1-2. (a) Gini wiratise du dagba gupai du tipa rani na gu naadu tipa agu aYudo nakaragatiyo ku Yerusarema yo? (b) Oni sakingo pai tipa agu akpakarapai aYudo agbiatiyo na ni. (Oni bi gu sanduki nga, “ Rago Agai, Zekaraya, na Ezara.”)

 YA MO mo naabaka bangiro ti kura aregbo tipa gupai du kumbatayo? Si ima rengba kadu nga mo zanga gamo sunge na mo nabaka bangiro tipa wai rengbe mo ka ngerafuo gamo aborokporo. Mo ima rengba kaa bakabangiro tipa du gamo aborokporo wenengai mbiko gu vunduvundu apai nga ga birĩ-zogarago, arungosiro, watadu sogote kuti sunge tungusapai. Ya mo pai ho dagba agi apai re mo abaka bangiro tipaha? Kangia wo duhe, mo nika gbia ngarasaro ka bi wai Yekova aundo agu aYisaraere naadu mbata ho i agbiatiyo ni na ngbatunga apai wakina gure.

² Agu aYudo naraki Babera yo rogo gayo raka yo nabaha, si aaida i du na nyanyaki idapase ka mbu agu aũkumuko na gu wene raka naadu Babera yo na ki ndu kurogo gu ringara i aini kina wiri bete apai tipaha. Ho i ada ni yo, si aaimanga te i ki tona kaa gbiatiyo na akpakarapai tipa wai ka ngerafuo gayo aborokporo. Gu vunduvundu apai nga ga birĩ-zogarago adu ho a rogo gu zogarago nga ga aParaso na sogote be agu aringara naadu pati yo. Si aima kpakara fu kura aboro i bi pa bungia ga Yekova yekaru ni nyanyakipa pai rogo gayo raka yo. Sidu, bara rogo gu garã nangia 520 Mbata fu Batikayo Kristo, Yekova akedi anebi ue nangia Agai na Zekaraya tipa i ndu ka undo aboro wa ka i du na nyemu ka iriso Yekova berewe. (Agai 1:1; Zek. 1:1) A wa ani nika bihe, gu ngarasaro agi anebi re afuhe aima du na wene sangbanaha. Ni mbedi kuti agarã 50 kusa, agu aYudo naakaragatiyo aaida na ngarasaro berewe. Ezara nangia bake aNdiko aye Babera yo ku Yerusarema yo ka ngarasa ga Mbori aboro tipa i moi iriso Yekova ni bambatapai rogo gayo raka yo.​—Eza. 7:1, 6.

3. Gini asanahe ani nika sakapai tipaha? (Asanza 22:19)

 ³ Kina wai gu sangbaanebi nga ga Agai na Zekaraya aundo ga Mbori aboro bakuru kusayo tipa i kido kuti Yekova ti regbo arungosiro, si ima rengba ka undo rani areme kina wo ani du na gu kido nga Yekova nika undo rani aundo ka ani vura kaa gbiatirani na kina gini akpakarapai vurũ. (Oni gedi Asanza 22:19.) Wa ani nika makia gu ga Mbori pangbanga Agai na Zekaraya apehe, ani nika wisigo gu kpiapai nga ga Ezara, ani nika karagapai kuti agi asanahe re: Waigu gu kpakarapai re adu na sangbanaha kurii agu aYudo re? Tipagine si aida ani namaa gupai Mbori akpinyemuhe ti ni ni bambatapai rogo gaani raka yo ho du apai ni ni kpakarakpakaraha furani rogo raka yo? Na waigu rengbe ani kadu na bakere kido kuti Yekova ti regbo akpakarapai?

4-5. Ginipai nasa gu nyemupai nga ga aYudo tipa me yekaru si zere?

⁴ Ho agu aYudo nakaragatiyo ada ni Yerusarema yo, dungu asunge nadu ho si aaida i mangihe. I adua ba zo motumo ni ipiipihe fu Yekova na ki moimburu yekaru. (Eza. 3:1-3, 10) Ono gu nyemupai i adu na ni ti tonatonaha aima zera niipo. Tipagine? Ku pati sunge yekaru, si aaida i me gayo abambu, kini sopo abino, na kini rigi gayo aborokporo. (Eza. 2:68, 70) Na kurii gure, i agbiatiyo na sogote be avura yo, nga aguyo nataburõ tipa ka rugusa me yekaru.​—Eza. 4:1-5.

