SARAEʼ táan u pʼatik u meyaj, ku waʼatal yéetel ku paakat teʼ tuʼux ku tʼúubul Kʼiinoʼ. U j-meyajoʼobeʼ kiʼimak u yóoloʼob tumen letiʼeʼ jach u yojel u nuʼukt u yotoch yéetel x-meeyjil. Beoraeʼ waʼalakbal táan u tuukul yéetel táan u páatsʼtik u kʼab tumen tsʼoʼok u yaatal ikil u pakʼakoktik u yotoch beetaʼan yéetel u tsoʼotsel junpʼéel clase chivo. Maʼ xaaneʼ tsʼoʼok u laʼabal ikil u sen paktaʼal tumen Kʼiin yéetel ikil u kʼáaxal jaʼ. Lelaʼ ku kʼaʼajsiktiʼeʼ tsʼoʼok u máan yaʼab años u pʼat u kaajil Ur. Jach nukaʼaj tʼúubul Kʼiin, tak le kaʼanoʼ chak kʼaankʼan u yilaʼal. Táant u sáastal ka bin Abrahán tu meyajeʼ, beoraaʼ táan u paakat Sara teʼ banda tuʼux binoʼ. Hasta tu chéen sam cheʼej ka tu yilaj u tíipʼil Abrahán tu yóokʼol le puʼukoʼ. *

Tsʼoʼok diez años u kʼáatmáans le río Éufrates Abrahán yéetel u láakʼtsiloʼob utiaʼal u binoʼob tu luʼumil Canaanoʼ. Saraeʼ yéetel kiʼimak óolal tsʼoʼok u yáantik Abrahán kex maʼ u yojel tuʼux kun binoʼobiʼ. Tu beetaj tumen u yojel yoʼolal u chʼiʼibal u yíicham kun bendecirtbil tuláakal kaajoʼob. ¿Yaan wa túun u yáantaj Sara? Si 75 años yaantiʼ tsʼoʼoleʼ maʼ tu páajtal u yantal u paalal. Maʼ xaaneʼ tu tuklaj: «Wa maʼ tu páajtal u yantal in paalaleʼ, ¿bix túun kun béeytal le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ in wíichamoʼ?». U jaajileʼ yaan razón utiaʼal u chiʼichnaktal Sara.

Yaan horaeʼ toʼon xaneʼ k-kʼáat ka u séebkunt Dios baʼax u yaʼalmaj, maases wa junpʼéel baʼal k-tsʼíiboltik. Le oʼolaleʼ, ¿baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le fe anchaj tiʼ Saraoʼ?

Abrahán yéetel u láakʼtsiloʼobeʼ táant u lukʼloʼob Egiptoeʼ (Génesis 13:1-4). Beoraeʼ tiaʼanoʼob teʼ puʼukoʼob yaan tu lakʼinil Betel wa Luz, jeʼex kʼaj óolaʼanil tumen le cananeoʼoboʼ. Desde teʼ tuʼux yaan Saraoʼ chíikaʼan u yilik le Luʼum Aʼalaʼan u Tsʼaʼabaltiʼoboʼ, u kaajiloʼob Canáan yéetel le bejoʼob ku binoʼob táanxel tuʼuxoʼoboʼ. Kex beyoʼ maas jatsʼuts u yilik kaʼach Sara u kaajil Ur, junpʼéel u kaajil Mesopotamia. Le kaajaʼ kex 475 leguas (1,900 kilómetros) yanil teʼ tuʼux yaan kaʼach Saraoʼ. Náachchaj tiʼ u láakʼtsiloʼob. Teʼ kaaj tuʼux líikʼ Saraoʼ yaʼab j-koonoloʼob ku kʼuchloʼobiʼ tsʼoʼoleʼ u yotoch tu pʼatoʼ yaan u pakʼiloʼob, u techoil yéetel oksaʼan tak jaʼiʼ. Chéen baʼaleʼ wa ka tuklik ku yaayamtik Sara u suut tu yotocheʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ junpuliʼ maʼ a kʼaj óol le koʼolel jach chúukpaj u yóol tiʼ Diosaʼ.

