakulemechekwa Soni ŵane akusasoŵa lugono. Ŵachinyamata ŵane pakusaka kuti achinangolo ŵawo akayiwona yakutenda pa foni, akusakamulichisya masengo kanekakwe kakakusaŵa mu foni kakakusawoneka mpela kambonembonepe.

   Daniel jwakwete mwanache jwamkongwe jwatite, “Foni mpaka jimtendekasye mwanache jwawo kuti aloleje chilichose chachili pa intaneti chinga chambone kapena chakusakala.”

•   ‘Ana mwanache jwangu akusosechela foni?’

   Baibulo jikusati, “Mundu jwakalamuka akusalolechesya mwakwendela.” (Misyungu 14:15) Pakuganichisya yayili pa lilembali, akusosekwa kuliwusya kuti:

   ‘Ana mpaka luŵe lunda kuti mwanache jwangu akole foni pakusaka kuti aŵe jwakuteteyeka kapena pana magongo gane? Ana nganichisye mwakusamala ya umbone soni yakusawusya yakwe? Ana panasoni litala line lyampaka atende kupunda lyakuti akole fonijo?’

   Jwamlume jwine lina lyakwe Todd jwasasile kuti, “Yili yakomboleka kumsumila mwanache foni nambo jangakola Intaneti soni mpaka yikombolecheje kumjimbila kapena kutumichisyana mautenga. Yeleyi mpaka yikamuchisyesoni kuti ukajonanga mbiya syejinji.”

•   ‘Ana mwanache jwangu ayiche pa msingu wakola foni?’

   Baibulo jikusati, “Mtima wa mundu jwalunda ukusamlongolela jwalakwejo chenene.” (Jwakulalichila 10:2) Pakuganichisya yeleyi, aliwusye kuti:

   ‘Ana ni chichi chachikundendekasya kumkulupilila mwanangu? Ana jwalakwe akusasalila yindu mwagopoka? Ana mwanache jwangu ndaŵi syosope akusasala mwakuwona mtima pangani ja ŵakusakunguluka nawo? Ana jwalakwe akusaliŵichila malile pangani jakamulichisya masengo yindu mpela TV, tabuleti kapena kompyuta? Mayi jwine lina lyakwe Serena jwatite, “Foni jili jakusosekwa nambosoni mpaka jiŵe jakogoya. Myoyo aganichisyeje yampaka asimane nayo mwanache jwawo naga akumkunda kuti akamulichisyeje masengo foni.

•   ‘Ana uneji ndili jwakoseka kumkamuchisya?’

   Baibulo jikusati, “Mumjiganyani chile mwanache litala lyambone lyakuti ajendemo.” (Misyungu 22:6) Pakuganichisya yeleyi, aliwusye kuti:

   ‘Ana ngumanyilila yejinji yakwamba foni, kuti ngomboleje kumkamuchisya mwanache jwangu kumanyilila kakamulichisye masengo soni kogoya kwakwe? Ana mpaka namkamuchisye chamtuli mwanache jwangu kuti aliŵichileje malile pakukamulichisya masengo foni? Daniel, jwatumsasile kundanda jula jwatite, “Yikusaŵa yakutesya chanasa kuti achinangolo ŵajinji akusiŵapa ŵanache ŵawo foni nambo ŵangawungunyaga mwakukamulichisya masengo fonijo.”

 Mfundo jakusosekwa mnope: Ŵanache akusasosechela kwiganyidwa mwampaka akamulichisye masengo foni. Buku jine (Indistractable) jasasile kuti, “Ŵanache ŵajinji nganaŵa akombwele kuŵambala kukamulichisya masengo mafoni gawo kwa ndaŵi jelewu mnopemnope naga achinangolo ŵawo ngakwapa malamusi ga kakamulichisye masengo ka mafonigo.”