⁵ Agu aboro nakaragatiyo agbiatiyo na gu kpakarapai nga ga zingo mosoro gbiati gu vunduvundu apai nga ga birĩ-zogarago. Gayo rago adu awere kutii gu zogarago nangia ga gu bariwara ngbii nangia ga aParaso. Tingbafuo kpio gu Bakindo nga ga aParaso ko nangia Kurese gu Ue Ko rogo gu garã nangia 530 Mbata fu Batikayo Kristo, gu bakindo nadi ba ko nangia Kambasisi gu Ue Ko aaida ka zio Ezipeta. Ho ko aandu ni ku Ezipeta yo, si nangera wa ka i ya gako abanzengere aaida na riahe, ime, na gu ba ka i pi rogoho be aYisaraere, na gipai re aima sa raka ni kpakarakpakaraha fuyo. Ho gu bakindo nangbe tifuo ko nangia Darayawesa gu Bambata Ko atona zogarago ni, dungu akpakarapai adu kinaho wa gu nga samungu na vunduvundu apai nga ga birĩ-zogarago rogo gu bariwara ngbii nangia ga aParaso. Zanga kapa, agi apai re dunduko aima sa dungu agu aboro nakaraga tiyo i tona kaa bakabangiriyo tipa wai ka ngerafuo gayo aborokporo. Mbiko agi akpakarapai dunduko aYudo agbiatiyo na ni re, agu akurayo abihe nga anga gu regbo re nangia wene regbo tipa ka bungia ga Yekova yekaru te.​—Agai 1:2.

6. Ringbisihe kuti Zekaraya 4:6, 7, gini kura akpakarapai aYudo agbiatiyo na ni, na gini kido Zekaraya afuhe fuyo?

⁶ Oni gedi Zekaraya 4:​6, 7. Kupati gu kpakarapai nga ga zingo mosoro na gu vunduvunduapai nga ga birĩ-zogarago, si aaida aYudo hi arungosiro. Rogo gu garã nangia 522 Mbata fu Batikayo Kristo, avurayo adu na diabese ni zomia yo gu zogarago nangia ga aParaso tipa si rugusi sunge bungia ga Yekova yekaru. Ono Zekaraya akido aYudo nga, Yekova nika mangasunge na Gako ziazia toro du na ome ti ni tipa si undo yo i naandu kindi kumbatayo akpakarapai ki vura du vurũ. Rogo gu garã nangia 520 Mbata fu Batikayo Kristo, Bakindo Darayawesa ambugene tipa sunge me yekaru naandu kumbatayo na ki fu marã tipa i mangihe na ko afu zinahe fu agu abanyaki naadu rogo gu rago re tipa i fu undo.​—Eza. 6:1, 6-10.

7. Waigu Yekova afu maku fu agu aYudo nakaragatiyo ku Yerusarema yo ho i amoi pa gako sunge ni ni bambatapai rogo gayo raka yo?

 ⁷ Vurube Agai na Zekaraya, Yekova akido gako aboro nga ko nika undo yo aundo ka si du nga i nika maa pa me yekaru ni bambatapai rogo gayo raka yo. (Agai 1:8, 13, 14; Zek. 1:3, 16) Agu aYudo nakaragatiyo re agbia ngarasaro be agi  anebi re, na i ki tona me yekaru berewe rogo 520 Mbata fu Batikayo Kristo, na ki nyasi sunge me he mbata fu agarã bisue. Bambiko wa i moi pa ga Yekova sunge mbata yo rogo gayo raka yo i ki vura kaa gbia tiyo na akpakarapai vurũ, Yekova aundo yo nifu ko guhe fuyo a i aaida na ni tipa ka raka na tipa i nye mbembedi na ko. Ni sangbana gipai re, i airisi Yekova na ngbarago.​—Eza. 6:14-16, 22.

8. Waigu rengbe agu afugo du rogo Agai 2:4 ka undo rani ani moiberãrani kuti manga gupai Mbori akpinyemuhe? (Oni bi rukutu kekeapai a.)