Koʼox ilik baʼax tu yaʼalaj le apóstol Pablo 2,000 años tsʼoʼokok u kíimil Saraoʼ. Ka tʼaanaj tiʼ le fe anchaj tiʼ Abrahán yéetel Saraoʼ, tu yaʼalaj: «Wa ka seguernak u kʼaʼajsikoʼob kaʼach le kúuchil tuʼux jóokʼoʼoboʼ, u jaajileʼ jeʼel u páajtal kaʼach u suutoʼobeʼ» (Hebreoʼob 11:8, 11, 15). Chéen baʼaleʼ mix Sara mix Abrahán tu tsʼíiboltaj u suutoʼob teʼ tuʼux kajaʼanoʼob kaʼachoʼ. Wa ka joʼopʼok u  sen tuukuloʼob tiʼ le baʼax tu pʼatoʼoboʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u taaktal u suutoʼobeʼ yéetel bejlaʼa tsʼoʼok u peʼertikoʼob le nojoch privilegio kun tsʼaabiltiʼob tumen Diosoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ xaaneʼ bejlaʼa maʼ ken u yáantoʼob u millonesil máakoʼob tsʼoʼok u kaanbaloʼob tiʼ le nojoch fe anchajtiʼoboʼ.

Saraeʼ tuukulnaj tiʼ le baʼaxoʼob ku páaʼtikoʼ. Le oʼolal le táan u viajaroʼoboʼ mantatsʼ tu yáantaj u yíicham u armart yéetel u desarmart le naj tuʼux ku pʼáatloʼoboʼ yéetel u tséent u waakaxoʼob. Chéen baʼaleʼ yaan uláakʼ baʼaxoʼob tu aktáantaj. Jéeobaeʼ tu kaʼa kʼaʼajsaj tiʼ Abrahán le baʼax u tukultmaj u beetkoʼ chéen baʼaleʼ mix baʼal tu yaʼalaj tu yoʼolal Sara (Génesis 13:14-17; 15:5-7).

Sara túuneʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán yaan baʼax táan u tuklik u beetik. Chéen tukult bix wal u yuʼubikuba Sara ka tu yaʼalaj tiʼ Abrahán maʼ chaʼab u yantal u paalal tumen Jéeobaiʼ. Yoʼolal lelaʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka yanak u paalal yéetel Agar, u x-kʼoos. ¡Jach yaachaj wal u yóol Sara ka tu yaʼalaj tiʼ u yíicham lelaʼ! Maʼ xaaneʼ ka tuklikeʼ maʼ maʼalob le baʼax tu yaʼalaj Saraoʼ, chéen baʼaleʼ úuch kaʼacheʼ suuk u yantal uláakʼ u yatan le xiiboʼob utiaʼal u yantal u paalaloʼ. * Saraeʼ tu tuklaj waleʼ bey kun suut nojoch kaajil u chʼiʼibal Abrahán jeʼex u yaʼalmil Diosoʼ. Kex yaachaj u yóoleʼ tu yaʼalaj tiʼ u yíicham. ¿Baʼax tu beetaj Abrahán? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «tu éejemtaj baʼax aʼalaʼabtiʼ» (Génesis 16:1-3).

¿Jéeoba wa túun péeks Sara u yaʼal tiʼ Abrahán ka yanak baʼax u yil yéetel Agar? Maʼatech. Le baʼax tu beetoʼ ku yeʼesik bix u tuukul wíinik. Saraeʼ tu tukleʼ Dios beet maʼ u yantal u paalal yéetel mix baʼal jeʼel u páajtal u beetik tu yoʼolaleʼ. Kex u yojel yaan u muʼyajeʼ u kʼáat áantaj utiaʼal ka béeyak baʼax u kʼáat Dios. ¿Máasaʼ maʼ chéen tu kaxtaj u yutsil jeʼex u beetik le máakoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ? Wa k-beetik baʼax uts tu tʼaan Dios yéetel maʼ t-kaxtik k-utsileʼ, yaan k-eʼesik nojoch k-fe jeʼex Saraeʼ.

