Le ley tsʼaʼab úuchjeakiloʼ, ¿ku yaʼalik wa ka u vengartuba máak?

PAX ICH

Baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ

Junpʼéel tiʼ le leyoʼob tsʼaʼab tiʼ le israelitaʼoboʼ letiʼ lelaʼ: «Máax ku puchʼik u yich wa máaxeʼ unaj xan u puʼuchʼul u yich». Jesús xaneʼ tʼaanaj tiʼ le leyaʼ (Mateo 5:38; Éxodo 21:24, 25; Deuteronomio 19:21). Según le leyaʼ le castigo kun tsʼaabil tiʼ wa máaxoʼ igual yéetel le baʼax tu beetoʼ. a

Le baʼax ku yaʼalik le leyaʼ chéen utiaʼal le máaxoʼob u yóoliliʼ u beetkoʼob loob tiʼ u yéet máakiloʼ. Le leyaʼ ku yaʼalik: «Wa tu kachaj u baakel wa máaxeʼ unaj xan u kaʼachal u baakel, wa tu puchʼaj u yich wa máaxeʼ unaj xan u puʼuchʼul u yich, wa tu jutaj u koj wa máaxeʼ unaj xan u juʼutul u koj. Unaj u suʼutultiʼ u jeel le loob tu beetoʼ» (Levítico 24:20).

¿Baʼax u biilal kaʼach le leyaʼ?

Le leyaʼ maʼatech u yaʼalik kaʼach ka u vengartuba máak. Baʼaxeʼ ku yáantik kaʼach le juezoʼob utiaʼal u yilkoʼob baʼax castigoil ken u tsʼáaʼob tiʼ le máaxoʼob beetik looboʼ.

Le ley xanaʼ ku yáantik kaʼach le máaxoʼob suuk u beetkoʼob loob tiʼ u maasil wa le máaxoʼob táan u tuklik u beetkoʼoboʼ. Le kéen u yiloʼob baʼax castigoil kun tsʼaabiltiʼobeʼ ku sajaktaloʼob yéetel maʼ tu beetkoʼob (Deuteronomio 19:20).

¿Láayliʼ wa ku meyaj le leyaʼ?

Maʼatech, le leyaʼ xuʼul le ka tu kʼubaj u kuxtal Jesúsoʼ (Romanos 10:4).

Kex maʼ tu meyajtoʼon le ley teʼ kʼiinoʼobaʼ ku yáantkoʼon k-il bix u tuukul Dios. Ku yeʼesik xaneʼ Dioseʼ u kʼáat ka beetaʼak justicia yéetel ka castigartaʼak le máaxoʼob beetik baʼaloʼob kʼaastakoʼ, pero chéen le bukaʼaj kʼaʼabéetoʼ (Salmo 89:14; Jeremías 30:11).

Jujunpʼéel baʼaloʼob ku creertaʼal yoʼolal le leyaʼ

Baʼax ku creertaʼal: Le leyaʼ jach ku beetik u muʼyaj máak.

U jaajil: Le leyaʼ maʼ tsʼaʼab chéen utiaʼal u beetaʼal u sen muʼyaj máakiʼ. Le juezoʼoboʼ táanil tiʼ u castigarkoʼob wa máaxeʼ unaj u yilkoʼob wa tu yóoliliʼ úuchik u beetik baʼax kʼaaseʼ (Éxodo 21:28-30; Números 35:22-25).

Baʼax ku creertaʼal: Le leyoʼ ku beetik kaʼach u paklan vengarkuba máak.

U jaajil: Le leyoʼ ku yaʼalik: «Maʼ unaj a vengarkaba mix a chʼaʼpʼektik a wéet israelitailiʼ» (Levítico 19:18). Lelaʼ ku yeʼesikeʼ tu lugar u vengarkuba máakeʼ Dioseʼ u kʼáat kaʼach ka confiarnakoʼob tiʼ letiʼ yéetel tiʼ le máaxoʼob u tsʼaamaj utiaʼal ka u beetoʼob justiciaoʼ (Deuteronomio 32:35).

Jesúseʼ tu yeʼesaj maʼ maʼalob bix u tuukuloʼobiʼ

Tu kʼiiniloʼob Jesúseʼ yaan máakoʼobeʼ maʼ maʼalob bix tu naʼatiloʼob le leyoʼ. Le oʼolal letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼob: «A wuʼuymeʼex aʼalaʼab xan úuchjeakil: ‹Máax ku puchʼik u yich wa máaxeʼ unaj xan u puʼuchʼul u yich, máax ku jutik u koj wa máaxeʼ unaj xan u juʼutul u koj›. Chéen baʼaleʼ teneʼ kin waʼalikteʼex: maʼ a baʼateleʼex tu contra juntúul kʼasaʼan máak. Wa yaan máax ku lajkech ta x-noʼoj pʼuʼukeʼ, sut uláakʼ u tséel a pʼuʼuk tiʼ» (Mateo 5:38, 39).

Le ka tu yaʼalaj Jesús «a wuʼuymeʼex aʼalaʼab xan úuchjeakil», táan kaʼach u tʼaan tiʼ u nuuktakil le judíoʼoboʼ tumen letiʼobeʼ ku kaʼanskoʼob kaʼach ka u vengartuba máak. Adam Clarke, juntúul máax ku xakʼaltik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ, tu yaʼalaj: «Le judíoʼoboʼ meyajnajtiʼob le ley [...] chéen utiaʼal u vengarkubaʼob tiʼ le máaxoʼob u pʼekmoʼoboʼ». Jeʼex k-ilkoʼ letiʼobeʼ tu kʼaskúuntoʼob le bix unaj u meyaj u ley Diosoʼ (Marcos 7:13).

Chéen baʼaleʼ Jesúseʼ tu yaʼaleʼ le leyoʼob tu tsʼáaj Diosoʼ ku yeʼesik u nojoch yaabilaj. Tu yaʼalaj: «‹Kʼaʼabéet a yaabiltik Jéeoba [...]›. Lelaʼ letiʼe mandamiento maas nojochoʼ yéetel letiʼe yáax baʼax ku yaʼalik le Leyoʼ. Le u kaʼapʼéeloʼ chíikaʼan tiʼ le yáax junpʼéeloʼ, letiʼ lelaʼ: ‹Kʼaʼabéet a yaabiltik a wéet máakil jeʼex a yaabiltikabaeʼ›. Tuláakal le Ley yéetel tuláakal le baʼax kaʼansaʼab tumen le profetaʼoboʼ ku taaloʼob tiʼ le kaʼapʼéel mandamientoʼobaʼ» (Mateo 22:37-40). Yéetel le tʼaanoʼobaʼ Jesúseʼ tu yeʼeseʼ letiʼe yaabilaj kun eʼesik wa jach tu jaajil táan k-meyajtik Diosoʼ (Juan 13:34, 35).

a Úuchjeakileʼ yaan uláakʼ kaajoʼob beetik baʼax ku yaʼalik le leyaʼ, chéen baʼaleʼ ku yaʼalaʼaltiʼ ley del talión, ich latineʼ lex talionis.