⁸ A wa bakere gberãngbi ambeda, si naida ani naabi gu ga Yekova zinahe du tipa tungusapai na nyanyakipaha. (Mk. 13:10) Si ima rengba kadu furani ni kpakarakpakaraha ani moiberãrani kuti sunge tungusapai ka si du nga ani nazingo marã watadu i narungosi rani tipa sunge tungusapai. Ginipai rengbe ka undo rani ani moi ga Yekova sunge ni bambatapai rogo gaani raka yo? Si naida ani du na gu kido nga “Yekova nga ga arimbasa ko” b na kina rani. Ko nika undo rani aundo ka si du nga ani nikaa ndu kumbatayo kindi kaa maa pa gako Kindo ni bambatapai rogo gaani raka yo. Sidu, si aidanga ani gunde te.​—Oni gedi Agai 2:4.

9-10. Waigu gu kura arogotise sa abi gupai nga agu afugo Yesu du rogo Matayo 6:33 nga rengo?

⁹ Oni bingo gu kpiapai nga ga Oleg na Irina, c nga agu arogotise namangasunge ni abazakigene. Tingbafuo i ga kurogo gu kura rago ka undo kura dungurati, i azanga gayo sunge mbiko gu kpakarapai nga ga zingo mosoro nga gu naadu rogo gayo ringara. Wa vura duhe nga i aarengbanga ka gbia sunge marã tipa garã sa te, i abi wai Yekova aundo yo ti kura aregbo, i anaagbia undo be awirinayo. Ginipai naundo yo ho i adu ni rogo gi kpakarapai re? Ti tonatonaha, Oleg naadu na bakere gberãrago ape gupai nga,  “Pa dia ani bakere regbo kutingba sunge tungusapai aundo rani tipa ani gbeberã rani kuti gupai nyakipaha rogo raka yo.” Wa i aandu kumbatayo kindi kaa gbata sunge marã, i aandu kindi kumbatayo kaa mangasunge tungusapai kakaka.

¹⁰ Rogo kura uru sa ho i akaraga tiyo ni gene tungusapai yo, i agi gupai ngba gayo murakporo nga, mbembedi bakureayo andu nunguro nga akirometere 160 (amairo 100) ka ye na amangu ue nga ga ariahe fuyo. Oleg aya: “Rogo gu uru re, ani abi bakio wai berewe Yekova angerafuo rani na wai a dungurati aberãpa rani. Ani ima du na gu kido nga, bangiri Yekova agonga ti gako amoyambu te, ka i vura kaa bihe vurũ nga apai angbanga fuyo kumbatayo te.”​—Mt. 6:33.

11. Ginipai rengbe ani kadu na kido tipaha ka si du nga ani namaa berãrani tipa manga gupai Mbori akpinyemuhe?

¹¹ Yekova naida ani moiberãrani fuo gu sunge nabatasa unga nga ga sa aboro ni abawiriki. A wa i nipehe rogo  genewaraga 7, Agai azungodi ga Yekova aboro i tona mangasunge yekaru berewe. Yekova akidohe nga ko “afú maku” afu fuyo ka i mangihe wo. (Agai 2:18, 19) Ani ima rengba kadu na gu kido a nga Yekova nika fu maku kurii gu ome ani amangaha tipa ka maa pa gu sunge ko nafuhe furani ani mangihe ni bambatapai rogo gaani raka yo.

12. Tipagine Ezara na agu aboro ko aaga na yo aaida na nyanyaki idapase ti ni?

¹² Rogo gu garã nangia 468 Mbata fu Batikayo Kristo, Ezara aguari na gu ue badona nangia ga aYudo yo Babera yo ka ndu nunguro ku Yerusarema yo. Si aaida Ezara na agu aboro naadu na ko du na nyanyaki idapase tipa ka ndu gi nunguro re. Si adu nga i nika ndu kere nunguro ngba kere agene, na ki tindi bakere dahabu na feda a nga gu i afuhe ni gamahe tipa yekaru. Abatuka aima rengba ka zubo yo. (Eza. 7:12-16; 8:31) Ku pati gure, i aye ka ino gupai nga zavura Yerusarema adu nga ni wene ba te. Aboro aangenga rogo gu gbata re te, na si aaida i mbakadi gaha angapa na angbadimoho. Ginipai rengbe ani ka wirikaha be Ezara tipa du na bakere kido kuti Yekova?