Maʼ xáanchaj ka yanchaj u paal Agariʼ, le oʼolal tu tuklaj maas maʼalob tiʼ u xunáanil. ¡Jach yaachaj wal u yóol Saraeʼ! Le oʼolaleʼ Abrahán yéetel Dioseʼ tu chaʼajoʼob u castigartaʼal Agar tumen Sara. Bey túunoʼ síij Ismael ka joʼopʼ u nojochtal (Génesis 16:4-9, 16). Ka kaʼa tʼaʼanoʼob tumen Jéeobaeʼ, 89 años yaan tiʼ Sara yéetel 99 yaan tiʼ Abrahán. ¡Jaʼakʼ u yóoloʼob yoʼolal le baʼax aʼalaʼabtiʼoboʼ!

 Jéeobaeʼ tu kaʼa aʼalaj tiʼ Abrahaneʼ yaan u yaʼabtal u paalal yéetel tu kʼexaj u kʼaabaʼ. U kʼaabaʼ kaʼacheʼ Abrán, baʼaleʼ tsʼaʼab Abrahán tiʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ ‹u taata yaʼab kaajoʼob›. Teʼ kʼiin xanoʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Sara bix kun táakpajal tiʼ baʼax ken u beet Dios, ka tu kʼexaj xan u kʼaabaʼ. Kaʼacheʼ Sarai, maʼ xaaneʼ u kʼáat u yaʼal ‹kaxan baʼateʼel›. Baʼaleʼ tsʼaʼab Sara tiʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ princesa. Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán baʼaxten bey tu tsʼáajil u kʼaabaʼ le x-kiʼichpan koʼolelaʼ: «Bíin in kiʼtʼante, yaan in tsʼáaiktech juntúul paal tu yéetel. Bey, in kaʼaj in kiʼtʼante. Letiʼeʼ yaan u maamaintaʼal tumen yaʼabkach múuchʼ kaajoʼob u chʼiʼilankabeʼ yaan u beetkubaʼob u [reyoʼob] kaajoʼob» (Génesis 17:5, 15, 16).

Jéeobaeʼ u yaʼalmaj yoʼolal u chʼiʼibal Abrahán kun bendecirtbil tuláakal kaajoʼob, lelaʼ chéen yaan u béeytal kaʼach yéetel juntúul u hijo Sara. Le kʼaabaʼ tu yéeyaj Dios utiaʼal u paal Saraoʼ, Isaak, lelaʼ u kʼáat u yaʼal «cheʼej». Ka tu yuʼubaj Abrahán yaan u yantal u paal Saraeʼ, «noklaj luʼum, ka cheʼejnaj[i]» (Génesis 17:17). Kex jaʼakʼ u yóoleʼ, kiʼimakchaj u yóol (Romailoʼob 4:19, 20). ¿Kux túun Sara? ¿Baʼax tu yaʼalaj?

Maʼ úuch tiʼ leloʼ kʼuch tu yotoch Abrahán óoxtúul máakoʼob maʼ u kʼaj óoliʼ. Teʼ hora jeʼeloʼ jach choko le kʼiinoʼ le oʼolaleʼ kex tsʼoʼok u chʼíijil Abrahán yéetel Saraeʼ tu kʼamoʼob tu yotochoʼob. Abrahaneʼ tu yaʼalaj tiʼ Sara: «Séebaʼan, chʼaʼ óoxpʼéel u pʼiisil maʼalob harinaeʼ ka beet wa jaypʼéel waajoʼob». Úuchjeakileʼ yaʼab meyaj ku beetik máak wa yaan u yuʼulab. Abrahaneʼ maʼ tu láaj pʼataj le meyaj tiʼ Saraoʼ baʼaxeʼ tu séebaʼanil bin u kíims juntúul chan wakax yéetel bin u beet uláakʼ janal bey xan baʼal utiaʼal ukʼbil (Génesis 18:1-8). Le máakoʼob xíimbaltoʼoboʼ u angeloʼob Jéeoba. Maʼ xaaneʼ tiʼ letiʼob tʼaanaj le apóstol Pablo ka tu yaʼalaj: «Maʼ u tuʼubulteʼex a kʼamkeʼex yéetel utsil le uʼulaboʼoboʼ, tumen tu yoʼolal lelaʼ yaan máakoʼobeʼ tu kʼamoʼob angeloʼob tu yotochoʼob, kex maʼ tu tsʼáajoʼob cuentaiʼ» (Hebreoʼob 13:2). ¿Máasaʼ tuláakloʼon jeʼel u páajtal k-kʼamik maʼalob k-uʼulaboʼob jeʼex Abrahán yéetel Saraeʼ?

