Le sinagogaʼob tu kʼiiniloʼob Jesús yéetel u disipuloʼoboʼ

«Jesuseʼ tu xíimbaltaj tuláakal u luʼumil Galilea, táan u kaʼambesaj tiʼ u sinagogailoʼob. Táan u tseʼektik u maʼalob péektsilil u [reino] Jajal Dios.» (MATEO 4:23)

KEN k-xok le Evangelioʼoboʼ k-ilkeʼ Jesuseʼ yaʼab utéenel bin teʼ sinagogaʼoboʼ. Ku bin kaʼach tu sinagogailoʼob Nazaret, le tuʼux líikʼoʼ; tu sinagogailoʼob Capernaum, le tuʼux suuk u pʼáatal kaʼachoʼ; yéetel bin xan teʼ sinagogaʼob yaan teʼ kaajoʼob le táan u kʼaʼaytaj ich óoxpʼéel jaʼaboʼob kaʼa tak táankuchoʼ. Jesuseʼ ku kaʼansik yéetel ku kʼaʼaytik kaʼach u Reino Dios teʼ sinagogaʼoboʼ. Tak le ka tʼaanaj Jesús tu yoʼolal le meyaj tu beetoʼ tu yaʼalaj: «Mantatsʼ kaʼansajnajen teʼ sinagogaʼoboʼ yéetel teʼ [templo], tuʼux ku muchʼtal tuláakal le judíoʼoboʼ» (Juan 18:20).

U disipuloʼob Jesús bey xan le máaxoʼob meyajt Dios teʼ yáax siglooʼ, suukaʼan u kaʼansajoʼob kaʼach teʼ sinagogaʼoboʼ. ¿Baʼaxten beetaʼab le sinagogaʼob utiaʼal u yúuchul adoraroʼ? ¿Bix kaʼach le sinagogaʼob tu kʼiinil Jesusoʼ? Koʼoneʼex ilik.

Upʼéel baʼax jach kʼaʼanan ichil u kuxtal le judíoʼoboʼ Le judíoʼob kaʼachoʼ óoxtéen u binoʼob tiʼ upʼéel jaʼab teʼ templo yaan Jerusalén utiaʼal u adorarkoʼob Diosoʼ. Baʼaleʼ le sinagogaʼoboʼ ku meyaj kaʼach tiʼob utiaʼal u adorartkoʼob Dios sáamsamal, kex wa Palestina kajaʼanoʼob bey xan wa bijaʼanoʼob kajtal táanxel tuʼux.

 ¿Baʼax kʼiin ka káaj u meyaj le sinagogaʼoboʼ? Yaan máaxoʼob aʼalikeʼ letiʼe ka bisaʼab le judíoʼob Babilonia, ichil u jaʼabiloʼob 607 yéetel 537 táanil tiʼ u taal Jesusoʼ, tumen teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ u templo Jéeobaeʼ maʼ patliʼ. Yaan máaxoʼob xan aʼalikeʼ káaj u meyaj le sinagogaʼob ka tsʼoʼok u jáalkʼabtaʼal le judíoʼob tu kaajil Babilonia, le ka tu yaʼalaj Esdras tiʼ tuláakal le judíoʼob ka u kanoʼob yéetel ka u naʼatoʼob u Ley Diosoʼ (Esdras 7:10; 8:1-8; 10:3).

Le tʼaan sinagogaoʼ, u kʼáat u yaʼal «u múuchʼ máakoʼob» wa «múuchʼulil». Lelaʼ letiʼe baʼax ku tsʼáaik naʼatbil teʼ Kiliʼich Tsʼíib ich Hebreo suʼut ich griegooʼ wa le Septuagintaoʼ. Baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ káaj u meyaj le tʼaan sinagoga utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ le kúuchiloʼob tuʼux ku adorartaʼal Diosoʼ. Teʼ yáax siglooʼ, tuláakal le kaajoʼob tu xíimbaltaj Jesusoʼ yaan u sinagogailoʼob. Teʼ kaajoʼob maas nuuktakoʼ maʼ chéen upʼéel yaniʼ, yéetel tu kaajil Jerusaleneʼ maas yaʼab yaan kaʼachiʼ. Baʼaleʼ ¿bix kaʼach le sinagogaʼoboʼ?