13. Waigu Ezara asonosi gako kido kuti Yekova? (Oni bi rukutu kekeapai a.)

¹³ Ezara aima bi wai Yekova aundo Gako aboro ti regbo asada. Bete agarã mbata kusayo rogo gu garã nangia 484 Mbata fu Batikayo Kristo, si nangera wa ka i ya Ezara aaraka kina Babera yo ti gu regbo Bakindo Asuerose aru ndiko nga i nyasiriipa aYudo dunduko rogo gu bariwara ngbii nangia ga aParaso. (Esetere 3:7, 13-15) Ga Ezara raka adu ngbapai! Ho aYudo agi gupai re ni, i adu na bakere gberãrago “rogo angbi dunduko,” i agina riahe na kini mangi kparakpee ni aume fu Yekova tipa undo. (Esetere 4:3) Oni berẽnga pa wai Ezara na akurako aYudo adu ho apai aˈariatihe ni i ki imi agu aboro nga aguyo nataburõ tipa ka imo aYudo! (Esetere 9:1, 2) Ni rengo, gupai namangi ti gu regbo re aima mbakada Ezara tipa gu kura akpakarapai nadu kumbatayo na ki fu gu bakere kido fuko nga Yekova ima rengba ka banda Gako aboro. d

14. Ginipai gu kura wirina sa awirikihe ho ri agbia ga Yekova aundo ni ti kpakarakpakara aregbo?

¹⁴ Ho ani abi wai ni Yekova angerafuo rani ti kpakarakpakara aregbo, ani ima rengba kadu na bakere kido nga ko nika ngera angerafuo rani kumbatayo. Oni bingo gu kpiapai nga ga Anastasia, nga gu ri naraka Putu yo ku Uroyo. Ri ambu gari sunge ho gari abadiasunge aaida ka sa ri ni ri rimisi tiri kurogo agu apai nga ga birĩ-zogarago. Ri aya: “Gere nangia bambata regbo rogo gimi raka yo marã aadunga  bere ya.” Ri agbia gu kura pai kutini nga: “Mi amangi kparakpee fu Yekova na ki bi wai ko angerefuo re wenengai. Ka si du nga mi nika zanga gimi sunge kumbatayo, mi agundenga te. Ka gu Buba du ngbangbaturũ yo ngerefuo re areme, ko nika ngera angerafuo re gba.”

15. Ginipai naundo Ezara ko banda gako kido kuti Yekova? (Ezara 7:27, 28)

¹⁵ Ezara abi be Yekova rogo gako raka yo. Ho Ezara aaberã ni tipa gu dungu aregbo Yekova aundo ko kusayo, si aima undoko ko du na kido kuti Ko. Oni bingo gu fugo du ane nga “be Yekova nga gi Mbori adu ti re.” (Oni gedi Ezara 7:​27, 28.) Ezara amangisunge na ngbatunga agi afugo re bara sita rogo gu kitabu du na rimoko kuriihe.​—Eza. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Ti gini aregbo rengbe ani ka bihe nga Yekova naundo rani aundo nzunzu? (Oni bi sura a.)

¹⁶ Yekova ima rengba ka undo rani ho ani agbiatirani ni na akpakarapai. Ni kpiapai, ho ani asana gaani bairasunge ni tipa ni fu regbo furani tipa ani ndu kadu pati bakere dunguratise watadu ka sanahe tipa i aria regbo gaani sunge tipa wa ka ani aandu tipa adunguratise dunduko, ani ima rengba ka bi wai nzunzu Yekova aundo rani. Kina ngbarani rengbe ka zera ka bi wai sangbanaha nika du ni bawenehe ti wai ani aaberãha. Ni sangbana gipai re, gaani kido kuti Yekova nika nyaka gbe.

17. Waigu Ezara ayugu umbasitise ti kpakarakpakara aregbo? (Oni bi gu sura duti kpotoho.)

¹⁷ Ezara adu na umbasitise na ki mangi kparakpee fu Yekova tipa undo. Ti agu aregbo dunduko Ezara anidu na bakabangirise tipa agu asunge si aaida ko mangihe, ko animangi kparakpee fu Yekova ni umbasitise. (Eza. 8:21-23; 9:3-5) Bambiko wa Ezara akido kuti Yekova, si asa agu aboro naadu patiko i undo ko na ki wiriki gako idapase. (Eza. 10:1-4) Ho du ani ni na bakere bakabangirise tipa gaani azingo nga ga borose watadu padu gaani aborokporo ni bandabanda yo, si naida ani mangi kparakpee fu Yekova na kidu na kido.