Juntúul tiʼ le angeloʼoboʼ tu kaʼa aʼalaj tiʼ Abrahán yaan u yantal u paal Sara, teʼ súutukoʼ letiʼeʼ u taʼakmuba kaʼach ichil le najoʼ yéetel tu yuʼubik le baʼax ku yaʼalaʼaloʼ. Maʼ tu páajtal kaʼach u creertik wa yaan u yantal juntúul u paal bey tsʼoʼok u chʼíijiloʼ le oʼolaleʼ joʼopʼ u cheʼejtik, ka tu yaʼalaj: ‹¿Bix kun antal teen le kiʼ óolalaʼ wa sen chʼijaʼanen bey xan in wíicham?›. Le angeloʼ tu yaʼalaj tiʼ: «¿Yaan wa baʼax sen talam maʼ tu páajtal u beetik Yuumtsil?». Jeʼex u yúuchul tiʼ máak yaan hora ken tsolnuʼuktaʼakeʼ, Saraeʼ sajakchaji le oʼolal tu yaʼalaj utiaʼal u defenderkuba: «Teneʼ maʼ cheʼejnakeniʼ». Le angeloʼ tu yaʼalaj: «Teneʼ in wojel cheʼejnajech» (Génesis 18:9-15).

¿Cheʼejnaj wa Sara tumen minaʼan u fe? Maʼatech. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tu yoʼolal fe xaneʼ, Saraeʼ tsʼaʼab u páajtalil u yantal u paalal, kex tsʼoʼok u máan u kʼiinil u tséenankil, tumen Saraeʼ u yojel chúukaʼan u yóol le máax tsʼáa le promesaoʼ» (Hebreoʼob 11:11). Saraeʼ u yojel Jéeobaeʼ jeʼel u páajtal u béeykuntik tuláakal baʼax u yaʼalmeʼ. ¿Máasaʼ k-kʼáat ka yanaktoʼon le fe anchaj tiʼ Saraoʼ? Tuláakloʼon unaj k-ilik k-maas kʼaj óoltik le Dios ku chʼaʼchiʼitaʼal teʼ Bibliaoʼ. Wa k-beetkeʼ yaan k-tsʼáaik cuenta maʼalob baʼax tu beetaj Sara tumen confiarnaj tiʼ Jéeoba. Letiʼeʼ ku béeykuntik tuláakal baʼax ku yaʼalik kex yaan hora k-tuklik bey maʼ kun béeytaleʼ.

Tsʼoʼok kaʼach u kʼuchul le kʼiin úuch joʼopʼok u páaʼtik Saraoʼ, 90 años yaan tiʼ ka síij u hijo, yéetel 100 años yaan tiʼ Abrahán. Abrahaneʼ tu tsʼáaj Isaak tiʼ le chaambal jeʼex aʼalaʼabiktiʼ tumen Jéeobaoʼ.  Máans ta tuukul bix tu yuʼubiluba Sara, kex debileʼ jach kiʼimakchaj u yóol ka tu yaʼalaj: ‹Dioseʼ tu beetaj in cheʼej, tuláakal le máaxoʼob bin u yojéeltoʼob tsʼoʼok u yantal juntúul in paaleʼ, yaan u cheʼejoʼob tin wéetel› (Génesis 21:6). Le jatsʼuts siibal tsʼaʼabtiʼ tumen Jéeobaoʼ tu taasaj kiʼimak óolal tiʼ Sara tuláakal u kuxtal, chéen baʼaleʼ anchaj xan u beetik uláakʼ baʼaloʼob.

