BE YOG e website ko fare British Museum nnap’an ni yan i taw nga bang ko duw ni 670 B.C.E., ma yu Assyria e aram e re nam nth’abi ga’ yang e gin be gagiyeg riy u fayleng, ya “tabab u Cyprus ni bay ko ngal me yan i mus nga Iran ni bay ko ngek, maku bay ba ngiyal’ nib muun yu Egypt ngay.” Nineveh ni aram e gin bay e tochuch rorad riy e aram e bin nth’abi ga’ e mach ni immoy u roy u fayleng. Boor e milay’ u rom nib fel’ yaan, nge naun nib gagang’ ni tafen e pilung, nge boch e naun nib ga’ ni tafen e babyor. Bay boch e yol ni kan pirieg ni un yoloy nga dow e rungrung u Nineveh kakrom ni be yog ni Ashurbanipal ni Pilung e i yog ni ir e “pilung ko re fayleng ney” ni ku bod ni i yog boch e pilung u Assyria kakrom. Nap’an ni i gagiyeg e re pilung ney, ma dariy be’ ni lemnag nrayog ni ngan gel ngak yu Assyria nge Nineveh.

Nap’an ni kari yan i mus nga rogon e gagiyeg ni be tay yu Assyria, me yiiynag Zefaniah ni profet rok Jehovah ni gaar: “I Somol e bayi . . . gothey yu Assyria. Ir e bayi tay fare binaw nu Nineveh ni dakuriy be’ riy ni ke mogothgoth, ni ke daken e ted ni dakuriy e ran riy.” Ki yiiynag Nahum ni profet rok Jehovah ni gaar: “Ni lag e silver! Ni lag e gol! . . . Nineveh e ke mogothgoth, dakuriy be’ riy, kan n’ag! . . . Gubin e piin yad ra guyem ma yad ra sul riy nga tomur. Bay ra gaargad, ‘Nineveh e dakuriy waton u but’!’” (Zef. 2:13, BT; Nah. 2:9, 10, BT; 3:7, BT) Nap’an ni rung’ag e girdi’ e pi yiiy ney, ma rayog ni lungurad u wan’rad: ‘Gur, rayog ni nge buch ban’en ni aray rogon? Gur, rayog ni ngan gel ngak yu Assyria?’ Dabisiy nni lemnag ndabiyog ni nge buch e re n’ey.

Yugu aram rogon me buch e n’en ndan lemnag nra buch! Nap’an ni chugur ko duw ni 600 B.C.E., ma ke gel yu Babylon nge yu Medes ngak yu Assyria. Munmun ma dakuriy be’ ni par u Nineveh min pagtalin e binem e mach! I yog ba ken e babyor ni ke ngongliy e The Metropolitan Museum of Art ni bay u New York ni munmun min pag e re mach nem ndakuriy be’ ni par riy, ma kemus ni yimanang murung’agen u Bible. Ku be yog fare Biblical Archaeology Society ni “dariy be’ nri manang ko riyul’ ni immoy fare mach ni immoy e tochuch nu Assyria riy fa danga’.” Machane nap’an e duw ni 1845, ma bay be’ ni ka nog Austen Henry Layard ni yan i ker nga lang e n’en ke magey ko fare mach nu Nineveh. N’en ni pirieg e m’ug riy nre mach nem e rib fel’ yaan.

Bochan nib puluw rogon ni lebug e pi yiiy u murung’agen yu Nineveh, ma be ayuwegdad e re n’ey ni ngari mich u wan’dad nra lebug e pi yiiy u Bible ni be weliy rogon ni yira thang e pi am ni be gagiyeg e ngiyal’ ney.​—Dan. 2:44; Rev. 19:15, 19-21.