Upʼéel kúuchil utiaʼal u adorartaʼal Dios Le ken tuklaʼak kaʼach u beetaʼal upʼéel sinagoga tumen le judíoʼoboʼ, ku kaxkoʼob upʼéel joʼol luʼum, yéetel ku beetkoʼob u planosi utiaʼal ka pʼáatak u jool najil (1) tu tojil Jerusalén. Baʼaleʼ yaan kʼiineʼ maʼatech u páajtal u beetaʼal jeʼex tsʼoʼok k-aʼalikaʼ, le oʼolal ku kʼaʼabéettal u kʼeʼexel bix kun beetbil.

Ken tsʼoʼokok u beetaʼal le sinagogaoʼ maʼ sen yaʼab baʼaloʼob ku tsʼaʼabal ichiliʼ. Upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku tsʼaʼabaloʼ upʼéel arca wa cofre (2), tuʼux ku tsʼaʼabal upʼéel baʼax jach koʼoj u tojol: u rollosi le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. Le arcaaʼ ku bisaʼal tiʼ upʼéel cuarto tuʼux maʼ tu jáan úuchul mix baʼal tiʼ (3), baʼaleʼ tiʼ le kʼiinoʼob ku yúuchul adoraroʼ ku jóoʼsaʼal. Ken tsʼoʼokokeʼ ku kaʼa bisaʼal.

Naatsʼ tiʼ le arca yéetel aktáan tiʼ le auditoriooʼ, tiʼ yaan kaʼach u silla le máaxoʼob ku kaʼansajoʼob yéetel le máaxoʼob jach kʼaj óolaʼanoʼob ku invitartaʼaloʼoboʼ (4) (Mateo 23:5, 6). Tu chúumukeʼ teʼ yaan upʼéel plataformaiʼ, yóokʼol le plataformaoʼ yaan upʼéel atril yéetel upʼéel silla tuʼux ku kutal le máax ku kaʼansajoʼ (5). Tsʼoʼoleʼ tu yóox tséelil le plataformaoʼ tsʼaʼan tuʼux u kutal le máaxoʼob ku binoʼoboʼ (6).

U suukaʼanileʼ cada múuchʼulileʼ ku yilik u kanáantik yéetel u pʼatik limpioi le sinagoga tuʼux ku muchʼkubaʼoboʼ. Ku tsʼáaik u siibal le ayikʼaloʼob bey xan le óotsiloʼob utiaʼal u kanáantaʼal le kúuchiloʼ. Baʼaleʼ ¿bix le muchʼtáambaloʼob ku beetaʼal kaʼach teʼ sinagogaoʼ?

Le bix u beetaʼal le muchʼtáambaloʼoboʼ Ichil le baʼaxoʼob ku beetaʼal teʼ sinagogaoʼ táakaʼan u kʼaay máakiʼ, u orar, u xoʼokol le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, u kaʼansaʼal máak yéetel u yúuchul kʼaʼaytaj. Yáax baʼax ku beetik le máaxoʼob ku muchʼkubaʼoboʼ, letiʼe u xokikoʼob u jaats baʼax ku creertik le judíoʼob, kʼaj óolaʼan bey Shemá. Le kʼaabaʼaʼ chʼaʼan tiʼ le yáax teksto ku meyajtiʼobaʼ: «Israel, uʼuyej [Schemáʽ]: Yuumtsil [Jéeobaeʼ, NM], chéen letiʼ Yuumtsil» (Deuteronomio 6:4).

Ken tsʼoʼokokeʼ ku xokikoʼob le yáax cinco libroʼob tiʼ le Biblia u tsʼíibmaj Moisés kʼaj óolaʼan bey Torá, yéetel ku tsikbaltkoʼob baʼax tu naʼatoʼobiʼ (Beetaʼanoʼob [Hechos] 15:21). Tsʼoʼoleʼ ku xoʼokol xan le baʼaxoʼob u yaʼalmaj le profetaʼob wa le Haftarotoʼ, ku tsoʼolol yéetel ku yaʼalaʼal bix jeʼel u tsʼáaik máak ichil u kuxtaleʼ. Yaan kʼiineʼ  ku invitartaʼal uláakʼ máakoʼob táanxel tuʼux u taaloʼob utiaʼal máansik le jaatsoʼobaʼ. Upʼéel baʼax eʼesik bey u yúuchloʼ letiʼe baʼax ku yaʼalik Lucas 4:16-21, teʼeloʼ ku yaʼalikeʼ le ka bin Jesús utéenjeakil teʼ sinagogaoʼ, tsʼaʼab upʼéel rollo utiaʼal u xoke.