18. Ginipai rengba ka undo rani ani du na bakere kido kuti Yekova?

¹⁸ Ka ani du na umbasitise na ki gbata ga Yekova undo vurube awirinarani aidipase, gaani kido kuti Mbori nika sona. Erika, du na awiiri biata, adu ti aregbo dunduko na kido nga Yekova nika ngera angera fuo ri zavura ho gbegberẽ apai amangi ri ni vurũ. Vuru wiri guru regbo yo, ri avungu kangba gude na kumbari ki kpi. Ri ape gupai tipa agu apai namangi re nga: “Mbata fu kere apai mangi, mo arengbanga ka ino wai Yekova nika undo ro kumbatayo te. Undo ima rengba ka ye ngba iiriwo agene. Mi ima bi gupai nga Yekova mangisunge na abakureami ka karagapai kuti gimi dungu akparakpee  ni pe yo pai watadu ka mangapai. Ho mi ape gupai ni fu abakureami nga gu namanga rogo gimi raka yo, i naundo re ni kina boro ipo.”

19-20. Ginipai ani awirikaha be agu aYudo naadunga na rengba ka karagatiyo ku Yerusarema yo ya?

¹⁹ Ani ima rengba ka wirika nyanyakipa pai a be agu aYudo naadunga na rengba ka karagatiyo ku Yerusarema yo ya. Aguyo aarengbanga ka ga te bambiko i adu ni gbinza yo, na kidu na akaza, watadu agu apai naadu tipa gayo aborokporo aambunga gene fuyo i ga te. Wa si avura duwo, i adu na ngbarago ka undo aguyo naaga na ki fu agu ahe fuyo nga gu si aaidaha tipa yekaru. (Eza. 1:5, 6) Si nawiraha wa agu aYudo nanye Babera yo aakeda agamahe kindi ku Yerusarema yo, tifuo agarã wa 19 kusa fuo bambata badona nga ga agu aboro nakaraga tiyo ku Yerusarema yo da yo.​—Zek. 6:10.

²⁰ Ka si vura du nga ani na rengba ka manga agu apai dunduko ani aida ka mangaha tingba gaani sunge fu Mbori te, ani du na gu kido nga ko nabi agu apai na nyanyakipaha ani amangaha kina boro ngbaduraniyo. Waigu ani aino gipai re? Ti rago Zekaraya, Yekova ape gupai fu gako nebi nga ko mbakadi kpakpari rogo gu dahabu na feda agu aboro naadu Babera yo akedihe. (Zek. 6:11) Gi “kpakpari bakindo” re adu ‘ni ũtingidapai’ nga ga gayo gamahe. (Zek. 6:14) Ani ima rengba kadu a na gu kido nga bangiri Yekova agonga ti gu ome ani amangaha tipa ka irisoko na kpotorani yo dũ ti regbo akpakarapai te.​—Eb. 6:10.

21. Ginipai nika undo rani ani du na kido kuti Yekova ka kina ginipai vura manga vurũ kumbatayo?

²¹ Zanga kapa, ani nika gbiatirani agbia na gbegberẽ apai rogo gi yangara arame re, na apai ima rengba ka gberã kisusi kumbatayo. (2 Tim. 3:1, 13) Ono tie, si aidanga ani du na bakere bakabangirise te. Ani tingidi afugo Yekova fu gako aboro ti rago Agai, ko aya: “Bambiko mi du na oni . . . Ka oni gúnde nga ya.” (Agai 2:4, 5) Ani ima rengba kadu na gu kido nga Yekova nika du adu na ani a wa ani nikaa manga ome tipa ka manga gupai ko akpinyemuhe. Ni manga ani agu apai ani na wirikihe rogo gu sangbaanebi yo nga ga Agai na Zekaraya gbiati gu kpiapai nga ga Ezara, ani nika banda gaani kido kuti Yekova ka ani vura gbiatirani na kina gini akpakarapai kumbatayo vurũ.