Ka tu tsʼáaj cinco años tiʼ Isaakeʼ, u láakʼtsiloʼobeʼ tu beetoʼob junpʼéel kʼiinbesajil úuchik u luʼsaʼal u chuʼuch. Teʼ kʼiinoʼoboʼ 19 años yaan tiʼ Ismael, u paal Agar. Chéen baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Saraeʼ tu yilaj yaan baʼax maʼ maʼalob táan u beetik Ismaeliʼ. Tu tsʼáaj cuentaeʼ yaʼab u beetik u kʼasaʼanil tiʼ Isaak. Ka máan kʼiineʼ le apóstol Pablooʼ tu yaʼaleʼ Ismaeleʼ bey men cuenta tu chʼaʼpachtaj Isaakeʼ. Saraeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ jeʼel tak u beetaʼal loob tiʼ u hijoeʼ. Letiʼeʼ maʼ tu defendertaj Isaak chéen tumen u hijoiʼ, baʼaxeʼ u yojel tu yoʼolal letiʼ ku béeytal baʼax u kʼáat Jéeoba. Le oʼolal kex saajkeʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka u tojolchʼint Agar yéetel Ismael (Génesis 21:8-10; Galaciailoʼob 4:22, 23, 29).

¿Baʼax tu beetaj Abrahán? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Yaachaj tu yóol Abrahán, tumen le baʼaxaʼ beetaʼab tiʼ juntúul u paal». U yaabiltmaj Ismael, le oʼolal maʼ tu creertiʼ. Chéen baʼaleʼ Jéeobaeʼ táan kaʼach u yilik, le beetik tu yaʼalajtiʼ: «Maʼ a sen tuukul tu yoʼolal le xiʼipaloʼ mix tu yoʼolal a x-palitsiloʼ. Beet tuláakal baʼax ku yaʼaliktech Sara, tumen a chʼiʼibaleʼ tiʼ Isaak bíin taalak». Jéeobaeʼ tu yaʼalaj xan tiʼeʼ yaan u kanáantik Agar yéetel Ismael. Abrahán túuneʼ tu beetaj baʼax aʼalaʼabtiʼ (Génesis 21:11-14).

Saraeʼ juntúul maʼalob atantsil yéetel jach tu yáantaj u yíicham. Le ken u yil kaʼach yaan baʼax maʼ maʼalob ku yúuchul ichil u familiaeʼ ku yaʼalik tiʼ Abrahán, maʼatech u pʼatik chéen beyoʼ. Baʼaleʼ ku beetik yéetel tsiikil. Tak apóstol Pedro, juntúul máax tsʼokaʼan u beeleʼ, tu yaʼaleʼ Saraeʼ juntúul maʼalob atantsil tumen tu yeʼesaj tsiikil tiʼ u yíicham (1 Corintoiloʼob 9:5; 1 Pedro 3:5, 6). Wa maʼ u yaʼalik Sara baʼax táan u yúuchleʼ, bey ka u yeʼes maʼ táan u tsikik Abrahaneʼ tumen jach yaan u bintiʼob kʼaasil kaʼachi. Le oʼolal yéetel yaabilaj tu tsikbaltaj tiʼ Abrahán.

Yaʼab koʼoleloʼobeʼ u kʼáat u yeʼesoʼob yaabilaj yéetel tsiikil jeʼex Saraeʼ. Maʼ xaaneʼ yaan atantsiloʼobeʼ u kʼáatoʼob ka áantaʼakoʼob tumen Dios yéetel u yíichamoʼob jeʼex áantaʼabik Saraoʼ. Bejlaʼeʼ maʼ tu yúuchul lelaʼ, chéen baʼaleʼ yaʼab baʼaloʼob jeʼel u kankoʼob tiʼ le fe, yaabilaj yéetel paciencia tu yeʼesoʼ.

Kex Jéeoba aʼal juntúul princesaeʼ, mix juntéen tu páaʼtaj ka tratartaʼak beyoʼ. Le oʼolal ka kíim Sara, le yaan 127 años tiʼoʼ, jach yaachaj u yóol Abrahán (Génesis 23:1, 2). * Letiʼeʼ tu náakʼ tuklaj Sara, u x-kiʼichpan atan. Jéeoba xaneʼ taak u kaʼa ilik Sara yéetel yaan u kaʼa kuxkíintik ken suʼutuk Paraísoil le Luʼumoʼ. Ken kaʼa kuxkíintaʼakeʼ yaan u yantal kiʼimak óolal tiʼ, lelaʼ letiʼe ku páaʼtik xan le máax ku yantal u fe jeʼex Saraoʼ (Juan 5:28, 29).