¡Chéen máans ta tuukul bix u yúuchul kaʼach lelaʼ! Le rolloʼoboʼ maʼ jatsaʼan u capituloi yéetel u versiculoi jeʼex le Biblia bejlaʼaʼ. Le oʼolaleʼ utiaʼal u kaxtik Jesús le baʼax ken u xok teʼ rolloʼoboʼ ku bin u chóolik yéetel u x-tsʼíik kʼab tsʼoʼoleʼ yéetel u x-noʼoj kʼabeʼ ku bin u kaʼa kotsʼik. Ken tsʼoʼokok u xokikeʼ ku káajal u kaʼa kotsʼik jeʼex yanil kaʼacheʼ.

Yaʼab utéeneleʼ ku xoʼokol le rolloʼob ich hebreooʼ yéetel ku suʼutul ich arameo. Teʼ múuchʼuliloʼob tuʼux ku tʼaʼanal griegooʼ ku meyaj kaʼach le Septuagintaoʼ.

Upʼéel baʼal suukaʼan tiʼob Le judíoʼoboʼ jach kʼaʼanan u yilkoʼob kaʼach le sinagogaʼoboʼ, tumen jejeláas bix u meyaj ichil u kuxtaloʼob. Ku beetaʼal kaʼach juicioʼobiʼ, u muchʼtáambaliloʼob le kaajoʼ yéetel asambleaʼob. Yaan horaeʼ le sinagogaʼoboʼ nuuktak wa jach yaʼab bix jatsaʼanil. Maʼ xaaneʼ yaneʼeʼ yaan tuʼux u yúuchul janal yéetel yaan u cuartoiloʼob tuʼux u kʼuchul uʼulaboʼob.

Óoliʼ tuláakal le sinagogaʼob yaan teʼ kaajoʼoboʼ yaan u escuelailoʼob. Le oʼolaleʼ jeʼel u páajtal k-tuukul tiʼ upʼéel sala chuup yéetel táankelem paalal táan u kanik u xokoʼob le nukuch letraʼob ku tsʼíibtaʼal tumen u maestroʼob tiʼ upʼéel tablaoʼ. Yoʼolal le escuela yaan kaʼachaʼ tuláakal le judíoʼob, tak le óotsiltakoʼoboʼ, jach u yojloʼob baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼ.

Baʼaleʼ le sinagogaʼoboʼ maases ku meyaj kaʼach utiaʼal u adorartaʼal Dios. Le oʼolaleʼ jeʼel u páajtal k-tukultikeʼ le muchʼtáambaloʼob ku beetik le cristianoʼob teʼ yáax siglooʼ, chíikaʼanoʼob tiʼ le ku beetik le judíoʼob kaʼach teʼ sinagogaʼoboʼ. Le muchʼtáambaloʼob ku beetik kaʼach le yáax cristianoʼoboʼ láayliʼ utiaʼal u adorartikoʼob Jéeobaeʼ; ku oraroʼob, ku kʼaayoʼob, ku xookoʼob yéetel ku xakʼaltkoʼob baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosiʼ. Baʼaleʼ yaan tiʼ uláakʼ baʼax chíikaʼan. Le baʼaxoʼob ku kʼaʼabéettal yéetel le xuupoʼob ku beetaʼaloʼ, ku béeychajal yéetel taakʼin siibil u beetaʼal. Tsʼoʼoleʼ máaxoʼob ku tsʼaʼabal kaʼach u xokoʼob yéetel u xakʼaltoʼob le Bibliaoʼ maʼ máakoʼob jach yaʼab baʼax u yojloʼob tiʼ religioniʼ, baʼaxeʼ máakoʼob jach úuch joʼopʼok u meyajtkoʼob Dios.

Bejlaʼa xaneʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ (testigos de Jehová) ku yilik u beetkoʼob jeʼex Jesús yéetel le máaxoʼob tsaypach teʼ yáax siglooʼ. Le muchʼtáambaloʼob ku beetkoʼob teʼ Najil Reinooʼ chíikaʼanoʼob tiʼ le ku beetaʼal teʼ sinagogaʼob úuchjeakiloʼ. Bey túunoʼ jeʼex tu beetil le máakoʼob úuchjeakiloʼ, u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ ku muchʼkubaʼob xan utiaʼal u natsʼkubaʼob tiʼ Dios (Santiago 4:8).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 16]

Lelaʼ, beetaʼab jeʼex u yeʼesik u planosi le sinagoga yaan Gamala teʼ yáax siglooʼ

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

Tu escuelai le sinagogaʼoboʼ ku kaʼansaʼal paalal de 6 tak 13 jaʼaboʼob